[go: up one dir, main page]
Edukira joan

Leheren

Wikipedia, Entziklopedia askea

Leheren Erromatar garaian Piriniotako jainkoa izan zen. Marte, gerlaren erromatar jainkoarekin berdindu zen. Leher osagaiaren esanahiari dagokionean, zubererazko leher eta erronkarierazko eta batuaz erabiltzen den ler hitzarekin identifikatu da, pinua, alegia. Zehazki Pirinioetan naturalki zabaltzen den Ler gorria edo Pinus Silvestrys. Beste proposamen batzuk izan dira: "lehertu" aditza eta "lehen", baina zuhaitzarekin lotzen duen azalpena onartuago dago gaur egun ikerlarien artean.

Antza gerraren jainko bat zen. Marte jainkorekin lotuta agertzen baita hainbat inskripziotan[1]; Arixoren kasuaren antzera. Marte erromatar jainkoa gerlaren jainkoa baita, baina, kontuan izan behar da beste funtzio batzuk ere bazituela, besteak beste jainko babeslea zen eta erromatarrek bere herriaren aitatzat zuten.

Ardiègeko Marti Leheren jainkoari eskainitako idazkuna

Idazkunak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

20 inskripziotan agertu da jainko honen izena forma hauetan: Leheren deo, Leheren Marti, Marti Leherenn deo, Leherenni, Lerenno deo eta Leherenno Marti[2]. 20 idazkun baino gutxiago Ardiègen (Garona Garaia) aurkitu dira eta bat Franqueviellen (Garona Garaia), eta horregatik pentsatzen da jainko honi sakratutako sagaratutako santutegi bat gertu egongo zela[3]:

Huc Carles-Caupesen Leheren jainkoaren irudikapena
  • CIL XIII, 96 : Leheren(n)o / deo / Bambix Sori / f(ilius) v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 97: Leherenno / Domesticus / Rufi f(ilius) / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 98: Leherenno / deo / Mandatus / Ma(n)sueti f(ilius) / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 100: [M]ar[ti?] / Leherenn(o) / deo / Maximus / Mandati f(ilius) / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 101: Leherenno / deo / Osson / Priami l(ibertus) / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 102: Leherenno / deo / Primulu[s] / [–––].
  • CIL XIII, 104: Le(he)ren/no / deo / Sabin(u)s / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 105: Leherenno / deo / Tertullus / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 106: Leherenn jainkoari botoz egindako inskripzioa da, Ardiège-n aurkituta (Garona Garaia) (Inbentario identifikatzaileak: CIL XIII, 106 = CAG-31-02, 107 or.): Proposatu diren irakurketak: 1) Leheren[o] / Uriaxe / Ilunnosi / filia. 2) Leheren(n)i(!) / Uriaxe / Ilunnosi / filia. Itzulpena: Leheren jainkoari, Uriaxe-k, Ilunnos-en alabak[4].
  • CIL XIII, 107: [–––] / Leheren/ni(!) / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 108: Leherenn(o) / Marti / [–––].
  • CIL XIII, 109: Leheren(no) / Marti / Bambix / Publi lib(ertus) / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 110: Leher[enno] / Mart[i] / Cast[us] / Const[an]/tis fil[ius] / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 111: Marte Leherenneri botoz egindako inskripzioa, Ardiège-n aurkituta (Garona Garaia) ( Inbentario identifikatzaileka: CIL XIII, 111 = D 04533a = CAG-31-02, 105 or.): Proposatu diren irakurketak: MARTI / LEHERENN / INGENV(u)S / SIRICCONIS F(ilius) / V(otum) S(oluit) L(ibens) M(erito). 2) MARTI / LEHERENNI (!) / INGENUS / SIRICCONIS F(ilius) / V(otum) V(olvit) L(ibens) M(erito). Balizko itzulpena: Marte Leherenni (eskaintzen dio aldare hau edo estatua hau), Siriccoren semea den Ingenuusek, gogo onez bete du bere hitza behar bezala.
  • CIL XIII, 112: Leheren/no Mar(ti) / Seranus / [Sex]tilli(?) f(ilius) / [–––].*
  • CIL XIII, 113: Leherenn(o) / Marti / Titullus A/moeni fil(ius) / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
  • CIL XIII, 114: [Leh]erenno / [M]arti / […]rania / [I]ngenua / [v(otum)] s(olvit) l(ibens) m(erito).

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Gaztelaniaz) Churruca, Joaquín Gorrochategui; Sádaba, José Luis Ramírez. (2013-11-10). «La religión de los Vascones. Una mirada comparativa. Concomitancias y diferencias con la de sus vecinos» Cuadernos de Arqueología de la Universidad de Navarra 21: 113–149. ISSN 2387-1814. (Noiz kontsultatua: 2022-08-24).
  2. ↑ (Gaztelaniaz) Gorrotxategi, Joakin. (1984). Onomástica indígena de Aquitania. Euskal Herriko Unibertsitatea, 342-345 or..
  3. ↑ Rodriguez eta Sablayrolles, 2008, or. 9-11.
  4. ↑ http://klasikoak.armiarma.eus/testuak/testuakEpigrafikoak024.htm

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Jose Miguel de Barandiaran, obras completas. Egilea, Jose Miguel de Barandiaran. Argitaletxea, Editorial la gran enciclopedia vasca, Bilbao 1976.
  • José Miguel Barandiaran, Dictionnaire Illustré de Mythologie Basque, traduit et annoté par Michel Duvert, Donostia, éditions Elkar, 1994. ISBN 2-913156-36-3
  • Enciclopedia General Ilustrada del Pais Vasco, Historia General de Euskal Herria. Argitaletxea, Auñamendi, Zarautz 1978.
  • Pequeño diccionario de mitologia vasca y pirenaica. Egilea Olivier de Marliave. Argitaletxea, Alejandria, Barcelona 1995.
  • Lamia, Sorgin eta Tartaroen Erresuma ezkutua, Xabier Kaltzakorta. Argitaletxea, Labayru Ikastegia, Bilbo 1997.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Leheren&oldid=9887549"(e)tik eskuratuta