1934

1934 (MCMXXXIV) waor e gewoen jaor wat begós op 'ne maondag op de Gregoriaanse kalender.

• 3 jannewarie - Ein óntploffing in eine koel in Brüx kos 142 kómpele 't laeve.
• 5 jannewarie - De op 1 jannewarie in wirking getraoje sjterilisatiewèt wirt in Duutsjland veur 't eësj toegepas.
• 10 jannewarie - Marinus van der Lubbe wirt terechgesjtèld.
• 14 jannewarie – De Europese radiozenders gaon euver op nuuj, internationaal vasgelagde golflengdes.
• 15 jannewarie - Mantsjoekwo wirt oetgerope tot ein keizerriek mèt Pu Yi es keizer.
• 15 jannewarie - Roosevelt deit 't congres veursjtèlle euver de monetair poletiek:
  • De ganse goudveurraod wirt regeringseigedóm
  • De oetgifte van geldj wirt ein regeringsmonopolie
  • De waerde van de dollar bedreug maximaal 60% van de waerde ten tieje van de gouwe sjtandaard ('t minimum waas al op 50% vasgelag)
• 19 jannewarie - 't Hoes van Aafgevaardigde keurt de monetaire planne van president Roosevelt good.
• 30 jannewarie - In Duutsjland wirt de Riekseinheidswèt aafgekondig - De volksvertaengewoordiginge van de lènj waere opgehaeve, de landjsregeringe zint óngergesjik aan de rieksregering. De Duutsje lènj (deilsjtaote) verleze daormit hun lètste sjtökske soevereiniteit.
• 17 fibberwarie - Keuning Albert I van Belsj kump óm biej ein beklömming van ein rots in Marche-les-Dames in de Provincie Name, Ardenne.
• 23 fibberwarie - Keuning Leopold III van Belsj wirt beëdigd.
• 28 fibberwarie - Anton Mussert wirt per 1 mei óntsjlage es hoofinsjpecteur van de provinciale watersjtaat in Zuid-Hollandj, ómdat 't lidmaatsjap van de NSB aan ambtenaere neet is toegesjtaon.
• 2 miert - Peter Fick verbaetert in New Haven 't waereldrecord op de 100 maeter vrieje sjlaag tot 56,8. 't Awt record (57,4) sjtóng saer 17 fibberwarie 1924 op naam van ziene Amerikaanse landjgenoot en collega-zjwömmer Johnny Weismuller.
• 10 miert - Alle exemplare van de Franse vertaling van Mein Kampf waere in Paries in besjlaag genómme. De oetgaever wirt aangeklaag waeges sjending van 't auteursrech.
• 12 miert - Nao noe pas bekènd wirt gemaak, waas d'r in juni 1933 eine aansjlaag op Mussolini. Biej eine bómaansjlaag op de Sint Pieter raakde doe 4 luuj gewóndj.
• 20 miert - De Nederlandse keuningin-moder Emma euverliejt.
• 21 miert - In de sjtraot Unter den Linden in Berlien vundj eine aansjlaag plaatsj, waarsjienlik gerich op Hermann Göring.
• 22 miert - Leonardo Bucciglione en Reni Cianca, dadesj van de aansjlaag op Mussolini van juni 1933, waere tot 30 jaor gevangenissjtraof veroardeild. Medeplichtige Claude Cianca krit 17 jaor, Capasso wirt vriejgesjpraoke.
• 22 miert - Eine groate brandj in de Japanse sjtad Hakodate eis doezende doaje.
• 25 miert - De nuje gróndjwèt van Oasteriek wirt gepubliceerd. Oasteriek wirt ein bóndjssjtaot. De burgelike vriejheje waere ingeperk.
• 27 miert - Koningin Emma wirt biejgezat in 't femileigraaf.
• 27 miert - Italiaanse troepe staeke de grens van Libië nao Soedan euver en bezètte dao ein oase.
