bez

See bezantler.

• IPA^(key): /bɛz/

bez (plural bezes)

1. The second tine of an antler's beam, the bezantler.

• IPA^(key): /biːz/
• Rhymes: -iːz
• Homophone: bees

bez

1. (nonstandard, dialectal) first-person plural simple present of be

   Synonym: (standard) are

   • 2007 October 20, NiggydaHoe, “Re: 79yr old Nigger Idiot was suspended for racist bullshit”, in alt.music.white-power‎^[1] (Usenet):

     We bez run to 'da good bad white man. He gonna fire 'da ova bad white man.
     If 'da bad white man cain't sayz be^[sic] niggas bez stupid in 'da heaad, wif' low
     iq an' shit, 'dat mus' mean we bez humans.

2. (nonstandard, dialectal) third-person plural simple present of be

   Synonym: (standard) are

   • 1860, The Knickerbacker‎^[2], volume 56, Peabody, →LCCN, →OCLC, page 434:

     'They bez goin' like der Tyfel,'

   • 2007 June 13, Mustapha Mond, “Re: Nigger Apologists: Slaves Who Died at Sea Being Honored”, in comp.sys.mac.apps‎^[3] (Usenet):

     >>>>>>> " […] They are not rotting someplace in hell, they bez right
     >>>>>>> here
     >>>>>>> whining wif us."

• wuz

• Zeb

bez m (definite bezi)

1. Alternative form of bëz

bez f

1. Superseded spelling of vez.

bez

1. instrumental indefinite of be

• IPA^(key): [ˈbɛs]

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛs

Inherited from Old Czech bez, from Proto-Slavic *bъzъ, from Proto-Indo-European *bʰeh₂ǵos.

bez m inan

1. elder (bush of genus Sambucus)

Inherited from Old Czech bez, from Proto-Slavic *bez, from Proto-Indo-European *bʰeǵʰs.

bez [with genitive]

1. without

   Antonym: s

• “bez”, in Příruční slovník jazyka českého (in Czech), 1935–1957
• “bez”, in Slovník spisovného jazyka českého (in Czech), 1960–1971, 1989
• “bez”, in Internetová jazyková příručka (in Czech)

• IPA^(key): /ˈbɛs/
• Rhymes: -ɛs
• Syllabification: bez

Inherited from Proto-Slavic *bez.

bez [with genitive]

1. without

Compare Polish bez and Silesian bez.

bez [with accusative]

1. through, across

• Stefan Ramułt (1893) “bez”, in Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego (in Kashubian), page 6
• Eùgeniusz Gòłąbk (2011) “bez”, in Słownik Polsko-Kaszubski / Słowôrz Pòlskò-Kaszëbsczi‎^[4], volume 1, page 73
• “bez”, in Internetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka, Fundacja Kaszuby, 2022

From Proto-Balto-Slavic *beź. Cognates include Latvian bez and Lithuanian be.

• IPA^(key): [ˈbʲɛs]
• Hyphenation: bez

bez (+ genitive)

1. without
2. (when telling time) to

   Bez desmit deveni. ― Ten to nine (8:50).

• Nicole Nau (2011) A short grammar of Latgalian, München: LINCOM GmbH, →ISBN, page 71

From Proto-Balto-Slavic *beź. Cognates include Latgalian bez and Lithuanian be.

bez (with genitive)

1. without
2. in addition to
3. apart from

• bez-

• IPA^(key): (13^th CE) /ˈbɛz/
• IPA^(key): (15^th CE) /ˈbɛs/

Inherited from Proto-Slavic *bъzъ.

bez m inan

1. elder (bush of genus Sambucus)

• Czech: bez

Inherited from Proto-Slavic *bez.

bez [with genitive]

1. Denotes lack; without

   bez diva ― normally

   bez čísla ― countless

   Umřěl bez časa. ― He died prematurely.

   V ten čas bez města budieše ― (please add an English translation of this usage example)

   Jest juž bez ňeho. ― He's already dead.

2. Denotes action carried out against someone's wishes.
3. Denotes interrupted action.
4. Determines proximity in amount; nearly

• Czech: bez

• Jan Gebauer (1903–1916) “bez”, in Slovník staročeský (in Czech), Prague: Česká grafická společnost "unie", Česká akademie císaře Františka Josefa pro vědy, slovesnost a umění

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /bɛs/
• IPA^(key): (15^th CE) /bɛs/

Inherited from Proto-Slavic *bъzъ. First attested in the 15th century.

bez m animacy unattested

1. (attested in Greater Poland) elder (bush of genus Sambucus)
   • 1874-1891 [15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[5], [6], [7]}, volume XXIV, Grochów, West Pomeranian Voivodeship, Kcynia, page 65:

     Bess arborem fetidam

     [Bez arborem fetidam]

• Polish: bez
• Silesian: bes

Inherited from Proto-Slavic *bez. First attested in 1418.

