Internet

Internet – bul jalǵız standart tiykarında jumıs alıp barıwshı dúnya júzlik global kompyuter tarmaǵı esaplanadı. Onıń atı eki túrli talqılanadı: «International Network» – xalqaralıq tarmaq hám «Interconnected networks» – tarmaqlar aralıq degen maǵanalardı beredi. Internet aymaqlıq (lokal) kompyuter tarmaqların birlestiriwshi informaciyalıq sistema bolıp, óziniń óz aldına informaciyalıq maydanına iye bolǵan virtual toplamnan quraladı. Internet jumısı tiykarın TCP/IP protokolları quraydı. Bunda TCP (Transmission Control Protocol) protokolı transportlıq basqısh funkciyaların atqaradı – yaǵnıy ol maǵlıwmatlardıń uzatılıwına juwapker. Óz ornında IP (Internet Protocol) protokolı tarmaqlıq basqısh funkciyaların atqarıp – ol maǵlıwmatlardıń qay jerge uzatılıp atırǵanlıǵın anıqlaydı.

TCP protokolına kóre jiberilip atırǵan maǵlıwmatlar úlken bolmaǵan paketlerge «bólinedi» hám bul paketler qabıllap alıwshı kompyuterde tuwrı jiynap alınıwǵa qolaylap markirovkalanadı. Bir-biri menen fizikalıq baylanısqan eki kompyuter, bir waqıttıń ózinde bir neshe TCP baylanıs ornatıwı múmkin. Biz Internette jumıs islep atırıp bir fizikalıq liniya arqalı bir waqıtta Amerikadan, Afrikadan hám Avstraliyadan hújjetler qabıllawımız múmkin. Hár bir hújjet paketleri waqıtqa kóre bólistirilgen halda birim-birim kelip túsedi, bıraq barlıq hújjetler bir waqıtta qabıllanadı. Internet hám lokal tarmaqtaǵı tarmaq qurılmaları bir-biri menen IP protokolı arqalı bir-biriniń IP adreslerine maǵlıwmat jiberiw arqalı baylanıs qıladı. IP adres tarmaq qurılmasınıń tarmaqtaǵı tákirarlanbas virtual adresi esaplanadı. Internettegi bunday tákirarlanbas adreske iye qurılmalar xost (bul kompyuter bolıwı múmkin yamasa bul kompyuter bolıwı da shárt emes: tarmaq qurılmaları, mobil baylanıs qurılmaları siyaqlı kóplegen úskeneler xostlar bolıwı múmkin) dep júrgiziledi. Bul baylanıstıń ózine tán bolǵan qaǵıydaları bar hám usı qaǵıydalar tiykarında bir IP adres ekinshi IP adreske paketlerdi jiberedi. Usı qaǵıydalar protokol dep júrgiziledi. Bul tákirarlanbas IP adresler qurılmada (kompyuter, router, ...) emes, al tarmaq interfeysine berilgen boladı. Házirgi kúnde IP protokolınıń eki versiyası bar: IPv4 (Internet protokolınıń tórtinshi awladı) hám IPv6 (Internet protokolınıń altınshı awladı).

IPv4 adres 32 bitten ibarat bolıp, bitler ekilik sanaq sistemasındaǵı 0 hám 1 lerdi ańlatadı. Demek IPv4 adres 32 dana 0 hám 1 lerdiń izbe-izliginen quralǵan boladı. Mısalı, 11111111 11111111 11111111 00000000 kórinisinde bolıwı múmkin. Bıraq bunday sandı yadda saqlap qalıw qıyın bolǵanlıqtan, IPv4 adresti jazıwdıń onlıq sanaq sistemasında sanlardan ibarat noqatlar menen ajıratılǵan 0 den 255 ke aralıqtaǵı tórt san kórinisinde jazıw qollanıladı. Mısalı, 192.168.0.3 kórinisinde. IPv6 jańa awlad esaplanıp, IPv4 den parıqlı túrde keń múmkinshiliklerge iye. IPv6 128 bitten ibarat bolıp, ol 2001:0db8:11a3:09d7:1f34:8a2e:07a0:765d kórinisinde jazıladı. IPv6 adresti qollanıw 2008‑jılı Google ishki tarmaǵında qollanılǵan hám ol testten tabıslı ótti dep tabıldı. 2012‑jıl 6-iyunda xalqaralıq túrde iske túsirildi. Tarmaq qurılmasın islep shıǵarıwshılar marshrutizatorlarda (Cisco, D-Link) IPv6 nı tınısh halatında sazlamaqta. WEB kompaniyalar IPv6 nı ózleriniń tiykarǵı saytlarına qospaqta (Google, Facebook, Microsoft Bing, Yahoo), al ayrım mekemeler korporativ tarmaqlarda da qollana basladı.

IP adresler kompyuterge eki túrde ornatıladı: statik hám dinamik. Statik (turaqlı, ózgermes) adresler paydalanıwshılar tárepinen qurılma sazlawlarında ornatıladı. Qurılmalar dinamik (turaqlı emes, ózgeriwshı) avtomatik túrde qabıllap aladı, mısalı Wi-Fi routerlerden. Bunday adres shegaralanǵan waqıt aralıǵında paydalanıladı hám ózgeriwi múmkin. Ol kompyuterdi óshirip qosqannan keyin de ózgeriwi múmkin.

Internet xızmetleri – bul Internet paydalanıwshılarına qandayda bir xızmetler kórsetiwshi sistemalar esaplanadı. Bunday xızmetlerge elektron pochta, chat, FTP, WWW, DNS siyaqlı Internette maǵlıwmat uzatıw ushın paydalanatuǵın xızmetlerdi aytıp ótiwge boladı. Tómende ayrım kóp paydalanılatuǵın xızmetlerge toqtalıp ótemiz:

Bul maqala kompyuterge baylanıslı ele tolıq jazılmaǵan maqala esaplanadı. Bunı tolıqtırıp Wikipedianıń rawajlanıwına ózińizdiń úlesińizdi qossańız boladı.