Zaragueta

Zaragueta
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
San Joan Bataiatzailearen eliza eta etxe bat
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Pirinioaurrea
Udalerria	Artzibar
Administrazioa
Mota	kontzeju
Izen ofiziala	Saragüeta/Saragueta
Posta kodea	31438
Herritarra	zaraguetar, saraguetar
Geografia
Koordenatuak	42°55′16″N 1°23′29″W / 42.921111111111°N 1.3913888888889°W / 42.921111111111; -1.3913888888889
Azalera	4,10 km²
Garaiera	763 metro
Distantzia	48,0 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	18 (2020)
Dentsitatea	5 bizt/km²

Zaragueta^[1][a] (artzibarreraz eta ofizialki: Saragueta)^[b] Artzibar ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

2020 urtean 18 biztanle zituen. Haren barruan daude Arrietako bentak.

Bertako biztanleak zaraguetarrak (artzibarreraz: saraguetarrak) dira.

Zaragueta edo Saragueta toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Saraguheta (1268)
• Ceragoeta (1274)
• Çaragoeta (1275)
• Saragoeta (1279)
• Saragueta (1364)
• Zaragueta (1366)
• Saragueta (1532)
• Saraguetta (1650)
• Saragueta (1829)
• Saragueta (1966)
• Zaragueta (1989)

Zaraguetako rmarria Artzibarko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:^[3]

Zaragueta Artzibarran dago.

Artzibar kokatzeko ez dago aho bateko akordiorik. Egia esan, Zaraitzu eta Erronkaribar ibarretan bezala, haran horien iparraldea Pirinioetakoa da, eta hegoalde Pirinioaurreatarra, klima eta landaretza aldaketa nabariarekin. Trantsizio-eremu bat da, eta bi espazioen muga edo muga hori Larrogain, Elke-Pausaran, Peñas Baxas eta Lareki mendien arteko irudizko lerro batekin markatu daiteke.

Artzibar ibarra berezia da, bitxia beharbada, eta Erdi Arokan galtzen da bere jatorria. Ez dio jarraitzen ibai baten inguruan garatzeko zonako arauari. Bi adar bereiz ditu, Irati eta Urrobi ibaien ibilbideei jarraituz, eta hirugarren adar erdi bortxatu bat Gurpegi errekaren inguruan.

Udalerriko gunerik garaienetan izan ezik, Artzibar gehienean klima azpimediterraneoa nagusi da. Urteko batez besteko tenperatura 6 eta 12 gradu bitartekoa da (sei gradu mendietan eta hamabi herrigunean). Prezipitazioak 1 000 eta 1 600mm bitartekoak dira, betiere udaberrian eta udazkenean ugariagoak. Urteroko egun euritsuak 100-120 inguru izaten dira, eta azarotik apirilera ohikoa da elurra jaustea.

Baso-soiltze gogorra jasan dute Artzibar aldeko basoek. Pagoa, pinu basatia, haritza eta artea dira zuhaitzik ugarienak. Artea, arroilean eta ipar eta ipar-mendebaldeko mendietan hedatzen da batez ere. Birlandatutako pinuek 1 000 hektareatik gora hartzen dituzte, batez ere Austriatik ekarritako pinu lariziarrak dira.

Artzibarren dagoen Orotz-Betelu udalerrian (ibarraren parte da geografikoki, baina ez administratiboki), itsasoaren mailatik 619 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[4]

Datu klimatikoak (Orotz-Betelu, 1993-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.0	21.0	25.0	27.0	31.0	39.0	38.0	39.0	34.0	28.0	22.0	17.0	39.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.2	9.1	11.9	15.1	18.5	23.5	26.2	26.4	22.6	17.8	11.8	8.8	16.7
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.4	4.8	7.2	10.2	13.3	17.5	19.9	19.7	16.5	12.8	7.9	5.0	11.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.7	0.5	2.5	5.3	8.1	11.5	13.7	13.0	10.4	7.8	4.0	1.1	6.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-9.0	-10.0	-11.0	-2.0	0.0	2.0	5.0	6.0	1.0	-3.0	-7.0	-10.0	-11.0
Pilatutako prezipitazioa (mm)	157.6	130.4	121.0	114.7	89.9	64.5	45.8	50.3	81.4	111.3	162.7	141.3	1270.9
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	75.0	72.0	65.0	62.0	45.0	65.0	58.0	140.2	97.0	98.0	72.0	91.0	140.2
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	14.4	12.9	11.9	13.4	11.8	7.6	5.9	6.7	8.4	11.2	14.1	13.1	131.4
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.8	3.8	2.0	0.9	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	1.0	1.9	12.6
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]

Demografiari dagokionez, su edo etxeen zenbaketetan 1366tik 1819ra bitarteko 7 zenbaketen artean ibili zen, eta biztanleei dagokienez, 1900. urtean izan zuen maximoa, 85 pertsonarekin. Hala, pixka bat jaitsi zen, eta ibar osoan beherakada izugarria izan zuen, 1950-70 bitartean 77 erroldatik 25era igaro baitzen.

Ezaguna da 2000. urtean Montxo Armendaritzen Silencio roto filma filmatu zuelako, eta hortik abiatuta filmaren interpretazio-zentro txiki bat eraiki zen herriko gainean.

2020 urteko erroldaren arabera 18 biztanle zituen Zaraguetak.^[6]

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Artzibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Erroibar ibarrekin hitz egiten zena.^[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Artzibarrek atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[8]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Artzibarrera azpieuskalkian (Hegoartzibartar aldaera). Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Artzibarko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

• San Joan Bataiatzaileko jaiak, abuztuaren azken asteburuan

• San Joan Bataiatzailearen eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.

1. ↑ /s̻aɾaɣ̞uéta/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban
2. ↑ /saɾaɣ̞uéta/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban

• Artzibar
• Pirinioaurrea
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Artzibarko Udalako webgune ofiziala