Venetië

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Venetië (Italiaans: Venezia; Venetisch: Venesia) is 'n stad in Italië, op e paar eilendsjes in de Adriatische Zie, besjut door 'n lagune. Ze is de hoofstad vaan de glieknaomege provincie. De stad had bij de lèste registratie vaan 2017 261.728 inwoeners. Op naobereilen is eineg industrie gevesteg, mer al mie es 'n iew is toerisme de veurnaomste inkomstebron. De stad heet zelfs veur Italië hiel väöl historische gebouwe en heet e roondoet uniek karakter doortot ze mie waoterweeg es straote heet: 't mieste verkier geit per boet.

Venetië woort gestiech door inwoeners vaan Noord-Italië die in 568 vluchde veur de Longobarde, die 't land binnevele. In later iewe lökde 't ouch de Franke oonder Pepien III neet de stad te vereuvere. Oeteindelek woort de stad 'n oonaofhenkeleke stadsstaot, dee de Adriatische zie en de len daorumheen góng behierse. Vaanaof de tiende iew woort Venetië besteurd door 'ne heertog, in 't lokaal dialek doge. Vaanaof de twelfde iew woort deen doge gekoze.

In de twelfde iew won Venetië ouch de mach euver ummer groeter gebejer: iers euver de köste vaan Dalmatië, um de pirate dao weg te kinne hawwe, en euver Zuid-Tirol, boemèt 'n handelsroute nao Duitsland geëupend woort. Venetië góng ziech ummer mier op d'n Oriënt riechte: 't vereuverde stökker vaan Griekeland (boe-oonder Korfoe en Kreta), en opende handelsroutes mèt islamitische rieke. In 1204 speulde de doge 't veerdeg veur de Veerde Kruustoch nao Constantinopel um te bouge en die stad in te numme. Dao vestegde 't 't Latiens Keizerriek, wat inkel tientalle jaore standhoolt. Intösse waor Genua veur de Tyrrheense Zie gewore wat Venies veur de Adriatische Zie waor en begós 'n niks-oontzeende concurrentiestried tösse bei stadsstaote, die dèks es oorloge op vreemde groond woorte oetgevochte.

In de Vreugmodernen Tied verveel de polletieke mach vaan Venetië, mer bleef 't cultureel oonverminderde importantie. Zoe sjreef Antonio Vivaldi hei zien meisterwèrke en woorte oonneumelek väöl palazzi gebouwd. Ouch waor 't 'n vrijhave veur aandersdinkende oet gaans Italië, veural veur protestante, wat de staot op diplomatieke conflikte mèt de paus kaom te stoon. Op 4 miert 1678 woort Vivaldi hei gebore.

In 1797 kaom aon mie es doezend jaor zelfstendegheid 'n eind, wie Napoleon de stad vereuverde. 't Congres vaan Wene herstèlde de souvereiniteit ouch neet: Venetië woort bij 't Keuninkriek Lombardije geveug. Daodoor kaom ze in 1866 bij Italië. In d'n twintegsten iew kraoge de eilendsjes ummer mie las vaan verzakking en euvertoerisme; tege 't ierste heet me e verbod op 't oppoompe vaan water oet de bojem vaan Venetië zelf, en, sinds 2003, mèt de bouw vaan 'n störmvloodkering.

De ganse stad is tot UNESCO-èrfgood verklaord; dit zien de veurnaomste monuminte.

• De San-Marco-kèrk
• 't Piazza San Marco
• 't Grande Canale; de hoofverkiersveen vaan de binnestad
• De San Giorgio Maggiore
• 't Dogepaleis
• 't Ca' d'Oro
• De Damiatebrögk
• De Brögk vaan de Zöchte
• 't Palazzo dei Camerlenghi