Πάτμος

Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 14/07/2015.

Συντεταγμένες: 37°18′39″N 26°32′57″E / 37.3108°N 26.5492°E / 37.3108; 26.5492

Πάτμος

Όψη της Πάτμου
Γεωγραφία
Αρχιπέλαγος	Αιγαίο Πέλαγος
Νησιωτικό σύμπλεγμα	Δωδεκάνησα
Έκταση	34,142 km²
Υψόμετρο	270 μ
Υψηλότερη κορυφή	Προφήτη Ηλία
Χώρα
Ελλάδα
Περιφέρεια	Νοτίου Αιγαίου
Νομός	Δωδεκανήσου
Πρωτεύουσα	Πάτμος
Δημογραφικά
Πληθυσμός	3.283[1] (απογραφής 2021)
Πυκνότητα	96,2 /χλμ2
Πρόσθετες πληροφορίες
Ιστοσελίδα	Πάτμος
Σχετικά πολυμέσα

Η Πάτμος είναι ελληνικό νησί του Αιγαίου Πελάγους υπαγόμενο, κατά τους αρχαίους Έλληνες, στις Νότιες Σποράδες, κατά δε τη σύγχρονη πολιτική διαίρεση της χώρας στα Δωδεκάνησα. Συγκεκριμένα αποτελεί το βορειότερο νησί των Δωδεκανήσων.

Βρίσκεται δε, μεταξύ του 37° 20’ Β γεωγραφικού πλάτους και 26° 35' Α γεωγραφικού μήκους, νότια της Σάμου, ΝΑ. της Ικαρίας και ΒΔ. της Λέρου, απέχουσα περί τα 25 μίλια από την Τουρκία, (Μικρά Ασία), (Ακρωτήριο Γέροντα ή Ποσείδιο).

Η Πάτμος είναι σχετικά μικρό νησί, μέγιστου μήκους 12,6 χιλιομέτρων και μέγιστου πλάτους 8 χιλιομέτρων και με συνολικό μήκος ακτών γύρω στα 70 χιλιόμετρα. Η έκτασή της φθάνει περίπου τα 34,142 τ.χλμ., με έδαφος βραχώδες και άγονο.

Η Πάτμος αποτελείται κυρίως από τρία τμήματα συνδεόμενα μεταξύ τους από δύο ισθμούς περί το μέσο του νησιού, όπου εκεί κατά την αρχαιότητα (σώζονται ερείπια) ήταν και η πρωτεύουσα, και παρά το νότιο άκρο.

Το έδαφός της είναι βραχώδες, ηφαιστειογενές και απότομο με ψηλότερη κορυφή τον Προφήτη Ηλία (270 μ.) που βρίσκεται στο κέντρο της νήσου, νότια της Χώρας (της ομώνυμης) Πάτμου. Υφίστανται ακόμα δύο υψώματα ένα στο βόρειο τμήμα τις «Σκλάβες», και ένα στο νότιο το «Πράσο».

Γενικά η ακτογραμμή της είναι πολυσχιδής με πλήθος ακρωτηρίων, όπως ο Τράγος, ο Γερανός και το Μπάλωμα, προς Α., το Φυρρό, η Τσατσάρλα και το Τσουλούφι (ή Εύδηλος) προς Β. και η Ελιά, το Κορτέσι και η Γενούπα προς Ν. Επίσης παρουσιάζει πλήθος όρμων και ορμίσκων, όπως η Σκάλα το επίνειο της νήσου Α. όρμος Κάμπου, Πόρτο Γροίκος, και Δ. όρμος Λευκής, Πόρτο Μέρικα, Χοχλακάς, Συκαμιάς και Πόρτο Σταυρός ΝΔ. Σημαντικότερες νησίδες που την περιβάλουν την Πάτμο είναι τα: Πρασονήσι, Τραγονήσι, Χιλιομόδι, Αγία Θέκλα, Αϊ Γιώργης, Σκλάβα και Σκλαβοπούλα, νησιά Μπαλάμου κλπ. Στην Πάτμο (Δήμος Πάτμου) υπάγονται και τα ανατολικότερα αυτής νησιά Αρκοί και Μαράθι.