• 29 miert - Roosevelt deit ein verklaoring oetgaeve betreffende 't rech van arbeiders óm zich te organisere:
  • Arbeiders höbbe 't rech zich te organisere
  • Hun organisaties maoge in vrieje verkezinge vertaengewoordigesj keze
  • Discriminerende maotregele taenge wirknummesj waeges hun arbeidsorganisatie zint neet toegesjtaon
• 11 april - Ein luuk van 't triptiek 't Lam Gods van Hubert en Jan van Eyck wirt gesjtaole oet de kathedraal van Gent.
• 17 april - De nuuj have van Remunj wirt geäöpend.
• 20 april - 't Eësjte nummer van 't damestiedsjrif Libelle versjient.
• 21 april - De commissie-Marchant kump mèt zien veursjtèlle veur hervorming van de Nederlandjse sjpelling:
  • Óntdöbbeling van de ee aan 't eindj van ein lèttergreep, behauve aan 't eindj van ein woord en in de oetgeng -eelen en -eenen
  • Óntdöbbeling van de oo aan 't eindj van ein lèttergreep, behauve veur ch
  • 't Achtervoogsel -lijk wirt neet verangerd in -lik
  • De combinatie 'sch' wirt vervange door 's', behauve es de ch daadwirkelik wirt oetgesjpraoke
  • De naamvals-n verdwient, behauve in versjteinde oetdrökkinge
  • Gein algemein regels veur tösje-n, tösje-s en bastaardweurd
  • Geografische name in Nederlandj waere neet gewiezigd
• 25 april - De Volkebóndjscommissie veur de besjtriejing van de vrouwehanjel bepleit ein algemein verbod op en sjloeting van bordele.
• 7 mei - 't Julianakanaal in Limburg wirt in gebroek genómme.
• 15 mei - Ein miengaas-óntploffing zörg veur eine mienramp in ein kaolemien in Pâturages (Henegouwe). Op 17 mei vundj ein tweëde óntploffing plaatsj; same eise ziej 53 doaje en 17 gewónje.
• 16 mei - Kortsjluting zörg veur eine mienramp biej Karlsruhe, wobiej 80 luuj vermis rake.
• 23 mei - 't Beroemd/berucht bankraovesj-duo Bonny en Clyde löp in ein hinjerlaog van de peliesie en wirt doadgesjoate.

en wiejer:

• Joseph Goebbels haolt fel oet nao de katholieke kirk en de Jode.
• Stahlhelm en SA rake in Duutsjland in conflict.
• 8 juni - Naodat Gandhi de actie van burgerlike óngehoarzaamheid haet opgegaeve, en de Congrespartiej tot deilname aan de verkezinge haet besjlaote, waere de verbaoje veur alle aan de Congrespartiej verbónje organisaties opgeheve.
• 10 juni - In de finale van 't waereldkampioensjap voetbal 1934 versjleit gaslandj Italië nao verlenging Tsjecho-Slowakije mèt 2-1.
• 14 juni - Adolf Hitler sjpruk in Venetië mèt Benito Mussolini. De volgende puntje waere euvereingekómme, mèr door de partieje versjillend oetgelag:
  • Duutsjlandj zal de ónaafhankelikheid van Oasteriek erkènne.
  • D'r zal getrach waere Duutsjland nao de Volkebóndj te laote trukkeëre, mèr allein ónger veurwaarde van volledige bewaopeningspariteit.
• 17 juni - De Duutsje vicekanseleer Franz von Papen sjpruk zich in eine toesjpraak oet es veursjtender van groater vriejheid van meiningsuting. Ouch zinsjpeelt hae op ein meugelik eindj van de einpartiejsjtaot en ein eindj van de coalitie tösje conservatieve en nationaal-socialiste. Duutsje gezètte wirt verboaje de toesjpraak of deile daovan te publicere.
• 26 juni - In ein waek tied höbbe drie aansjlaeg op Gandhi plaatsjgevónje; hae bleef alle keëre óngedeerd.
• 30 juni - SA-leje, wo-ónger SA-leijer Ernst Röhm en generaal Kurt von Schleicher waere besjöldig van ein complot taenge Adolf Hitler. Ein aantal van hun wirt gearresteerd, angere doadgesjaote. Viktor Lutze volg Röhm op es Obergruppenführer. Zuug - Nach van de Lang Messe.