bez

1. (attested in Lesser Poland) without [with genitive]
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki‎^[8], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego, pages 106, 4:

     Zblandzyly sø na pvsczy bez wod (erraverunt in solitudine, in inaquoso)

     [Zbłądzili są na puszczy bez wod (erraverunt in solitudine, in inaquoso)]

2. (attested in Sieradz-Łęczyca, Lesser Poland) contra, against [with genitive]
   • 1897 [1409], Teki Adolfa Pawińskiego‎^[9], volume IV, number 1742, Łęczyca Land:

     Albertus jan mego czloweka... besz prawa

     [Albertus jął mego człowieka... bez prawa]

   • 1901 [1425], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume II, Radom, Sandomierz, Opoczno, page 304:

     Ysze Jan Marczina kmecza *Szvinanywa dzirszal gy w yanczwe... y puszczyl gy bez urzandu szemskyego

     [Iże Jan Marcina kmiecia Świnianiwa dzirżał ji w jeństwie... i puścił ji bez urzędu ziemskiego]

   • 1895 [1425], Archiwum Komisji Prawniczej. Collectanea ex Archivo Collegii Iuridici‎^[10], volume VIIIa, page 166:

     Helwig ne poslal trzidzeszanth woszow do laszu Oppatowa besz yego woley

     [Helwig nie posłał trzydziesiąt wozow do lasu opatowa bez jego wolej]

   • 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VII, page 564:

     Besz gych dzyaky an eren wyllen

     [Bez jich dzięki an eren wyllen]

3. (attested in Greater Poland) besides, except [with genitive]
   • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich, volume 6, Poniec, page 129:

     Mogaly przyszyasznyczy myecz oszobnego pyszarza besz raczkyego, szlowye myesczkyego pyszarza?

     [Mogąli przysiężnicy mieć osobnego pisarza bez radzkiego, słowie miesckiego pisarza?]

4. before [with genitive]
   • 1886 [c. 1455-1460], Emil Kałużniacki, editor, Die polnische Recension der Magdeburger Urtheile und die einschlägigen deutschen, lateinischen und czechischen Sammlungen, page 185:

     Przyszaszely ku przysząstwu besz wyrzeczonego czassv, ten nye moze szye szam szandzycz przez przysząstwa przesz swe obesczye

     [Przysiężeli ku przysięstwu bez wyrzeczonego czasu, ten nie może sie sam zsadzić [prze]z przysięstwa przez swe obeście]

• beze

• Polish: bez
• Silesian: bez

From bez, due to confusion with the rhyming preposition przez. The two words were and are used interchangeably in various dialects, and in Old Polish przez was about to replace bez around the 14th-15th century. In the written language the earlier distinction ultimately prevailed, however.^[1] First attested in c. 1512.

bez

1. through, by [with accusative]
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[11], page 103:

     Bez chytrość (per astutiam) Antypatrową lepak synowie Herodowi... byli podeźrani ojcu

     [Bez chytrość (per astutiam) Antypatrowę lepak synowie Herodowi... byli podeźrani ojcu]

• Polish: bez
• Silesian: bez

• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “2. bez, beze”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “1. bez”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛs
• Syllabification: bez
• Homophones: Bes, bez-

Inherited from Old Polish bez.

bez m inan

1. elder (bush of genus Sambucus)
2. lilac (bush of genus Syringa)

   Synonym: lilak

   pachnieć bzem ― to smell of lilac

Inherited from Old Polish bez.

bez

1. without, lacking [with genitive ‘what’]

   Antonym: z

   Proszę o kawę bez mleka. ― A coffee with no milk, please.

2. (Middle Polish) minus, less
3. (Middle Polish) contra, against
4. (Middle Polish) besides, except
5. (Middle Polish) without; Further details are uncertain.
   • 1532, Bartłomiej z Bydgoszczy, Słownik łacińsko-polski‎^[12], page 116b:

     extra placitum, besz voley, nad volyą

     [extra placitum, bez wolej, nad wolą]

• biez (Middle Polish)
• beze

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), bez is one of the most used words in Polish, appearing 70 times in scientific texts, 52 times in news, 89 times in essays, 129 times in fiction, and 119 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 459 times, making it the 99th most common word in a corpus of 500,000 words.^[1]

Inherited from Old Polish bez.

bez

1. (Poznań) because of [with accusative ‘what’]

   Synonym: z powodu

2. (dialectal, Chełmno-Dobrzyń, Kuyavia, Near Masovian, Far Masovian) across, through [with accusative ‘what’]

   Synonym: przez

   Bez ten płot nie mógem preleźć. (Far Masovian) ― I couldn't go across this fence.

   • 2000, Aneta Majkowska, Polszczyzna mówiona mieszkańców Częstochowy, page 185:

     Nie tu szosą tylko drogą polną bez pola my jechali z chłopem sąsiadki.

     We drove through the fields with the neighbor's man, not on the paved road, but on a dirt road.

