Hornjoserbšćina

Hornjoserbšćina

kraje	Němska
zwjazkowy kraj	Sakska
region	Hornja Łužica
rěčnicy	25.000
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija	Indoeuropske rěče Słowjanske rěče Zapadosłowjanske rěče Serbskej rěči Hornjoserbšćina
družina pisma	łaćonski alfabet
oficielny status
hamtska rěč	Hornja Łužica (Sakska/Němska)
rěčne kody
ISO 639-2:	hsb
ISO 639-3 (SIL):	hsb
wikipedija
Wopytaj wikipediju http://hsb.wikipedia.org!
p • d • w

Hornjoserbšćina je zapadosłowjanska rěč, kotraž so w Hornjej Łužicy wokoło městow Budyšin, Kamjenc a Wojerecy rěči. Wona je přiwuzna z delnjoserbšćinu w susodnej Delnjej Łužicy, čěšćinu, pólšćinu, słowakšćinu a kašubšćinu. Jako słowjanska rěč hornjoserbšćina k indoeuropskim rěčam słuša.

Prawniski status hornjoserbšćiny w Sakskej rjaduje Sakski serbski zakoń.

Nadrobniše informacije namakaja so w nastawku Hornjoserbski alfabet.

Hornjoserbšćina pisa so z wariantu łaćonskeho alfabeta z přidatnymi pismikami č [tʃ], ć [tɕ], ě, ł, ń, ó, ř, š a ž kaž tež digrafomaj dź [dʑ] a ch.

Moderny, tak mjenowany analogny prawopis po čěskim přikładźe wuwiwaše so za serbšćinu pod wliwom Jana Pětra Jordana, Jana Arnošta Smolerja a Michała Hórnika w běhu 19. lětstotka a přesadźi so najprjedy w katolskim a hakle po nanuzowanej přestawce serbskeho pismowstwa mjez 1937 a 1945 tež w ewangelskim wobłuku. Do toho wužiwaše so za serbske teksty frakturne pismo z diakritiskimi znamješkami za wěste zwuki. Zdobom eksistowachu wjacore prawopisne normy, kotrež buchu doskónčnje hakle w 1950tych lětach zjednoćene.

Hornjoserbšćina ma sydom padow (nominatiw, genitiw, datiw, akuzatiw, lokatiw, wokatiw, instrumental) a tři gramatiske čisła, nimo singulara (jednota) a plurala (mnohoty) tež dual (dwojota).

Charakteristiska za hornjoserbšćinu přirunajo z druhimi zapadosłowjanskimi rěčemi je nimo toho wobchowanje słowjanskeho syntetiskeho preterituma (wón wobwliwowaše) nimo analytiskeho perfekta (wón je wobwliwował), kotryž wustupuje w dwěmaj formomaj (aorist, imperfekt) wotpowědnje aspektej.

Hornjoserbšćina wobsteji resp. wobsteješe z wjacorych dialektow, kotrež so zdźěla chětro wot so rozeznawachu. Nimo hłowneju narěčow, z kotrejuž je so dźensniša spisowna rěč do dalokeje měry wuwiła (Katolska a Budyska narěč) běchu to po Hincu Šewcu Kulowska narěč sewjernje poprawneho katolskeho dialekta, Holanska narěč wuchodnje njeje mjez Wulkimi Zdźarami a Delnim Wujězdom, Wuchodna holanska narěč zady Delnjeho Wujězda přez Klětno a Chrjebju hač do Nisčanskeje kónčiny, mjeztym wotemrěta Lubijska narěč na juhowuchodźe a Wóslinčanska narěč zapadnje Kulowskeje. Wyše Budestec mějachu runje tak wosebity dialekt, kotryž so druhdy jako Horinska narěč mjenowaše.

Wšě narěče na sewjeru runje naličenych (Złokomorowska, Wojerowska, Sprjejčanska, Slepjanska, Wochožanska a Mužakowska narěč) njesłušeja po linguistiskich aspektach hižo do sameje hornjoserbšćiny, ale tworja přechodne dialekty mjez hornjo- a delnjoserbšćinu.

 Commons: Hornjoserbšćina – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

• Serbsko-němski słownik z deklinaciju a konjugaciju
• Němsko-serbski słownik/Prawopisny słownik

• Korpus Serbskeho instituta

• Online-kurs hornjoserbšćiny (schodźenki A1–B1)
• Awtomatiski serbsko-němski přełožowar „sotra“
• Wikisłownik: Wurjekowanje a zwukowe pismo
• Serbska online-karta Łužicy na luzica.la
• Kurs serbskeje rěče, wšě dialogi z rumunskeje wučbnicy hornjoserbšćiny Curs practic de limba sorabă