Idazte

Idaztea, halaber idazketa, idazkuntza edo idazpena, hizkuntza bati esleitu zaizkion idazkera sistema erabiliz egiten den komunikazioa da.

Ahozko hizkuntzaren osagarri moduan erabiltzen den arren, idazteak garrantzi berezia du literatura eta, orokorrago, liburuak sortzean. Horrela, komunikatzeaz gainera, idaztea hizkuntza-gordailuak eratzeko ere erabiltzen da.

Komunikazio konpetentziaren oinarrizko dimentsioa da idaztea, ahozkotasunari lotutakoekin batera. Hizkuntzen didaktikan, tradizionalki, gure hezkuntza sistemetan, garrantzi handia eman zaio idazteari, eta batez ere zuzentasunari. Irakurketari eta askotan ahozkotasunari berari baino garrantzi handiagoa eman izan zaio, gure hezkuntza sistemetan, idazteari.

Idaztearen didaktika sistematizatzeko^{[2][3][4][4][5][6][7][8][9][10][11]}, idazlanak zuzentzeko^[12] eta ebaluatzeko^[13] ahalegin handiak egin ohi dira hezkuntza sistema guztietan.

Emozioen lanketa egiteko, testuinguru akademikoan eta akademiatik kanpo, irakurketa eta idazketa ezinbeste tresnatzat jo dira inoiz.^[14]

Pedagogia eta didaktika arloetan, idazmakinak asmatu zirenetik, eztabaidatu egin da ea idazteko zein erak laguntzen dio gehien memoriari, ikaste prozesuari. Eztabaida handitu egin da ordenagailuak ikasgeletan sartu zirenetik.

Badirudi, ikerketa berrien arabera eskuz egiten den idazkera hobea dela ikasteko eta oroimenerako mekanografia baino.^[15]

Unibertsitateko ikasleekin egindako ikerketa berri batek adierazten du eskuzko idazkerak aldaketa sakonagoak eragiten dituela memoriarekin zerikusia duten arloetan mekanografiak baino. Aurreko ikerketek esana zuten eskuzko idazkera abantailatsua dela hainbat funtzio kognitibotarako, besteak beste, ikaskuntza kontzeptualerako edo memoriarako. Badirudi eskuzko idazketak hobeto funtzionatzen duela garuna aktibatzeko eta hobeto koordinatzen duela garuna mekanografiak baino.^[16]

Munduko hizkuntza gehienek, euskarak ere bai, latindar alfabetoaren aldaerak erabiltzen dituzte gaur egun; haien artean: germaniar hizkuntzak, hizkuntza erromantzeak, zelta hizkuntzak, austronesiar hizkuntzak, hainbat uraldar hizkuntza (hala nola, bepsaera, estoniera, hungariera, finlandiera, samiar hizkuntzak eta besteak), baltiar hizkuntzak, albaniera, Amerikako jatorrizko hizkuntza ia guztiak, hainbat turkiar hizkuntza (hala nola, turkiera, azerbaijanera, gagauzera eta besteak), groenlandiera, Australiako jatorrizko hizkuntzak. Horrez gain, alfabeto hori tranksripzioren oinarrian datza.

Alfabeto ziriliko hedatuta dago ere; idazkera hori, adibidez, mongolierak (Mongolian, baina ez Txinan) eta bere ahaide batzuek, uraldar hizkuntza askok (hala nola, mansierak, komierak, mokxerak eta besteek), eslaviar hizkuntzek (txekiera, kroaziera, poloniera, esloveniera, eslovakiera eta sorabiera izan ezik), hainbat turkiar hizkuntzek (hala nola, kirgizerak, kazakhierak, tatarerak eta besteek), nivkhierak (hizkuntza bakartua), txuktxierak (eta bere ahaideek), Kaukasoko ipar-ekialdeko hizkuntzek erabiltzen dute.

Badaude alfabeto horiek biak erabiltzen dituzten hizkuntzak: serbiera eta uzbekera, adibidez.

Alfabeto arabiarra eta bere aldaerak hurrengo hizkuntzen artean hedatuta dago: arabiera, urdu, persiera, hausa, uigurrera; horrez gain, iraganean turkiar hizkuntzen artean hedatuta zegoen.

Hizkuntza askok idazkera bereziak erabiltzen dituzte; haien artean: greziera (alfabeto grekoa, Lurrean zaharrenetako bat), armeniera, georgiera (eta beste kartveliar hizkuntzak), hindi, tibetera (dzongkharekin batera), tamilera, telugu, malayalam, kannada, sinhala, hebreera, txerokiera, koreera, japoniera, inuktitut, amharera (eta bere ahaide hurbilenak), thailandiera, myanmarera, kanbodiera eta besteak.

Hainbat hizkuntzek idazkera berezi bat erabiltzen zuten iraganean, baina gaur egun ez dute gehiago erabiltzen. Adibidez, eskandinaviar hizkuntzek, turkierak eta hungarierak errunak zituzten iraganean. Komierak idazkera berezia zuen iraganean, baita Filipinetako hizkuntza batzuek eta rapa nuik ere. Irlanderak «ogam» izeneko idazkera erabiltzen zuen. Idazkera berezi bat erabiltzen zuten hizkuntza hilen artean hurrengo hizkuntzak dira: sumeriera, feniziera, egiptoera eta besteak.

Txinerak oso idazkera berezia du, irudietan oinarrituta dagoena; iraganean vietnamerak eta koreerak idazkera hori erabiltzen zuten ere. Antzinako egiptoerak antzeko idazkera erabiltzen zen.

Hizkuntza eraiki batzuek idazkera bereziak dituzte ere; haien artean: quenya, «Eraztunen jauna» izena duen liburuko hizkuntza bat, klingonera eta krutxiera.

Hainbat hizkuntza ez dute idazkerarik gaur egun ere; haien artean oso hizkuntza txikiak eta ezezagunak daude bakarrik, adibidez, Australiako jatorrizko hizkuntza batzuk. Iraganean Lurreko hizkuntza guztiek ez zituzten idazkerak, baina beren historian zehar hiztunek idazkerak sortu edo beste hizkuntzetatik hartu zituzten.

Voynich eskuizkribuak idazkera ezezaguna erabiltzen du, beraz, ezin dugu liburu hori irakurri gaur egun ere.

• Epigrafia.
• Grafia.
• Idazlan.
• Idazkera sistema.
• Mekanografia.
• Takigrafia.