See the etymology of the corresponding lemma form.

bez f

1. genitive plural of beza

• bez I in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• bez II in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• bez in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “bez”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “bez, beze, biez”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku
• “BEZ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku, 2016 November 9
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “bez”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “bez”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “bez”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 119
• Oskar Kolberg (1867) “bez”, in Dzieła wszystkie: Kujawy (in Polish), page 268
• Antoni Krasnowolski (1879) “bez”, in Album uczącéj się młodzieży polskiéj poświęcone Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu z powodu jubileuszu jego pięćdziesięcioletniéj działalności literackiéj (in Polish), Lviv: Czytelni Akademickiéj Lwowskiéj; "Gaz. Narod." J. Dobrzańskiego i K. Gromana, Słowniczek prowincjalizmów zebranych w ziemi chełmińskiej i świeckiej, page 298
• Zygmunt Wasilewski (1889) “bez”, in Jagodne: wieś w powiecie łukowskim, gminie Dąbie: zarys etnograficzny (in Polish), Warsaw: M. Arct, page 240
• Wojciech Grzegorzewicz (1894) “bez”, in Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności (in Polish), volume 5, Krakow: Akademia Umiejętności, page 103

Borrowed from Old Church Slavonic без (bez), from Proto-Slavic *bez.

bez

1. (dated) without

Inherited from Proto-Slavic *bez. Compare bez- and bes-.

• brez, prȅz, preza (regional)

bèz (Cyrillic spelling бѐз) (+ genitive case)

1. without, excluding, not counting

   bez sumnje ― without a doubt

   ostati bez nečega ― to lose something, to run out of something, (literally: to stay without something)

   bez obzira na.. ― regardless of.., no matter what..is

   bez kraja i konca ― endlessly, without end

   ne bez razloga ― not without a reason

   bez srca ― heartlessly, without a heart

   bez r(ij)eči ― without a word, speechless

   biti bez nečega ― to be lacking in, to be deficient in, to lack (literally: to be without something)

• bez-, bes-

Borrowed from Ottoman Turkish بز (bez), from Arabic بَزّ (bazz). Akin to bezistan, bezli, besofra and bespara.

• IPA^(key): /bêz/

bȅz m (Cyrillic spelling бе̏з)

1. linen, canvas
2. (specifically) a type of cotton-made linen or canvas used in Oriental costumes, of several possible forms: ćereće, sedeluk, kafez or kafez-bez, melez, harir, šejtanbez and harirbez.

• “bez”, in Hrvatski jezični portal (in Serbo-Croatian), 2006–2024
• “bez”, in Hrvatski jezični portal (in Serbo-Croatian), 2006–2024
• Škaljić, Abdulah (1966) Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo: Svjetlost, page 140

• bezy

• IPA^(key): /ˈbɛs/
• Rhymes: -ɛs
• Syllabification: bez
• Homophone: bes

Inherited from Old Polish bez.

bez [with genitive]

1. without

Inherited from Old Polish bez.

bez [with accusative]

1. Alternative form of przez

• bez in dykcjonorz.eu
• bez in silling.org

• bezo

Inherited from Proto-Slavic *bez.

• IPA^(key): /ˈbɛs/

bez [with genitive]

1. without

   Antonyms: s, so

• “bez”, in Slovníkový portál Jazykovedného ústavu Ľ. Štúra SAV (in Slovak), https://slovnik.juls.savba.sk, 2024

bez

1. awl

From Ottoman Turkish بز (bez); see there for more. The ultimate origin is Arabic بَزّ (bazz), however, an influence from Byzantine Greek βύσσος (bússos) has been postulated in order to explain the mismatch in the vowels.^[1]

• IPA^(key): /ˈbez/
• Hyphenation: bez

bez (definite accusative bezi, plural bezler)

1. cloth

Inflection
Nominative	bez
Definite accusative	bezi
	Singular	Plural
Nominative	bez	bezler
Definite accusative	bezi	bezleri
Dative	beze	bezlere
Locative	bezde	bezlerde
Ablative	bezden	bezlerden
Genitive	bezin	bezlerin

From Ottoman Turkish بز (bez), from Proto-Turkic *beŕ.

Cognate with Kazakh без (bez, “gland”), Karachay-Balkar без (bez, “gland”), Southern Altai бес (bes, “gland”), Uzbek bez (“gland”), Uyghur بەز (bez, “gland”), Turkmen mäz (“gland”), Bashkir биҙ (biź, “gland”), Tuvan бес (bes, “gland”), Chuvash пар (par, “gland”).

• IPA^(key): /ˈbez/
• Hyphenation: bez

bez (definite accusative bezi, plural bezler)

1. (anatomy) gland

Inflection
Nominative	bez
Definite accusative	bezi
	Singular	Plural
Nominative	bez	bezler
Definite accusative	bezi	bezleri
Dative	beze	bezlere
Locative	bezde	bezlerde
Ablative	bezden	bezlerden
Genitive	bezin	bezlerin