Η ηφαιστειογενής περιοχή «Ζουλούφι» βρίσκεται στη ΒΔ πλευρά της Πάτμου. Η ηφαιστειακή τέφρα εναλλάσσεται με τη λάβα η οποία κύλησε και πάγωσε από τη θάλασσα, συνθέτοντας ένα άκρως εντυπωσιακό τοπίο. Η πρόσβαση γίνεται είτε από τη θάλασσα είτε από στεριά περπατώντας γύρω στη 1 ώρα και 30 λεπτά από τον κοντινότερο οικισμό στη θέση Αγ. Νικόλαος του Κάμπου.

Η Πάτμος μαζί με τα νησιά Αστυπάλαια, Λέρος, Λειψοί και Αγαθονήσι υπάγονται στην επαρχία της Καλύμνου, ο δε κυριότερος συνοικισμός αυτής, η Χώρα (Πάτμος) αποτελεί ίδιο Δήμο, κτισμένη επί υψώματος, όπου υπερέχει η Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (του Ευαγγελιστή) σε μορφή μεγάλου κάστρου.
Μεγαλύτερος οικισμός του νησιού είναι η Σκάλα (επίνειο), άλλοι οικισμοί είναι ο Κάμπος και ο Χριστός (βόρεια) ο Γροίκος και τα Σάψιλα (νότια). Περιοχές με αρκετές κατοικίες είναι η Λάμπη, η Βαγιά, οι Λεύκες, η Εψημιά και το Διακόφτι.

• 
  Παραλία Μέλοι
• 
  Σοκάκι στη Σκάλα της Πάτμου
• 
  Παγωμένη λάβα στο Ζουλούφι
• 
  Βράχος σκήτη στην παραλία Πέτρας ονομαζόμενος Καλλικατζού
• 
  Ηλιοβασίλεμα στο Β. Αιγαίο από το κάθισμα της Παναγίτσας του Γραβά

Η Πάτμος (κοινώς Πάτινος), που σπάνια αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς, Θουκυδίδης (3, 33), Στράβων (10, 448), απαντάται επιγραφικά και ως «Πάτνος». Το όνομά της κάποιοι ετυμολογούν (και ο Κρίππεν) εκ του πάτνη = Φάτνη, ενώ άλλοι από το όρος Λάτμος της Μικράς Ασίας, όπου κατά τους αρχαίους χρόνους λατρευόταν ιδιαίτερα η Άρτεμις και ο κυνηγέτης ήρωας Ενδυμίωνας, απ' όπου και το πιθανότερο προήλθαν οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού μεταφέροντας και τη λατρεία της Άρτεμης.

Μεταγενέστερα η Πάτμος αναφέρεται στα έργα «Σταδιασμοί Μεγάλης Θαλάσσης» (280-284) και «Οικουμένης περιήγηση» του Ευσταθίου (530), καθώς και από τον Λατίνο συγγραφέα Πλίνιο (Φυσική Ιστορία 4, 12, 23). Εκτός του ότι οι αρχαίοι κάτοικοι της Πάτμου και Λέρου είχαν κοινή προστάτιδα θεά την Άρτεμη, ήταν εντελώς άσημοι μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους, όπου το νησί ήταν τόπος εξορίας πολιτικών καταδίκων. Αυτόν τον χαρακτήρα διατήρησε και στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, όπου και εξορίστηκε ο μαθητής του Ιησού Ιωάννης ο Θεολόγος και που συνέγραψε στην Πάτμο την Αποκάλυψη και το φερώνυμο αυτού «Ευαγγέλιο», τα ιερά βιβλία των Χριστιανών στην Καινή Διαθήκη.