• 3 juli - De Nederlandjse prins-gemaal Hendrik euverliejt nao ein korte krenkde.
• 4 juli - In Amsterdam vènje proteste plaatsj taenge de verleëging van de sjteun. Dees waere in later daag grimmiger, en zjwelle aan tot ein opreur. D'r wirt gewaopend opgetraoje, wat tot gewónje en doaje leijt. Zuug - Jordaanopreur.
• 8 juli - In Japan treujt ein nuuj regering aan ónger leijing van admiraal Keisuke Okada.
• 11 juli - Prins Hendrik in ’t femiliegraaf wirt biejgezat.
• 25 juli - De nationaalsocialiste probere via eine sjtaatsgreep de mach in Oasteriek te griepe. Zuug - Juliputsch
  • De Ravag (radiosjtation) en de Bóndjskanselariej in Wene waere bezat.
  • Engelbert Dollfuss, Emil Fey en Carl Karwinsky waere gearresteerd. Dollfuss wirt hiebiej besjaote, en euverliejt korte tied later aan zien verwónjinge.
  • 't Oasteriekse leger ómsingelt de Bóndjskanselariej en óngerdrök de sjtaatsgreep.
• 31 juli - Otto Planetta en Franz Holzweber, de maordenaers van Engelbert Dollfuss, waere ter doad veraordeild en geëxecuteerd.
• 2 augustus - De Duutsje riekspresident Paul von Hindenburg euverliejt. Riekskanseleer Adolf Hitler krit ouch 't amb van riekspresident.
• 3 augustus - Alle soldaote van de Wehrmacht dene ónveurwaerdelike trouw aan Hitler te zjwaere.
• 3 augustus - Eine bezoape joadse soldaat dringk in ein moskee in Constantine bènne en uut zich grevend taenge de islam. In reactie hiejop richte Arabiere ein bloodbad aan in de Joadse wiek, mèt 27 doaje es gevolg. Troepe waere van urges angesj gehaold óm de toesjtand weer tot rös te brènge.
• 9 augustus - In de Verenigde Sjtate mót al 't zilver biej de sjtaat waere ingeleverd, wobiej de eigenaer geldj of certificate krit veur de waerde van 't zilver minus muntjloan.
• 19 augustus - In ein referendum wo-in 't Duutsje volk wirt gevraog in te sjtömme mèt de euvername van de functies van de riekspresident door riekskanseleer Adolf Hitler sjtömp 88.2% veur en 9.9% taenge.
• 4 september - 10 september - In Neurenberg wirt de partiejdaag van de NSDAP gehawwe wobiej de volgende puntje aan de orde kaome:
  • Adolf Hitler sjtèlt dat d'r de kómmende jaore gein nuuj revoluties te verwachte zint in Duutsjland. De hervorming van de partiej zal 't kómmende jaor doorgezat waere.
  • Hitler sjpruk aafkörend euver diverse modern kunssjtroaminge zoa-es 't futurisme en 't kubisme.
  • Joseph Goebbels sjtèlt dat 't Duutsje propaganda-apparaat 't bèste in de waereld is.
  • Hitler sjtèlt in eine toesjpraok tot SA en SS dat dees neet verantwoordjelik zint veur de contrarevolutie van juni (Zuug - Nach van de Lang Metse)
• 10 augustus - De vergadering van de Volkebóndj wirt geäöpend. De Sovjet-Unie wirt toegelaote es lid.
• 21 augustus - Centraal Japan wirt getróffe door eine krachtige tyfoon, dae zeker 2000 doaje eis.
• 1 september - 't Nederlandjse ministerie van Óngerwies, Kultuur en Weitesjappe verklaort in ein róndjsjrieve dat in Èngelsjtalige tekste 't woord "Dutch" neet gebroek deent te waere, mèr deent te waere vervange door "Netherland" of "Netherlands".
• 6 september - In Sjpanje wirt de sjtaat van belègk oetgerope - De ordehandjhaving wirt euvergeheveld van burgerlike autoriteite nao 't leger.
• 6 september - Catalonië verklaort zich ónaafhankelik.
