Diprotodontes

Diprotodontes Rango fósil: oligoceno - actualidade
Ualabí áxil (Macropus agilis)
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Chordata Subfilo: Vertebrata Clase: Mammalia Subclase: Theria Infraclase: Marsupialia Magnorde: Australidelphia Superorde: Eometatheria Orde: Diprotodontia Owen, 1866
Subordes
Macropodiformes Phalangeriformes Vombatiformes
Sinonimia
Phalangeriformes[1]

A dos diprotodontes (Diprotodontia) é unha orde de mamíferos marsupiais australidelfos^[1] que, sen ser un dos máis ricos en canto a número de especies, si que é un dos máis rechamantes pola diversidade das que o integran. Desde os impoñentes canguros (Macropus sp.) aos diminutos falanxeros pigmeos (Cercartetus sp.) pasando polo coala (Phascolarctos cinereus), os falanxeros (Phalanger sp.) ou os petauros (Petaurus sp.), xa que a súa historia estivo marcada por unha extraordinaria capacidade de adaptación, dando como resultado unha diversidade morfolóxica como poucos outros grupos taxonómicos mostran.

A orde está composta por marsupiais con só dous dentes incisivos no maxilar inferior (ao que alude o seu nome).

Hoxe viven en Australasia, como mínimo, 53 especies de diprotodontes, desde as que non superan o talle dunha rata a grandes animais do tamaño dun home. Unhas, poboan o árido deserto central de Australia, e outras as selvas tropicais húmidas, pero todos son fitófagos, a excepción da rata almiscreira marsupial (Hypsiprymnodon moschatus), que tamén se alimenta de insectos.^[2]

Recluídos na afastada Australia e illas próximas, tardaron longo tempo en ser coñecidos polos europeos. En 1629 o capitán neerlandés Francisco Pelsaert encallou co seu barco, o Batavia, nunha illa do litoral occidental de Australia. A el débese a primeira descrición dos canguros, dos que dixo: "atopamos nestas illas un gran número dunha especie de gatos que son moi estrañas criaturas; teñen aproximadamente o tamaño dunha lebre e a súa cabeza parece a dunha civeta; as súas patas anteriores son moi curtas..." Tratábase dun pequeno canguro chamado tammar (Wallabia eugenii), pero o relato do seu descubridor pasou practicamente inadvertido. Durante todo o século XVII, diversos exploradores fixeron mención de estraños gatos, cans, lebres ou cordeiros entrevistos nas terras do sur, pero houbo que esperar a outro accidente de navegación, máis de 150 anos despois do de Pelsaert, para que os canguros foran realmente descubertos polos naturalistas europeos. O Endeavour, baixo o mando do capitán Cook, arribou aos arrecifes de coral no nordeste de Australia en 1770, e a súa tripulación debeu de permanecer cerca de tres meses en terra. Cook escribiu entón acerca duns animais "que se moven correndo e saltando sobre as súas patas posteriores" e que "non se parecen en nada a ningún dos animais europeos que eu vin". Foi Cook que os denominou kangaroo, segundo a pouco clara denominación que lles daban os indíxenas, e o seu relato causou sensación.^[3]

Existen dúas características comúns que definen as especies da orde, aínda que unha delas é compartida ademais con Peramelemorphia. Trátase da sindactilia, fenómeno consistente na fusión de dedos, e que no caso dos diprotodontes afecta ao 2º e 3º das extremidades posteriores, dándolles a estas un estraño aspecto como dun dedo deforme con dúas uñas.

A segunda é a que dá nome ao clado. Diprotodontia vén a significar con "dous dentes primeiros", e precisamente estes marsupiais posúen só dous incisivos no maxilar inferior.

Os restos fósiles de diprotodontes máis antigos coñecidos datan do oligoceno (hai entre 24 e 35 millóns de anos), aínda que os marsupiais xa existían nestas terras desde o cretáceo.

Das liñas filoxenéticas con especies vivas nos nosos tempos a máis antiga é a dos vombátidos, que representan unha aproximación ao que deberon ser os primeiros diprotodontes, caracterizada nas especies vivas por unha curta cola e o marsupio aberto caudalmente.^[4]

A orde foi descrita en 1866 polo biólogo, paleontólogo e anatomista comparativo inglés Richard Owen, na súa obra Anatomy of Vertebrates, publicada en Londres por Longmans, Green and Company.^[5]

o termo do Diprotodontia está formado polos elementos do latín científico di-, derivado do grego antigo δύο ‎dúo, 'dous'; proto-, tirado do grego antigo πρῶτος ‎prôtos, 'primeiro'; odon- do grego οδóντος ‎odóntos, xenitivo de ὀδούς ‎odoús, 'dente', e a desinencia -ia, indicando plural. Literalmente: 'os de dous dentes primeiros', e alusión a que estes marsupiais posúen só dous dentes incisivos no maxilar inferior.

Este artigo ou sección precisa dunha revisión do formato que siga o libro de estilo da Galipedia. Pode axudar a mellorar este artigo e outros en condicións semellantes.