Περί τον Δέκατο αιώνα η Πάτμος φαίνεται να έχει υποστεί πολλά δεινά από τους πειρατές, όπως όλα τα νησιά του Αιγαίου και μνημονεύεται ως άσημος και σχεδόν έρημος νήσος. Ο 11ος αιώνας βρίσκει την Πάτμο να λαμβάνει νέα ζωή. Τον 11ο αιώνα ιδρύεται η μονή του Αγ. Ιωάννου Θεολόγου από τον μοναχό και μετέπειτα όσιο Χριστόδουλο, ο οποίος πέθανε αργότερα στη Λίμνη Ευβοίας, όπου υπάρχει από τότε ομώνυμο προσκύνημα. Η μονή υπέστη στα τέλη του 12ου και στον 13ο αιώνα φοβερές λεηλασίες και διαρπαγές από Βενετούς και Δυτικούς πειρατές μεταξύ των οποίων ο ελληνικής καταγωγής Μαργαρίτης Βρεντεσίνος, ο οποίος αποπειράθηκε να μεταφέρει στο Brindisi το σκήνωμα του αγίου. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης (1453) στο νησί κατέφυγαν πολλοί πρόσφυγες από την «Πόλη» και συν-αναπτύχθηκε ολόκληρος οικισμός, η Χώρα Πάτμου, όπου αργότερα προστέθηκαν και άλλοι πρόσφυγες προερχόμενοι από την Κρήτη. Η άφιξη μορφωμένων στο νησί και η παρουσία εξαιρετικών προσωπικοτήτων μεταξύ των μοναχών, καθώς και το προνόμιο που είχαν από τον αυτοκράτορα Αλέξιο να διατηρούν αφορολόγητο πλοίο δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία μετοχίων στον Στύλο της Κρήτης και στη Νάξο. Οι επαφές των μοναχών με τη Δύση και τα λατινοκρατούμενα νησιά άνοιξαν νέους ορίζοντες και μετέφεραν τα καλλιτεχνικά ρεύματα με έργα από τους πιο περίφημους εκπροσώπους στο νησί. Έτσι στην Πάτμο βρίσκεται μεγάλος αριθμός εξαίρετων εικόνων από τον 14ο αιώνα κ.ε., καθώς και το πρώτο ξυλόγλυπτο τέμπλο με Αναγεννησιακά θέματα.

Οι κάτοικοι της Πάτμου, λόγω του άγονου του νησιού και μη έχοντας άλλο πόρο ζωής, αναγκάσθηκαν να επιδοθούν στη ναυτιλία και το εμπόριο διαθέτοντας στην αρχή μικρά πλοία. Για επαγγελματικούς και μόνο λόγους φρόντιζαν πάντα να διατηρούν «αγαθές σχέσεις» τόσο με τους Οθωμανούς όσο και με τους Λατίνους, εξαγοράζοντας την ησυχία, ασφάλεια και ελευθερία τους με φόρους και δώρα που κατέβαλαν συχνά στους Τούρκους και τους Ενετούς.

Τον 17ο αιώνα η Πάτμος με τη συνύπαρξη της Μονής είχε καταστεί ναυτικό και εμπορικό κέντρο. Κατά την περίοδο του υπέρ 20ετούς Ενετοτουρκικού πολέμου του λεγόμενου Κρητικού (1645 – 1669), η Πάτμος λειτουργούσε ως ναύσταθμος των Ενετών. Με τη λήξη του πολέμου η Κρήτη περιήλθε στους στους Οθωμανούς Τούρκους, όπως και η Πάτμος^[2]. Παρά ταύτα οι κάτοικοι συνέχισαν να αποκτούν περισσότερα πλοία, η δε Μονή δια της Πατμιάδος Σχολής περισσότερη αίγλη. Η Πάτμος, κατά τις ειδήσεις των ταξιδιωτών εκείνης της εποχής, φέρεται να μην είχε ποτέ ξένους μόνιμους κατοίκους εκτός από Έλληνες και μόνο, όπως και στη συνέχεια μέχρι σήμερα.

Το 1770 κατά την εξέγερση που υποκινήθηκε από τους αδελφούς Ορλώφ (Ορλωφικά) η Πάτμος καταλήφθηκε από τον Ρωσικό στόλο και σε γενόμενη τότε απογραφή βρέθηκε να αριθμεί 510 οικίες και 2.086 κατοίκους. Με τη συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774) οι Πάτμιοι επωφελούμενοι της παρουσίας των Ρώσων προξένων στο Αιγαίο και χρησιμοποιώντας τη ρωσική σημαία κατασκεύασαν μεγάλα πλοία και επιδόθηκαν στο θαλάσσιο εμπόριο.

Η Πάτμος, που ήταν επίσης γενέτειρα του ενός των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας του Εμμανουήλ Ξάνθου, με την έκρηξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο κατέστη ναυτικό επαναστατικό κέντρο και πολλοί κάτοικοί της έλαβαν μέρος στον αγώνα της Εθνεγερσίας. Οι τοπικοί επαναστάτες ήταν μυημένοι από τον Πάτμιο Φιλικό Δημήτριο Θέμελη. Ήταν απο τα πρωτα νησία που επαναστάτησαν, μετα τις Σπετσες και τα Ψαρα, την 12 Απριλίου (Τρίτη Διακαινησίμου) 1821, με τελετή στην πλατεία της αγίας Θεοκτίστης της Λεσβίας. Έγινε λιτανεία με προεξάρχοντα τον Πάτμιο πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόφιλο ο οποίος εκφώνησε και ομιλία.^[3]

