Saffó

Saffó (Gríska: Σαπφώ Sapphō [sap.pʰɔ̌ː]; forngríska Ψάπφω Psápphō; c. 630 – c. 570 f.Kr) var forngrískt skáld frá Eresos eða Mýtilene á eyjunni Lesbos. Saffó er þekkt fyrir ljóðakveðskap sinn, skrifaðan til þess að vera sunginn ásamt tónlist. Í fornöld var Saffó almennt álitin eitt merkilegasta ljóðskáld síns tíma og fékk eins og „Tíunda músan“ og „Skáldkonan“. Flest ljóð Saffóar eru nú glötuð og það sem er til hefur að mestu varðveist í brotakenndri mynd; aðeins „Óðurinn til Afródítu“ er vissulega allur varðveittur. Jafnframt ljóðakveðskap fullyrtu fornir útskýrendur að Saffó hefði skrifað falleg og jambísk ljóð. Þrjú spakmæli sem kennd eru við Saffó eru til, en þetta eru í raun hellenískar eftirlíkingar af stíl Saffóar.

Lítið er vitað um líf Saffóar. Hún var af auðugri fjölskyldu frá Lesbos, þó nöfn foreldra hennar séu ekki þekkt. Fornar heimildir segja að hún hafi átt þrjá bræður; Kharaxos (Χάραξος), Larikhos (Λάριχος) og Evrygios (Εὐρύγιος). Tveir þeirra, Kharaxos og Larikhos, eru einnig nefndir í bræðraljóðinu sem uppgötvaðist árið 2014. Hún var gerð útlæg til Sikileyjar um 600 f.Kr. og hélt mögulega áfram að starfa þar til um 570 f.Kr. Samkvæmt goðsögn drap hún sig sjálfa með því að stökkva af klettunum á Lefkas vegna ástar sinnar á ferjumanninum Faón.

Saffó var afkastamikið skáld og samdi líklega um 10.000 línur. Ljóð hennar voru vel þekkt og mjög dáð í gegnum stóran hluta fornaldar, og hún var meðal kanóna níu ljóðskáldanna sem voru mest metin af fræðimönnum í hellenískri Alexandríu. Ljóð Saffóar þykja enn framúrskarandi og verk hennar halda áfram að hafa áhrif á aðra rithöfunda. Fyrir utan ljóðin er hún vel þekkt sem tákn um ást og þrá milli kvenna^[2] þar sem orðin saffísk og lesbísk eru dregin af nafni hennar og nafni heimaeyjunnar. Þótt mikilvægi hennar sem skáld sé óumdeilanlegt, hafa allar túlkanir á verkum hennar verið litaðar og undir áhrifum umræðu um kynhneigð hennar.

Það eru þrjár uppsprettur upplýsinga um líf Saffó: vitnisburður hennar, samtímasögur og það sem hægt er að tína til úr eigin ljóðum – þó fræðimenn séu varkárir þegar þeir lesa ljóð sem ævisöguheimild.^[2]

Vitnisburðir er listhugtak í fornum fræðum sem vísar til safns klassískra ævisögulegra og bókmenntalegra tilvísana í klassíska höfunda. Vitnisburðurinn um Saffó inniheldur ekki tilvísanir í samtíma Saffó.^[3] Lýsingarnar á lífi Saffóar sem koma fram í vitnisburðunum þarf alltaf að meta með tilliti til sögulegrar nákvæmni, því margar þeirra eru vissulega ekki réttar.^[4][5] Vitnisburðirnir eru einnig uppspretta þekkingar um hvernig kveðskap Saffó var tekið í fornöld.^[2] Sum smáatriði sem nefnd eru í vitnisburðunum eru fengin úr ljóðum Saffóar sjálfrar, sem er mjög áhugavert, sérstaklega í ljósi þess að vitnisburðirnir eru frá þeim tíma þegar meira af ljóðum Saffóar voru til en raunin er fyrir nútíma lesendur.^[2][6]