Segundo o Sistema Integrado de Información Taxonómica (SIIT, ou ITIS nas súas siglas en inglés), a orde vomprende as subordes, superfamilias e familias seguintes:

Orde Diprotondontia Owen, 1866 ^[6]

• Suborde Macropodiformes Ameghino, 1889 ^[7]
  • Familia Hypsiprymnodontidae Collett, 1877
  • Familia Macropodidae Gray, 1821
  • Familia Potoroidae Gray, 1821
• Suborde Phalangeriformes Szalay in Archer (ed.), 1982 ^[8]
  • Superfamilia Petauroidea Bonaparte, 1838 ^[9]
    • Familia Acrobatidae Aplin, 1987
    • Familia Petauridae Bonaparte, 1838
    • Familia Pseudocheiridae Winge, 1893
    • Familia Tarsipedidae Gervais & Verreaux, 1842
  • Superfamilia Phalangeroidea Thomas, 1888 ^[10]
    • Familia Burramyidae Broom, 1898
    • Familia Phalangeridae Thomas, 1888
• Suborde Vombatiformes Burnett, 1830 ^[11]
  • Familia Phascolarctidae Owen, 1839
  • Familia Vombatidae Thomas, 1829

A continuación móstranse dúas versións da clasificación taxonómica da orde, con pequenas diferenzas entre ambas. A primeira, baseada en McKenna e Bell (1997) é a publicada en The Taxonomicon e inclúe clados fósiles.^[12][13]

   ---o Magnorde Syndactyli (Gill, 1871)
      |-o Orde Peramelemorphia (Kirsch, 1968)
      `-o Orde Diprotodontia Owen, 1866 
        |- Xénero Brachalletes De Vis, 1883 (†)
        |- Xénero Koalemus De Vis, 1889 (†)
        |- Xénero Sthenomerus De Vis, 1883 (†)
        |-o Familia Palorchestidae (Tate, 1948) (†)
        |-o Familia Tarsipedidae Gervais & Verreaux, 1842 
        |-o Familia Thylacoleonidae Gill, 1872 (†)
        |-o Familia Wynyardiidae Osgood, 1921 (†)
        |-o Superfamilia Phalangeroidea (Thomas, 1888)
        | |-o Familia Acrobatidae Aplin, 1987
        | |-o Familia Burramyidae Broom, 1898
        | |-o Familia Ektopodontidae Stirton et al., 1967 (†)
        | |-o Familia Macropodidae (Gray, 1821) 
        | |-o Familia Miralinidae Woodburne et al., 1987 (†)
        | |-o Familia Petauridae (Bonaparte, 1838)
        | |-o Familia Phalangeridae Thomas, 1888 
        | |-o Familia Phascolarctidae Owen, 1839  
        | `-o Familia Pilkipildridae Archer et al., 1987 (†)
        `-o Superfamilia Vombatoidea (Burnett, 1830)
          |-o Familia Diprotodontidae Gill, 1872 (†)
          |-o Familia Ilariidae Tedford & Woodburne, 1987 (†)
          `-o Familia Vombatidae Burnett, 1829

A segunda, máis recente, só inclúe clados con especies vivas e distribúe as familias en tres subordes en lugar de dúas superfamilias como a anterior.^[14]

  ---o Orde Diprotodontia Owen, 1866 
     |-o Suborde Macropodiformes Ameghino, 1889
     | |-o Familia Hypsiprymnodontidae Collett, 1877
     | |-o Familia Macropodidae Gray, 1821
     | `-o Familia Potoroidae Gray, 1821
     |-o Suborde Phalangeriformes Szalay, 1982
     | |-o Superfamilia Petauroidea Bonaparte, 1838
     | | |-o Familia Acrobatidae Aplin, 1987
     | | |-o Familia Petauridae Bonaparte, 1838
     | | |-o Familia Pseudocheiridae Winge, 1893
     | | `-o Familia Tarsipedidae Gervais & Verreaux, 1842
     | `-o Superfamilia Phalangeroidea Thomas, 1888
     |   |-o Familia Burramyidae Broom, 1898
     |   `-o Familia Phalangeridae Thomas, 1888
     `-o Suborde Vombatiformes Burnett, 1830
       |-o Familia Phascolarctidae Owen, 1839
       `-o Familia Vombatidae Burnett, 1829

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Diprotodontes

Wikispecies posúe unha páxina sobre:  Diprotodontes

• Grzimek, B., Schlager, N. & Olendorf, D (2003): Grzimek's Animal Life Encyclopedia. Detroit: Thomson Gale.
• McKenna, M. C. & Bell, S. K. (1997): Classification of Mammals Above the Species Level New York: Columbia University Press. ISBN 0-231-11013-8.
• Rodríguez de la Fuente, Félix (1970): "Los canguros", en Enciclopedia Salvat de la Fauna, Tomo 9, Australia e islas, pp. 39–61. Pamplona: Salvat, S. A. de Ediciones.
• Rowland, P. & Strahan, R., eds. (1995): The Mammals of Australia. Washington, DC: Smithsonian Institution Press.
• Vaughan, T. A. (1986): Mammalogy. Third Edition. Fort Worth, Texas: Saunders College Publishing.
• Vaughan, T. A.; J. M. Ryan & N. J. Czaplewski (2000): Mammalogy. Fourth Edition. Philadelphia, Pennsylvania: Saunders College Publishing.
• Wilson, D. E. & Reeder, D. M., editores (2005): Diprotodontia en Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference, 2 vol. 3ª ed. Baltimore, Maryland, EE. UU.: The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-8221-4.

• Diprotodontia na ADW.