Μετά τη Συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως (9 Ιουλίου 1832) η Πάτμος περιήλθε και πάλι στην Οθωμανική αυτοκρατορία, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1912, οπότε καταλήφθηκε από τους Ιταλούς στους οποίους και παρέμεινε μέχρι την κατάρρευση του Φασισμού, περί το θέρος του 1943, οπότε τους αντικατέστησαν γερμανικοί σχηματισμοί που με την κατάρρευση του Ναζισμού παραδόθηκαν στους Συμμάχους. Τέλος, με τη συνθήκη της 10ης Φεβρουαρίου του 1947 ενσωματώθηκε στην Ελλάδα μαζί με τα υπόλοιπα πρώην ιταλοκρατούμενα νησιά που απετέλεσαν τη Γενική Διοίκηση Δωδεκανήσου.

Η Πάτμος κατά τη θρησκευτική ιστορία γίνεται γνωστή από τον 1ο αιώνα από την παρουσία εκεί ως εξόριστου για δύο χρόνια του Ιωάννου του Θεολόγου, μαθητή του Ιησού, ο οποίος βρισκόμενος στη σπηλιά

Αγίας Άννας συνέγραψε το «Ευαγγέλιο» (πιθανώς) και την «Αποκάλυψη», όπως ο ίδιος μαρτυρεί: «Εγενόμην εν τη νήσω τη καλουμένη Πάτμω δια τον λόγον του Θεού και δια την μαρτυρίαν του Ιησού Χριστού. Εγενόμην εν πνεύματι εν τη Κυριακή ημέρα και ήκουσα οπίσω μου φωνήν ως σάλπιγγος λεγούσης: ό βλέπεις γράψον εις βιβλίον και πέψον ταις επτά Εκκλησίαις» (Αποκάλυψη α, 9). Στη Σκάλα (επίνειο) σώζονται τα δύο εκκλησάκια αφιερωμένα το μεν ένα στον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή και το άλλο στους μαθητές του Πολύκαρπο και Πρόχορο.

Μετά τον θάνατο του Ιωάννη του Θεολόγου στην Έφεσο, περί το έτος 100, η Πάτμος πέφτει στην αφάνεια για οκτώ αιώνες, όταν το 904 μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους κουρσάρους του Λέοντα του Τριπολίτη, οι αιχμάλωτοι Θεσσαλονικείς προσορμίσθηκαν στο νησί. Ο Βυζαντινός ιστορικός Ιωάννης Καμενιάτης, που έγραψε το χρονικό της τραγωδίας εκείνης, σημειώνει τα ακόλουθα: «Ούτω φερόμενοι κατηντήσαμεν είς τινα νήσον, Πάτμον καλουμένην, ένθα δή και προσεμείναμεν εξ ημέρας, παντός χαλεπού πείραν εν αυτή καθυπομένοντες, ανύδρου γαρ όντος του τόπου εληΐζετο τους αιχμαλώτους η δίψα».

Το έρημο αυτό νησί άρχισε να εποικίζεται στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας, όταν ο μοναχός Όσιος Χριστόδουλος από τη Βιθυνία έλαβε από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλέξιο Α΄ τον Κομνηνό (1081–1118) την άδεια να ιδρύσει στην Πάτμο τη Μονή Ιωάννου του Θεολόγου επί υψώματος ψηλότερα από του σπηλαίου της Αποκαλύψεως ακριβώς επί του αρχαίου βωμού της Θεάς Άρτεμης.

Η εν λόγω περίτειχη Μονή κτίσθηκε σε μορφή μεσαιωνικού κάστρου με επάλξεις και τείχη επιστήριξης με καθολικό στο κέντρο αυτής, μικρό μεν, αλλά περίλαμπρο στην τέχνη, καθώς και με άλλα πέριξ κτίσματα και κελιά, καθώς και δεξαμενές. Πέριξ της Μονής άρχισαν να εγκαθίστανται πλην μοναχών και κοσμικοί με τις οικογένειές τους ανεγείροντας οικίες και έχοντας ως άσυλο την εν είδει κάστρου οχυρωμένη Μονή σε περίπτωση κινδύνου πειρατικής επιδρομής. Έτσι η Μονή συνδέθηκε με την ιστορία και την ανάπτυξη του νησιού.

