Kalvinisma

Ny kalvinisma dia foto-pampianarana teôlôjika prôtestanta sy fomba fijery ny fiainana kristiana izay mifototra amin' ny fiandrianan' Andriamanitra amin' ny zavatra rehetra. Na dia maro ireo teôlôjiana nampandroso ny kalvinisma toa an' i Martin Bucer, i Wolfgang Musculus, i Heinrich Bullinger, i Pierre Martyr Vermigli, i Ulrich Zwingli ary i Théodore de Bèze, dia ny anaran' ilay mpanitsy fiangonana (refôrmatora) frantsay Jean Calvin no nentin' io firehana ara-teôlôjia prôtestanta iray io noho ny akon' ny fampianarany sy ny ady hevitra nataony tamin' ny taonjato faha-16 momba ny fanekem-pinoana sy ny anjara toeran' ny fiangonana eo amin' ny fiainan' ny kristiana. Ankehitriny dia ilazana ny foto-pampianarana sy ny fanaon' ny Fiangonana nohavaozina sy presbiteriana ary kôngregasiônalista izany. Indraindray dia ilazana ny fampianaran' i Jean Calvin fotsiny ihany ny hoe kalvinisma. Ny kalvinisma dia fantatra koa amin' ny fampianarana ny amin' ny fanendran' Andriamanitra mialoha (na predestinasiona) sy ny fahasimban' ny olona tanteraka noho ny fahotana nolovana.

Ny fiantraikan' ny fiheveran' i Jean Calvin tamin' ny firenena maro teo amin’ ny fampivelaran' ireo fotopampianaran’ ny Fanavaozana Prôtestanta dia nanomboka tamin’ izy nanoratra, tamin’ izy dimy amby roapolo taona, ny fanontana voalohany ny famelabelarana ara-teôlôjia nataony mitondra ny lohateny latina hoe Christianae religionis institutio, tamin’ ny taona 1534 (navoaka tamin’ ny taona 1536). Nivoatra io asa io avy eo ary nadikan' i Calvin tamin' ny teny frantsay mahazatra tamin' izazny fotoana izany (Institution de la religion chrestienne). Ny fanoratana an’ io asasoratra io, mbamin’ ireo asa pastôraly niteraka resabe, ny fandraisany anjara amin’ ny famolavolana ny fanambaràm-pinoana sy ny asa lehibe nataony amin’ ny famakafakana ny Baiboly, dia nahatonga an’ i Calvin hanana fitarihana mivantana teo amin’ ny prôtestantisma. Niaraka amin’ i Martin Bucer, i Heinrich Bullinger, i Pierre Martyr Vermigli, i Ulrich Zwingli, i Théodore de Bèze, i Guillaume Farel ary i John Knox, dia nandray anjara lehibe teo amin’ ny fampivelarana ny foto-pampianaran’ ireo Fiangonana Nohavaozina i Calvin, ka lasa refôrmatora nalaza noho ny maro.

Ny fitomboan' ny lanjan' ny Fiangonana Refôrme sy ny an' i Jean Calvin dia ampahany amin' ny dingana faharoa teo amin' ny Fanavaozana Prôtestanta, rehefa nanomboka niforona ny fiangonana prôtestanta taorian' ny nanonganan' ny Eglizy Katôlika Rômana an' i Martin Luther. I Calvin, izay frantsay nisesitany tany Genève, dia nanao sonia ny dikan-teny nasian' i Philipp Melanchthon fanovana, tamin’ ny taona 1540 momba ny Kônfesiôna Aogostana, saingy ny tao amin’ ny Fanavaozana Soisa, izay nanjakan' ny fiheveran' i Zwingli, no nandray ny fiheverany voalohany. Ny fivoaran’ ny fotopampianaran’ ny Fiangonana Nohavaozina, hatrany am-piandohan’ ny fisiany, dia nanaraka zotra tsy miankina amin’ ny an’ i Lotera, teo ambany fitarihan’ ny mpanoratra sy refôrmatora maro, indrindra fa i Calvin. Tatỳ aoriana be, rehefa nifamatotra tamin’ ireo Fiangonana Nohavaozina ireo ny lazany, izany fotopampianarana izany, amin’ ny fitambarany, dia nitondra ny anarana hoe kalvinisma.

Na dia tany Genève aza no nanatanterahan' ny ankamaroan’ ny fanaon’ i Calvin, dia nanitatra ny heviny momba ny Fiangonana Nohavaozina tany amin’ ny faritra maro any Eorôpa ny boky nosoratany. Lasa foto-pampianarana ara-teôlôjia narahin' ny maro anisa ny kalvinisma tany Ekôsy niaraka amin' i John Knox, tany Nederlandy niaraka amin' i Guy de Brès sy i William Ames ary i Wilhelmus tao Brakel, ary tany amin' ny faritra sasany any Alemaina niaraka amin' i Caspar Olevian sy i Zacharias Ursinus, tsy hadinoina koa i Alsace vokatry ny asan' i Jean Calvin tany Strasbourg. Tao Tournai, izay naha maro anisa ny Prôtestanta tamin’ ny tapany faharoa amin’ ny taonjato faha-16, dia nahazo ny anaram-bositra hoe “Genève du Nord” ary niely hatrany Antwerp any Picardie, hatrany Normandie. Ny kalvinisma dia nisy fiantraikany tany Frantsa, tany Hôngria, tany Transylvanie, tany Litoania ary tany Pôlônina. Nanjary nalaza ihany koa izy io tany Skandinavia, indrindra fa tany Soeda, izay nandavana azy noho ny fisian' ny loteranisma taorian' ny Sinôda tao Uppsala tamin' ny taona 1593. Niorina tao amin' ireo tanàn-dehiben' ny Kônfederasiôna Soisa koa ny kalvinisma: tao Zurich, tao Geneva, tao Basel, tao Bern, sns. teo ambany fitarihan' ny olo-malaza toa an' i Jean Calvin, i Ulrich Zwingli, i Guillaume Farel ary i Heinrich Bullinger.