• 9 oktober - Biej ein bezeuk van keuning Alexander van Joegoslavië aan Frankriek, wirt dae in Marseille gedoad biej eine aansjlaag. Ouch de Franse minister van boetelandjse zake Louis Barthou wirt getróffe en sjturf later in 't ziekehoes. De dader, Vlado Tsjernozemski, wirt aangevalle door de miensjemassa en euverliejt aan de opgeloupe verwónjinge.
• 9 oktober - De èlfjaorige kroanprins Peter wirt es Peter II tot keuning van Joegoslavië oetgerope.
• 11 oktober - De Volkebóndj sjtèlt vas dat 't deeptepuntj van de economische crisis in de zomer van 1932 bereik woort. Euver 1933 zint d'r dudelike teikene van hersjtèl.
• 14 oktober - Landjsbisjhop Hans Meiser van Beiere wirt óntsjlage en ónger peliesiebewaking gesjtèld. In gans Beiere wirt door geluivige geprotesteerd.
• 18 oktober - Adolf Hitler krit veur 't laeve de functies van Führer en Riekskanseleer.
• 20 oktober - 't Woord "Führer" maog in Duutsjlandj allein veur Adolf Hitler waere gebruuk; 't gebruuk door anger politieke leijers en partiejfunctionarisse wirt verboaje.
• 20 oktober - De oprichtingsvergadering van de Nederlandjse Vereeniging veur Waardevas Geldj wirt gehawwe. Dees bepleit ein devaluatie van de göjje en 't verlaote van de gouwe sjtandaard.
• 23 oktober - De sjnelheidsrace van de lóchvaartrace Londe-Melbourne wirt gewónne door de Grosvenor House. De Nederlandjse Uiver van Koene Dirk Parmentier behaolt de tweëde plaatsj mèt 90 oer en 22 minute.
• 25 oktober - De Nobelpries veur de Genaeskunde wirt toegekènd aan George Minot, William Murphy en George Whippie veur hun werk op 't gebeed van de macrocytische anemie.
• 5 november - De gemeinteraodsverkezinge in 't Verenigd Keuninkriek levere ein euverwinning op veur Labour, in 't biezunjer in Londe.
• 8 november - De Franse regering-Doumergue treujt aaf nao deepgaonde inwèndige óneinigheid euver 't al dan neet óntbènje van de Kamer.
• 11 november - Verkezinge veur de Senaat en 't Hoes van Aafgevaerdigde levere ein euverwinning op veur de Democrate.
• 12 november - Nederlandj treujt toe tot de Middeleuropese Tied. De klok zal volgend jaor 40 minute veuroet waere gezat. De zomertied wirt aafgesjaf.
• 23 november - In Duutsjlandj waere de aanbevaole beuk in 't óngerwies op 't gebeed van erfelikheid, rassekunde en bevolkingspoletiek bekèndgemaak. Mein Kampf sjteit baoveaan de lies; ein van de anger werke is biejveurbeeld de protocolle van de wieze van Sion.
• 11 december - De Nobelpries veur de Vreje wirt toegekènd aan de Britse politicus Arthur Henderson, veurzitter van de óntwaopeningsconferentie. De Nobelpries veur 1933 wirt toegekènd aan Norman Angell, Britse politicus en pacifistisch publicist.
• 19 december - Óngerwaeg nao Nederlandjse-Indië veróngelök de Uiver in de Syrische Woestijn. Alle inzittende kómme óm.
• 21 december - De zuvering van de NSDAP van leje die zich aan 'ónzedelikheid' sjöldig make is beëindigd. 700 luuj zint hiebiej gearresteerd.
• 21 december - De Nederlandjse film Op hoop van zegen geit in première.

• Natuurkunde: neet touwgekind
• Sjemie: Harold Clayton Urey "um de oontdèkking vaan zwoere waterstof."
• Geneeskunde: George Hoyt Whipple, George Richards Minot en William Parry Murphy "um hun oontdèkkinge umtrint levertherapie in geval vaan anemie."
• Literatuur: Luigi Pirandello "um 't oonversjrokke en inzjenieus nui leve inbloze vaan 't theater."
• Vrei: Arthur Henderson "um zie werk veur de Volkerboond, in 't bezunder zien inspanninge tot oontwaopening."

