Greinir

Greinir (skammstafað sem gr.) getur skiptst í ákveðinn greini (ákv. gr.) sem gefur til kynna að verið sé að tala um einn ákveðinn hlut eða manneskju og sem skiptist í íslensku í viðskeyttan greini og lausan greini eða óákveðinn greini (óákv. gr.) sem gefur til kynna að verið sé að tala um einhverja manneskju eða hlut.

Í íslensku

Greinir í íslensku skiptist í ákveðinn greini (ákv. gr.) og óákveðinn greini (óákv. gr.). Ákveðinn greinir er orðið „hinn“ sem beygist eftir kyni, tölum og föllum. Enginn sérstakur óákveðinn greinir er til í íslensku, og til að tákna hann er orðinu ekki breytt (hestur, maður, barn, sófi). Greini í íslensku er ýmist skeytt á undan lýsingarorði sem er hliðstætt nafnorði (laus greinir; „hinn góði maður“) eða skeyttur aftan við nafnorð^[1] (viðskeyttur greinir; „maðurinn“, „konan“, „barnið“) og fellur þá h framan af honum og stundum einnig i; „tungan“, „hestarnir“, „fjallið“, einkum þegar fall nafnorðsins endar á sérhljóða eða r í fleirtölu.

Laus greinir

Greinir er stundum notaður laus í íslensku og er hann orðið orðið „hinn“ sem beygist eins og ábendingarfornafnið hinn nema í nefnifalli og þolfalli hvorugkyns. Laus greinir stendur á undan lýsingarorði sem er hliðstætt nafnorði og er aðallega notaður í formlegu og/eða hátíðlegu máli („hin unga stúlka faðmaði hinn unga svein“). Fallbeyging lauss greinis er svona:

	Eintala			Fleirtala
	Karlkyn	Kvenkyn	Hvorugkyn	Karlkyn	Kvenkyn	Hvorugkyn
Nefnifall	hinn góði maður	hin góða kona	hið góða barn	hinir góðu menn	hinar góðu konur	hin góðu börn
Þolfall	hinn góða mann	hina góðu konu	hið góða barn	hina góðu menn	hinar góðu konur	hin góðu börn
Þágufall	hinum góða manni	hinni góðu konu	hinu góða barni	hinum góðu mönnum	hinum góðu konum	hinum góðu börnum
Eignarfall	hins góða manns	hinnar góðu konu	hins góða barns	hinna góðu manna	hinna góðu kvenna	hinna góðu barna

Viðskeyttur greinir

Viðskeyttur greinir er lang algengastur í hinu íslenska máli,^[1] en þá er h sleppt framan af lausa greininum (stundum meira) og afgangurinn límdur aftan á orðið sem greini skal hafa („stelpan lamdi strákinn“). Fallbeyging viðskeytts greinis er svona:

	Eintala			Fleirtala
	Karlkyn	Kvenkyn	Hvorugkyn	Karlkyn	Kvenkyn	Hvorugkyn
Nefnifall	maðurinn	konan	barnið	mennirnir	konurnar	börnin
Þolfall	manninn	konuna	barnið	mennina	konurnar	börnin
Þágufall	manninum	konunni	barninu	mönnunum	konunum	börnunum
Eignarfall	mannsins	konunnar	barnsins	mannanna	kvennanna	barnanna

Nokkur sérnöfn í íslensku eru nær alltaf rituð með viðskeyttum greini eins og Perlan, Kringlan, Jörðin, Páfinn, Skeifan, Spöngin, irkið og Esjan.

Í þýsku

Greinirinn í þýsku er breytilegur eftir falli orðsins en ólíkt íslensku, þá er hann aldrei viðskeyttur orðinu sjálfu, þótt það komi upp einhverjar aðstæður þar sem aðrir stafir eru viðskeyttir aftan við fallorðið. Greinirinn fylgir föstum reglum og eru engar undantekningar á honum sjálfum.

Ákveðinn greinir í þýsku
Fall	Karlkyn	Kvenkyn	Hvorugkyn	Fleirtala
nefnifall	der	die	das	die
þolfall	den	die	das	die
þágufall	dem	der	dem	den
eignarfall	des	der	des	der

Óákveðinn greinir í þýsku
Fall	Karlkyn	Kvenkyn	Hvorugkyn	Fleirtala
nefnifall	ein	eine	ein	keine*
þolfall	einen	eine	ein	keine*
þágufall	einem	einer	einem	keinen*
eignarfall	eines	einer	eines	keiner*

_{* Óákveðni greinirinn „ein“ er ekki til í fleirtölu, en í töfluna hefur orðinu „kein“ (enginn) verið sett inn í fleirtöludálkinn, en það beygist eins og óákveðni greinirinn.}

Það feitletraða sýnir viðskeytið eftir falli, kyni og tölu. Eignarfornöfnin mein, dein, sein, ihr, unser, euer og ihr (Ihr ef þérun) taka líka að sér þessar endingar.

Eins og sést á töflunum, þá er greinirinn fyrir fleirtöluna óháður kyni. Auk þess sést að óákveðni greinirinn tekur að sér endingarnar frá ákveðna greininum.

Tengt efni

Tilvísanir

↑ ^1,0 ^1,1 Hugtakaskýringar - Málfræði

[skola-1] 1,0 ^1,1 Hugtakaskýringar - Málfræði

[1]