Επίσης, με χρυσόβουλο του ίδιου του Αυτοκράτορα Αλέξιου Α' το 1088 ιδρύεται στη Μονή η Πατμιάδα Σχολή, η οποία, σύμφωνα με το ιδρυτικό χρυσόβουλο, φέρει την ονομασία «Φροντιστήριο μαθητών». Η έναρξη λειτουργίας της, όμως, καταγράφεται το έτος 1534, που οργανώθηκε από τον Μητροπολίτη Νεοκαισαρείας Γρηγόριο και συστηματικότερα από τον 17ο αιώνα, όταν εξασφαλίσθηκε η οικονομική συντήρηση από τον επιφανή Έλληνα Μανωλάκη Καστοριανό, κάτοικο Κωνσταντινούπολης και στη συνέχεια από το 1713 που ανέλαβε τη διδασκαλία σ΄ αυτήν ως γυμνασιάρχης ο Πάτμιος στην καταγωγή Μακάριος Καλογεράς.

Το 1769 με Πατριαρχικό σιγίλιο η Σχολή μεταρρυθμίζεται σε «Κοινή Σχολή του Γένους», οπότε και ανέλαβε τη γυμνασιαρχία αυτής ο Πάτμιος Δανιήλ Κεραμεύς. Τη Σχολή της Πάτμου, από την οποία προήλθαν πλείστοι διδάσκαλοι του Γένους, λόγιοι και διάσημοι Αρχιερείς και Πατριάρχες, συντηρούσε στα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι του 1912 ο εν Αθήναις ιδρυθείς σύλλογος των Μικρασιατών «Ανατολή», ενώ ήδη στη Σχολή λειτουργεί Ιερατική Σχολή με καθηγητές του Ελληνικού κράτους και λογίους μοναχούς παρέχουσα τη μόρφωση πλήρους Γυμνασίου και Εκκλησιαστικού Λυκείου αναγνωρισμένη ως κρατικό ίδρυμα.

• 
  Μονή Αγ. Ιωάννου Θεολόγου
• 
  Γυναικεία μονή του Ευαγγελισμού. Στο βάθος η υψηλότερη κορυφή της Πάτμου, ο Προφήτης Ηλίας.

Η νήσος Πάτμος αποτελεί την έδρα της Πατριαρχικής Εξαρχίας Πάτμου.

Η Εξαρχία περιλαμβάνει τα νησιά Πάτμο, η οποία δια Σεπτής Πατριαρχικής και Συνοδικής Πράξεως και του Νόμου 1155/81 του Ελληνικού Κράτους κηρύχθηκε «Ιερά Νήσος», οι Λειψοί, το Αγαθονήσι και οι Αρκοί και τελεί υπό την άμεση εκκλησιαστική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης φέρει στην Εξαρχία της Πάτμου τον τίτλο:
«Κυρίαρχος της Ιεράς Μονής και Εξαρχίας Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κκ Βαρθολομαίος».

Στην Εξαρχία της Πάτμου υπάγονται επίσης 8 ενοριακοί Ναοί, το Μοναστηριακό προσκύνημα «Παναγία η Διασώζουσα» καθώς και 3 γυναικείες Μονές (Ζωοδόχου Πηγής, Μητρός Ηγαπημένου και Άγια Αγίων), 3 Ησυχαστήρια και 6 Ιερά Καθίσματα.

Ο Δήμος Πάτμου περιλαμβάνει το νησί της Πάτμου, το νησί Αρκοί καθώς και τις γύρω πολυάριθμες νησίδες. Με την εφαρμογή της νέας διοικητικής διαίρεσης της χώρας κατά το Πρόγραμμα Καλλικράτης το 2011, ουδεμία μεταβολή επήλθε στον Δήμο, σύμφωνα με το άρθρο 1,§ 2.10.Γ. αυτού.

Αναλυτικά οι οικισμοί και οι νησίδες που αποτελούν τον δήμο Πάτμου:

Δ.δ. Πάτμου [ 3.047 ]

• η Πάτμος [ 541 ]
• το Αγκαθονήσι (νησίδα) [ 0 ]
• η Αγρελούσσα (νησίδα) [ 0 ]
• το Άνυδρο (νησίδα) [ 0 ]
• οι Αρκοί (νησίδες) [ 44 ]
• ο Γρίγος [ 77 ]
• ο Καλόβολος (νησίδα) [ 0 ]
• ο Κάμπος [ 633 ]
• ο Κόμαρος (νησίδα) [ 0 ]
• το Μακρονήσι (νησίδα) [ 0 ]
• η Μάραθος (νησίδα) [ 5 ]
• τα Νερά (νησίδα) [ 0 ]
• η Σκάλα [ 1.747 ]
• το Στρογγυλό (νησίδα) [ 0 ]
• το Τραγονήσι (νησίδα) [ 0 ]
• το Χιλιομόδι (νησίδα) [ 0 ]