Franklin Delano Roosevelt (twiede kier)

• 5 jannewarie - Eddy Pieters Graafland, Nederlandjse voetbalkeeper
• 7 jannewarie - George Bode, Nederlandjse astroloog
• 8 jannewarie - Jacques Anquetil, Frans fitserenner (gesjtorve 1987)
• 8 jannewarie - Piet Dankert, Nederlandjse politicus (gesjtorve 2003)
• 11 jannewarie - Sylvain Tack, Radio Mi Amigo-financier, fabrikant van Suzy Wafels, Belzje óngernummer, radiomaeker, meziekoetgaever (gesjtorve 2006)
• 7 fibberwarie - Piet Bukman, Nederlandjse politicus (CDA)
• 11 fibberwarie - Mary Quant, Britse mode-óntwerpster, bedach de minirok
• 19 fibberwarie - Arnold Heertje, Nederlandjse econoom
• 3 miert - Paul van Gorcum, Nederlandjse acteur en regisseur (De Baron in Bassie en Adriaan)
• 8 miert - Bobby Haarms, Nederlandjse voetballer en -coach (gesjtorve 2009)
• 9 miert - Joeri Gagarin, Russische kosmonaut en eësjte man in de ruumde (gesjtorve 1968)
• 17 miert - Eef Kamerbeek, Nederlandjse atleet (gesjtorve 2008)
• 31 miert - Richard Chamberlain, Amerikaanse acteur (Dr. Kildare)
• 4 april - Han Reiziger, Nederlandjse musicus en presentator (gesjtorve 2006)
• 5 april - Roman Herzog, Duutsje politicus en president (gesjtorve 2017)
• 6 april - Anton Geesink, Nederlandjse IOC-lid en judokampioen (gesjtorve 2010)
• 7 april - Ian Richardson, Sjotse acteur (gesjtorve 2007)
• 10 april - Carel Godin de Beaufort, Nederlandjse autocoureur (gesjtorve 1964)
• 24 april - Shirley MacLaine, Amerikaanse actrice
• 2 mei - Etienne Vermeersch, Belzje filosoof (gestorve 2019)
• 3 mei - Frankie Valli, Amerikaanse zenger en acteur
• 5 mei - Jef Planckaert, Belzje fitserenner (gesjtorve 2007)
• 23 mei - Robert Moog, Amerikaanse meziekinsjtrumentmaeker (de Moog-synthesizer) (gesjtorve 2005)
• 28 mei - Bram van der Vlugt, Nederlandjse acteur
• 1 juni - Pat Boone, Amerikaanse zenger
• 6 juni - Keuning Albert II van Belsj
• 14 juni - Mieke Telkamp, Nederlandjse zangeres (gesjtorve 2016)
• 22 juni - Henk Binnendijk, Nederlandjse evangelist, predikant, christelik sjriever, tv-programmamaeker en tv-presentator (Evangelische Ómroop)
• 11 juli - Giorgio Armani, Italiaanse kleijingóntwerper
• 18 juli - Paul Nouwen, Nederlandjse topfunctionaris en besjtuurder (awt-hoofdirecteur van de ANWB) (gesjtorve 2009)
• 19 juli - Willem Nijholt, Nederlandjse acteur
• 21 juli - Jonathan Miller, Britse rezjissäör
• 22 juli - Louise Fletcher, Amerikaanse actrice (One Flew Over the Cuckoo's Nest)
• 24 juli - Geertje Wielema, Nederlandjse zjwömster (gesjtorve 2009)
• 30 juli - Nico Knapper, Nederlandjse producer en tv-regisseur
• 4 augustus - Rutger Kopland, Nederlandjse sjriever, werkelike naam R. H. van de Hoofdakker (gesjtorve 2012)
• 11 augustus - Piet van Est, Nederlandjse fitserenner (gesjtorve 1991)
• 16 augustus - Ed van Thijn, Nederlandjse politicus, awt-burgemeister van de Amsterdam en minister van Bènnelandjse Zake
• 22 augustus - Norman Schwarzkopf, Amerikaanse generaal, leijer in de eësje Golfaorlog (gesjtorve 2012)
• 23 augustus - Fred Emmer, Nederlandjse journaallaezer
• 2 september - Allen Carr, Britse publicist (anti-roake) (gesjtorve 2006)
