Pruteina

Quella vus chi la gh'ha minga di funt u hin trop poch. Per piesé, giunta di funt a la vus. Insì de vegh un'idea de tücc i olter vus senza font, vardii chì.

I pruteinn a hinn macrumulecul faa de cadenn de aminuacid ligaa intra de lur cunt un ligam ciamaa ligam peptidigh. A hinn biomulecul de strütüra cumplessa e massa muleculara elevada.

Un aminuacid a l'è faa d'un atum de carboni (C) central ligaa a un grüp carbussiligh -COOH, un grüp amminigh -NH2 e un grüp R che'l pö cambià e che'l carateriza l'aminuacid. El ligam peptidigh a l'è el prudot de la cundensaziun di grüp NH2 e COOH de dü diferent aminuacid per furmà un ligam CO-NH (ligam dubi C=O al resta un grüp carbuniligh, intanta che'l ligam peptidigh a l'è el ligam culuraa de blö in de la figüra): in quela manera chì dü aminuacid a hinn saldaa insema per furmà un "dipeptid". Cun quel prucediment chì se fann sü di cadenn che poden vess de poch aminuacid, ciamaa "oligopeptid", ma anca d'un nümer propi grand, i "polipeptid". I polipeptid se poden cunsideraa di pulimer e i aminuacid di monomer.

I pruteinn presenten quater diferent nivej de strütüra, a partì de l'urden di aminuacid in d'una cadena fina a rivà a la strütüra 3D de pruteinn cumpless, che la dipend propi di aminuacid che gh'è in de la cadena e del so urden.

• Strütüra primaria:

A l'è la sequenza lineara di aminuacid giuntaa insema cunt el ligam peptidigh.

• Strütüra segundaria

A hinn i prim particular cunfurmaziun spaziaj che poden ciapà i cadenn per efet de la furmaziun de ligam a idrogen. A hinn per esempi furm carateristigh 'me la "alfa eliga" e'l "beta fujet", o anca furm globülar.

• Strütüra terziaria

A l'è la furma definitiva dìun ünità peptidiga (cumpagn de dì una pruteina deperlee) che l'è el resültaa de l'interaziun de tüt i cadenn de la strütüra segundaria e - a bun cünt - propi de tücc i aminuacid de la pruteina. La strütüra terziaria a l'è fada de domini, che hinn toch carateristigh e distinguibel de la pruteina, despess cunt una funziun biuchimiga specifega.

• Strütüra quaternaria

A l'è el resültaa de l'assuciaziun de dü o püssee sub-ünità peptidigh per ligam fiach in manera propi specifega (e di völt i punt disulfür).

Se ciama "pruteina cuniugada" una pruteina che la gh'ha anca un grüp minga polipeptidigh ('me un jun metaligh), ciamaa grüp prustetigh.

I pruteinn i gh'hann diferent funziun, per esempi:

• Strütürala (es. cheratina)
• Reguladris(es. Insülina e urmon in general).
• Traspurtadris (es. Emoglobina)
• Defensiva (es. i imünoglobülin)
• Enzimatega.

In di urganism vivent i pruteinn se sintetizen cunt un prucess ciamaa sintesi pruteiga per mezz de l'infurmaziun che la gh'è dent in del DNA.

In del laburatori, i straa a hinn dò:

• la sintesi del Merrifield (o in fas solida): i polipeptid se sintetizen in sü un süport solid pulimerigh induè che vegnen ligaa vün a la völta i aminuacid. Se taca cunt el prim che l'è faa aposta per ligass mej a la resina e per destacass minga düranta la sintesi e pöö cunt i alter.
• la sintesi enzimatiga: se dupren di enzim aposta per furmà o s'cepà ligam peptidigh (chimotripsina, tripsina, elastasi, pepsina, etc.).

• Biochimica