Rije

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Rije is 't ziech voortbewege op de rögk vaan e bies. Dit gebäört gemeinelek mèt peerd, ezele, kemele of dromedarisse, meh weurt ouch wel gedoon op moelezele, jaks, lama's, olifante of zelfs struusveugel. Iemes wat rijt neump me 'ne ruter; 'ne vrouweleke ruter weurt dèks amazone geneump (al kump dees benaoming allein in de peerdewereld veur).

't Is oondudelek wienie de mins perceis rijbieste is goon domesticere, meh väöl wijs trop tot dat roond 3500 veur Christus veur 't iers mèt 't peerd gebäörde (in de steppe vaan Eurazië), roond 4000 v.Chr. mèt d'n dromedaris en roond 2500 v.Chr. mèt de kemel. Me kin 't daomèt datere tot de late steintied daan wel de vreuge broonstied. De meugelekheid veur ziech te verplaotse op loupende bieste die daobij väöl gewiech aonkinne heet volker mèt 'n nomadische of haafnomadische levesstijl good geholpe ziech euver groet gebeed te verspreie, en um aanders oonbegoonbaar gebeed wie de weuste door te koume. Later is me goon menne, d.w.z. vare mèt veural peerd veur de kaar.

Tot aon de koms vaan gemotoriseerd verkier waore rij- en trèkbieste vitaol veur de economie vaan alle e bitteke oontwikkelde volker. Sinds ind negentienden iew góng de behoefte aon rijbieste evels sterk achteroet. Toch zien ze nog neet verdwene. Alleries in nog neet gans economisch oontwikkeld gebeed. Wijer in roeg gebeed wat veur oto's neet gans touwgenkelek is (wie ummer nog de weuste of 't huuggebergde). In de westerse wereld zuut me hei en dao nog de berijde pelitie (agente te peerd). Gans in 't bezunder weurt allewijl evels gerijd veur de sport of plezeer (zuug ouch peerdssport).

't Liere rije vereis 'n intensief oefening, die me beter es keend al begint. Umtot rijbieste 'nen eige wèl höbbe, kin me neet zoonder mie vaan ze opaon goon; daobij kump tot ze belierd mote weure. Wee veur 't iers op de rögk vaan e rijbies zit, zal zeker eve zien evewiech mote zeuke. E wijer evewiechsprobleem oontsteit wienie 't bies geit loupe; dravers (peerd, ezele etc.) goeje op, dewijl tèllers (kemelechtege, olifante etc.) de ruter deit slingere. Veur 't besture vaan e bies zien hölpe nujeg, die vertèlle boe heen moot goon of tot 't snelder daan wel laankzamer moot. Hölpe gief me mèt de bein, de zit en mèt de teugele.