Kalvinista ny ankamaroan’ ny mponin’ i Mid-Atlantic States sy ny an' i New England. Anisan’ izany ny Poritana anglisy, ny Hogenôta frantsay, ny Kristiana nohavaozina avy any Wallonie, ny Hôlandey voanjo tany New Amsterdam, ary ny Ekôsey sy ny Skôtin' i Ulster presbiteriana tao amin’ ny faritry ny Tendrombohitra Apalasy. Ny mpanjanaka kalvinista hôlandey - izay lasa natao hoe ny Boora (Boer) na Afrikanera taty aoriana - no Eorôpeana voalohany nanjanaka an' i Afrika Atsimo tamin' ny taonjato faha-17.

Kalvinista avy any Nova Scotia (frantsay: Nouvelle-Ecosse) ny ankamaroan' ny mponina tamin' ny fanjanahan-tany tao Siera Leôna, mainty hoditra nahatoky tamin' ny fitondram-panjakana ny ankamaroany izay niady ho an' ny Empira Britanika tamin' ny adim-pahaleovanten' i Etazonia. Ny pastora John Marrant dia nanangana fiangonana tao teo ambany fiahian' ny Countess of Huntingdon Connection. Nipoitra ny sasany tamin’ ireo fiangonana kalvinista lehibe indrindra vokatry ny asan' ny misiônera tamin’ ny taonjato faha-19 sy faha-20, indrindra fa tany Indônezia sy tany Kôrea ary tany Nizerià.

Amin' izao fotoana izao, ny Fiangonana rehetra nandray ny foto-pampianarajna kalvinista (Nohavaozina, Presbiteriana, Kôngregasiônalista, ary koa ny United Church of Christ "Fiangonan' i Kristy Mitambatra") dia ahitana mpino manodidina ny 75 tapitrisa, , araka ny tranonkalan' ny Adherents.com. Ny Fiombonan' ny Fiangonana Nohavaozina Maneran-Tany (frantsay: Communion mondiale d'Églises réformées; anglisy: World Communion of Reformed Churches), fikambanana iraisam-pirenena izay mampivondrona ny ankamaroan’ ny Fiangonana avy amin' ny kalvinisma, dia milaza fa manana mpino miisa 80 tapitrisa any ho any.

Misy fomba maro azo anehoana ny toetran' ny teôlôjia kalvinisma. Ny tsara indrindra dia tsy isalasalana fa ny fanehoana ny teboka dimin' ny kalvinisma, na dia ny fahasamihafana sasantsasany amin' ny sôteriôlôjia (momba ny famonjena) amin' ny fiangonana kristiana hafa aza izy ireo fa tsy tena mamintina ny fotopampianarana amin' ny ankapobeny. Manantitrantitra ny voninahitr’ Andriamanitra sy ny fahalehibeazany ary ny fiandrianany amin’ ny zava-drehetra ny kalvinisma.

Ny teôlôjia kalvinista indraindray dia mitovy amin’ ny hevitra dimy amin’ ny kalvinisma, na ireo foto-pampianarana momba ny fahasoavana, valin-teny iray isaky ny teboka ho an’ ireo novolavolaina tao amin’ ny tsikera arminiana. Izy ireo dia famintinana ny fanapahan-kevitra noraisina tao amin’ ny Sinôda natao tao Dordrecht tamin’ ny taona 1619. Tsy nampiasa môdely toy izany mihitsy na niady mivantana tamin’ ny arminianisma i Calvin tenany. Noho izany, ireo hevitra ireo dia famintinana ny fahasamihafana misy eo amin’ ny kalvinisma sy ny arminianisma, fa tsy famintinana feno ireo asasortatr’ i Calvin sady tsy famintinana ny teôlôjian’ ireo Fiangonana Refôrme amin’ ny ankapobeny. Amin' ny teny anglisy, izy ireo dia voatondro amin' ny fanafohezana hoe TULIP (Total depravity-Unconditional election-Limited atonement-Irresistible grace-Perseverance of the saints), na dia tsy mitovy amin' izay hita ao amin' ny Kanônan' i Dordrecht aza ny filaharan' ireo teboka ireo. Ireo kanôna ireo dia manamafy indrindra fa Andriamanitra dia afaka mamonjy izay olona rehetra amindrany fo ary tsy manakana ny ezaka ataon' Andriamanitra ny tsy fitiavam-bavaka sy ny tsy fahafahan’ ny olombelona.

Indreto ireo teboka dimy ireo: ny fahasimbana na fahalovana tanteraka, ny fifidianana tsy misy fepetra, ny fanavotana manokana (fanavotana voafetra), ny fahasoavana tsy azo toherina, ary ny faharetan’ ny olo-masina.

• Loteranisma
• Zvinglianisma