• 3 september - Freddie King, Amerikaanse bluesgitarist en zenger (gesjtorve 1976)
• 16 september - George Chakiris, Amerikaanse acteur
• 20 september - Sophia Loren, Italiaanse actrice
• 21 september - Leonard Cohen, Canadese zenger en tekssjriever (gesjtorve 2016)
• 28 september - Brigitte Bardot, Franse actrice en dereactiviste
• 30 september - Udo Jürgens, Oasteriekse zenger (gesjtorve 2014)
• 7 oktober - Ulrike Meinhof, journaliste en mede-oprichtster van de Rote Armee Fraktion (gesjtorve 1976)
• 13 oktober - Nana Mouskouri, Grieks zangeres
• 20 oktober - Keizerin Michiko van Japan
• 29 oktober - Pim Jacobs, Nederlandjse pianist en tv-presentator (gesjtorve 1996)
• 29 oktober - Merel Laseur, Nederlandjse actrice
• 1 november - Aat Veldhoen, Nederlandse kunsteneer (gestorve 2018)
• 3 november - Hans Janmaat, Nederlandjse extreemrechse politicus (gesjtorve 2002)
• 4 november - Judith Herzberg, Nederlandjse sjriefster
• 9 november - Carl Sagan, Amerikaanse geleërde (gesjtorve 1996)
• 12 november - Charles Manson, Amerikaanse sekteleijer en maordenaer (gestorve 2017)
• 17 november - Flor Aarts, Nederlands-Limbörgsen taolkundege (gestorve 2021)
• 27 december - Larisa Latynina, Oekraïense gymnaste
• 30 december - Del Shannon, Amerikaanse zenger ("Runaway") (gesjtorve 1990)

• 8 jannewarie - Sebastiaan Hoogewerff (85), Nederlandjse scheikundige
• 10 jannewarie - Marinus van der Lubbe (24), Nederlandjse communist, sjtook de Rieksdaag in brandj (executie)
• 13 jannewarie - Rudolf Kuyper (59), Nederlandjse marxistisch socioloog
• 17 fibberwarie - Albert I (58), koning van Belsj
• 20 miert - Koningin Emma (75), keuningin-regentes van Nederlandj
• 3 mei - William Woodin (65), Amerikaanse politicus
• 30 juni - Ernst Röhm (46), Duutsje leijer van de Sturmabteilung (SA)
• 30 juni - Kurt von Schleicher (51) Duutsje generaal en politicus
• 30 juni - Gregor Strasser (42), Duutsje nationaal-socialistisch politicus
• 3 juli - Prins Hendrik (58), man van Keuningin Wilhelmina der Nederlande
• 4 juli - Marie Curie (66), Pools-Franse natuurkundige
• 26 juli - Richard Dollfuss (41), Oasteriekse politicus (bóndjskanseleer 1932-1934)
• 2 augustus - Paul von Hindenburg (86), Duutsje militair en politicus (president 1925-1934)
• 12 augustus - Hendrik Petrus Berlage (78), Nederlandjse architect
• 7 oktober - Isaac Israëls (69), Nederlandjse sjilder
• 9 oktober - Alexander (45), keuning van Joegoslavië (1921-1934)
• 9 oktober - Louis Barthou (72), Franse politicus
• 15 november - Anton Dreesmann (80), Nederlandjse óngernummer
• 16 november - Alice Hargreaves (82), model veur Alice in Wonderland
• 20 november - Willem de Sitter (62), Nederlandjse astronoom
• 29 november - graaf Paul Wolff-Metternich (81), Duutsje diplomaat
• 30 november - Hélène Boucher (26), Franse vlegeneer
• 4 december - Adrien de Gerlache (68), Belzje óntdèkkingsreiziger
• 12 december - Arnold Spoel (74), Nederlandjse dirigent
• 29 december - Maurits de Groot (54), Nederlandjse sjilder

In de categorie 1934 van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje