Espermatóforo

En bioloxía denomínase espermatóforo a unha estrtura que conteña calquera célula reprodutora (gameto).^[1]

O termo está formado polos elementos espermato- e -foro, tirados do grego antigo σπέρμα, σπέρματος spérma, spérmatos, "semente", e -φορος -phoros, "que leva", unidos por un -o- epentético.^[1][2]

Este neoloxismo foi introducido na linguaxe científica no século XIX, en 1847 na zooloxía e en 1861 na botánica. ^[1]

En zooloxía o espermatóforo (non confundir con espermateca) é unha cápsula ou masa creada polos machos de diversas especies animais, principalmente invertebrados, que conteñen espermatozoides, que se introduce no órgano sexual feminino durante a cópula.^[3] Os espermatóforos tamén poden conter alimento para a femia, nese caso chámase agasallo nupcial.^[4][5] No caso da avelaíña tóxica Utetheisa ornatrix, o espermatóforo inclúe espermatozoides, nutrientes e alcaloides de pirrolizidina, que impiden a depredación porque estes últimos son velenosos para a maioría dos organismos.^[6] Porén, nalgunhas especies, como na bolboreta Euphydryas editha, o "agasallo" subministra pouco valor nutritivo. O peso do espermatóforo transferido ao apareamento ten pouco efecto sobre a produción reprodutiva feminina.^[7]

A reprodución por espermatóforos é común nos invertebrados, sendo o máis normal nos arácnidos. Pero moitos insectos tamén se reproducen deste modo.^[8] En varios insectos, como nos saltóns da familia dos tetigoníidos, o espermatóforo adoita estar rodeado por unha cuberta proteica denominada espermatofílax, unha especie de bóla xelatinosa que os insectos machos expulsan durante a copulación xunto co espermatóforo, e que funciona como suplemento nutritivo para a femia.^[8] A función do espermatofílax é facer que a femia renuncie a algo do seu control sobre o proceso de inseminación permitindo a transferencia completa de espermatozoides desde o espermatóforo.

Algunhas especies de bolboretas e avelaíñas tamén depositan un espermatóforo na femia durante a cópula, como Pararge aegeria,^[9] ou Utetheisa ornatrix chegan a investir ao redor do 10 % da súa masa corporal na creación dun único espermatóforo.^[10]

Cyrtodiopsis dalmanni tamén deposita un espermatóforo na femia durante a cópula, pero o espermatóforo é moi pequeno e ocupa só unha parte da capacidade vaxinal da femia. Esta é probablemente unha adaptación á tendencia cara a unha alta frecuencia de apareamento nesta especie, onde os machos invisten até o 10 % da súa masa corporal en crear un único espermatóforo.

Sábese que estas especies de bolboretas teñen o comportamento de frecuentaren charcos con barro, como se demostrou con Dryas iulia, para obteren os minerais necesarios para a produción do espermatóforo..^[11]

En calquera caso, as femias, prefieren os machos de maior tamaño debido a unha serie de múltiples beneficios que isto lles achegará á súa descendencia; así, por exemplo, un menor interese dos seus depredadores debido ao seu tamaño máis grande.

A maioría dos cefalópodos usan un tentáculo modificado para formar estruturas reprodutivas chamadas espádices, que cumpren o rol de introducir os espermatóforos na cavidade paleal da femia; estes tentáculos denomínanse hectocótilos e, unha vez realizada a súa función, despréndense.^[12] Os espermatóforos do polbo xigante do Pacífico, Enteroctopus dofleini, miden aproximadamente un metro.^[13] Un complexo mecanismo hidráulico libera os espermatozoides do espermatóforo que son almacenados internamente pola femia.^[14]

Nalgúns cefalópodos, como o argonauta (Argonauta argo), o brazo é desmontábel e capaz de movemento autonomamente e ten unha supervivencia prolongada dentro da femia, até o punto de que foi confundido cun verme parasito por Georges Cuvier, que lle deu o nome xenérico de Hectocotylus. Nalgúns casos, os espermatóforos de varios machos poden estaren presentes dentro da mesma femia simultaneamente..^[15]

Algúns vertebrados tamén se reproducen a través de espermatóforos, cápsulas ou masas que conteñen espermatozoides creadas por machos de varias especies animais, especialmente píntegas e tritóns, que se transfire á femia durante a reprodución. As femias poden elixir aceptalos ou non, dependendo do éxito do cortexo previo.

En botánica, nas criptógamas, o espermatóforo é unha hifa ou excrescencia dos fungos e os liques,^[1]

Nas fanerógamas, a placenta máis ou mens modificada dos froitos, convertida en sopofrte seminal, a miúdo pulviniforme e, en xeal, tamén se denomina así o soporte da calquera célula espermática, tanto nas plantas superiores coma nas inferiores (véxase conidióforo).^[2]

• Font Quer, P. (1993): Diccionario de botánica. Tomo I. Barcelona: Editorial Labor, S. A. ISBN 84-3350-076-7.
• Remane, A., Storch, V. e Welsch, U. (1980): Zoología sistemática. Clasificación del reino animal. Barcelona: Ediciones Omega. ISBN 84-282-0608-2.
• Ruppert, Edward E.; Fox, Richard S. & Barnes, Robert D. (2008): Invertebrate Zoology. Boston, Massachusetts: Learning. ISBN 978-81-315-0104-7.
• Simpson, M. (2010): Plant Systematics. Cambridge, Massachusetts: Elsevier Academic Press. ISBN 978-0-0809-2208-9.
• Strasburger, E. (1994): Tratado de botánica. 8ª edición. Barcelona: Ediciones Omega, S. A. ISBN 84-2820-0979-0.