Ο δήμος συστάθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1948 με έδρα τον οικισμό Πάτμος (Χώρα).^[4]

• Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για τη νήσο Πάτμο παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 4ος τόμος, επίσης ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-422, που καλύπτει όλη τη θαλάσσια περιοχή από Νάξο μέχρι τις έναντι ακτές της Τουρκίας και ειδικότερα ο ΧΕΕ-340/1 που είναι και ο λιμενοδείκτης της νήσου.
• Το έτος 1988 εορτάσθηκαν και συγκεκριμένα επί τριήμερο (25, 26 και 27 Σεπτεμβρίου) πανορθόδοξα και διαχριστιανικά τα «900 έτη» από της ιδρύσεως της Ι. Μονής προεξάρχοντος του μακαριστού Κυρίαρχου της Ιεράς Μονής και Εξαρχίας, Οικουμενικού τότε Πατριάρχου Δημητρίου με τη συμμετοχή της Ελληνικής Πολιτείας (Παρουσία Προέδρου Δημοκρατίας και Προέδρου της Κυβερνήσεως).
• «Ιερά Αποκάλυψις»: Έτσι ονομάζεται το Σπήλαιο εντός του οποίου ο Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος οραματίσθηκε και έγραψε το προφητικό του βιβλίο την «Αποκάλυψη».

• Ένας από τους πολιτιστικούς πυλώνες της Ελλάδας και της νότιας Ευρώπης, το Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής Πάτμου έλαβε χώρα από τις 01 έως και τις 05 Σεπτεμβρίου 2022. Φέτος, το ζητούμενο είναι το «Φως» και η Πάτμος είναι το πιο αντιπροσωπευτικό νησί φωτός, πολιτισμού και ήχων. Το γαλάζιο και ο αέρας του Αιγαίου συνομιλούν με το ιερό τοπίο της Πάτμου. Η μουσική ως «φως, ήχων και λέξεων» όπως ήταν ο φετινός τίτλος του Φεστιβάλ, ένωσε και ταξίδεψε τους ακροατές σε μυσταγωγικά μονοπάτια και μελωδικά ηχοδρόμια.

• «Πάτμος: Η αποκάλυψη της ομορφιάς». Ειδικό αφιέρωμα περιοδικού Γεωτρόπιο τεύχος 61, σελ. 62-68 (Ιουν. 2001).
• Tom Stone: The Summer of My Greek Taverna: A Memoir, Simon & Schuster, New York NY 2003, ISBN 0-7432-4771-X (Stone brings readers into the tiny Greek island world of Patmos)
• Κουτελάκης Χαρ., 1. Παναγιά «Η Πάντων Χαρά» των Στροφάδων. Ένα εικονογραφικό παράλληλο στην Πάτμο, ΔωδΧρον. ΙΕ΄ (1993) 67-79. 2. Τα ελαιοτριβεία της Καλύμνου και η διαμάχη της μονής του Αγ. Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου με τη μονή του Αγ. Παντελεήμονα Τήλου, ΚαλΧρον. Β΄ (1981) 27-41. 3. Πάτμιοι αργυροχρυσοχόοι, Αιγαιοπελαγίτικα 8 (1987) 8. 4.«Και πάλι «Ζήτημα Σίφνου», Πρακτικά Δ΄ διεθνούς Σιφναϊκού συμποσίου (Σίφνος, 25-26 Ιουνίου 2010), Αθήνα 2013, 285-298. Ομοίως στο www.academia.edu. 5.Ξυλόγλυπτα τέμπλα της Δωδεκανήσου μέχρι το 1700, Αθήνα 1986, 1-200 +56 πίνακες (αφορά και το Αιγαίο), Αθήνα 1986, Διδακτορική διατριβή. Έκδ. Δωδώνη.

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Πάτμος

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Πάτμος

• Δήμος Πάτμου Αρχειοθετήθηκε 2006-01-11 στο Wayback Machine.
• Πάτμος-το ιερό νησί της Αποκαλύψεως (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Πάτμος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Πάτμος-Αποκάλυψη Ιωάννη και Δ.Παπαδίτσας (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)