Italija

Iskopavanja širom Italije su otkrila prisustvo Neandertalaca prije oko 200.000 godina.^[14] Moderni ljudi su došli prije oko 40.000 godina. Poznato je da su u Antička vremena u pred-rimskoj Italiji živjeli različiti narodi - Umbri, Latini, Volsci, Osci, Samniti, Sabinjani, Kelti, Liguri, Etrušćani, Elimljani, Sikanci, Raeti i Kamuni. Između 17. i 11. stoljeća p.n.e. sa ovim narodima su Mikenjani uspostavili prvi kontakt.

U 8. i 7. stoljeću p.n.e. Grci su uspostavili svoje kolonije na obalama Sicilije i južnog dijela Apeninskog poluostrva i bili su poznati kao Magna Graecia. U isto vrijeme su Feničani uspostavili svoje kolonije na obalama Sardinije i Sicilije. Rim, grad na obali rijeke Tibar, je tokom stoljeća izrastao u ogromno Rimsko carstvo koje se protezalo od Britanije do Mezopotamije zahvatajući cijeli Mediteranski bazen. To je dovelo do stapanja rimske, grčke i mnogih drugih kultura u jedinstvenu civilizaciju. Naslijeđe Rimskog carstva je duboko uticalo na zapadnu civilizaciju, oblikujući većinu modernog svijeta. Nakon krize u trećem stoljeću, Rimsko carstvo se podijelilo na dva dijela 395. godine. Zapadno rimsko carstvo je pod pritiskom barbarskih invazija na kraju uništeno 476. godine, kada je posljednji rimski car svrgnut od strane germanskog vojskovođe Odoakara. Istočno rimsko carstvo je nastavilo postojati još hiljadu godina.

Nakon pada Zapadnog rimskog carstva Italiju su osvojili Ostrogoti.^[15] Želeći ponovo stvoriti Rimsko carstvo, Italiju je u 6. stoljeću kratko zauzeo bizantijski car Justinijan I. Invazija germanskog plemena Langobarda je smanjila bizantijsko prisustvo u Italiji na egzarhat Ravenu, čime je započelo političko nejedinstvo Italije u narednih 1.300 godina. Langobardsko kraljevstvo je krajem 8. stoljeća zauzeo franački car Karlo Veliki. Nakon toga je svu langobardsku zemlju poklonio papi formirajući tako Papinsku državu u centralnoj Italiji. Do 13. stoljeća, italijansku politiku su formirali odnosi između Svetog rimskog carstva i pape jer su se italijanske države priklanjale jednoj ili drugoj strani.

Tokom ovog haotičnog perioda, italijanski gradovi su uspostavljali neobične institucije, srednjevjekovne komune. Imajući u vidu vakuum moći između Svetog rimskog carstva i Svete Stolice, lokalne zajednice su tražile autonomni način održavanja reda i mira. Lombardski savez, savez italijanskih gradova-država, je 1176. godine porazio cara Svetog rimskog carstva Fridrika Barbarosu u bici kod Legnana, obezbjeđujući nezavisnost italijanskim gradovima-državama. U priobalnim područjima, Mletačka republika, Republika Đenova, Republika Pisa i grad Amalfi su bile uključene u krstaške ratove obezbjeđujući time dominaciju nad Mediteranom i monopol nad trgovačkim putevima prema Orijentu.

Na jugu, Sicilija je prvo postala islamski emirat u 9. stoljeću, a u 11. stoljeću su je osvojili Normani koji su stvorili novu državu zajedno sa teritorijem kojim je upravljalo Bizantijsko carstvo. Nakon niza događaja, južna Italija se razvila u jedinstveno kraljevstvo pod dinastijom Hohenštaufen, da bi u 15. stoljeću došla pod vlast Aragonskih kraljeva. Sardinija, bivša Bizantijska provincija je postala nezavisna država Giudicato, iako su neki dijelovi ostrva bili pod kontrolom Genove i Pise. Crna smrt je 1346. godine ubila jednu trećinu stanovništva Italije. Međutim, oporavak od kuge je doveo do oživljavanja gradova, trgovine i ekonomije što je omogućilo procvat humanizma i renesanse.

Italijanska država je, ironično, nastala nakon poraza italijanskih gradova-država u ratu sa Francuskom. Pod vodstvom Napoleona Bonaparte Francuska je porazila Austrijsko-Italijanske trupe i tako osvojila sjevernu Italiju. U svojim prekrajanjima novoosvojenih teritorija Napoleon je 1797. godine ustanovio Cisalpinsku republiku^[16][17] koja 1802. godine postaje republika Italija. Nakon osvajanja Venecije Napoleon dodaje i ovu pokrajinu Italiji i 1805. proglašava Kraljevinu Italiju.^[18] U svojim daljnim osvajanjima Napoleon je pokorio a zatim dodao Italiji i Savoju, Piemont, Genou, Toskanu, Parmu i Papsku državu. Međutim spriječen porazima Napoleon nije uspio pripojiti Italiji Napulj i ostrva Siciliju i Sardiniju.

Nakon Napoleonovog poraza na Bečkom kongresu je odlučeno da se vrati nezavisnost Papskoj državi i državicama Toskani, Parmi, Piemontu, Liguriji i Savoji dok su Lombardia i Venecija ujedinjene i stavljene pod Austrijsku krunu. Napulj i Sicilija su ujedinjeni u Kraljevstvo dviju Sicilija. Ovakav rasplet se nije ni najmanje sviđao Italijanskim nacionalistima i borcima za ujedinjenje tako da je ustanovljen pokret Risorgimento (oživljavanje). Napokon pod kraljevskom lozom Vitora Emmanuela II od Savoje izvršeno je ujedinjenje Italije. Iako bez Venecije, Rima i dijelova Papske države Italija je konačno bila ujedinjena pod jednu zastavu i jednog vladara.

 

Najveći dio Italije je veliko poluostrvo u Sredozemnom moru, gdje zajedno s dva ostrva – Sicilijom i Sardinijom – stvara zasebna mora, a to su Jadransko more na sjeveroistoku, Jonsko more na jugoistoku, Tirensko more na jugozapadu i Ligursko more na sjeverozapadu.

Apenini su gorski lanac koji se proteže duž čitavog poluostrva i na sjeverozapadu se spaja s planinskim lancem Alpa, koji polukružno zatvara Italiju na sjeveru. Na sjeveru je velika aluvijalna nizina rijeke Po i njenih pritoka, koji se spuštaju s Alpa, Apenina i Dolomita. Ostale važne rijeke su Tiber, Adige i Arno.

Najviši vrh je Mont Blanc (Monte Bianco), koji ima 4.810 m, a viši su vrhovi još i Monte Rosa (4.637 m) i Cervino (4.476 m). Italija ima tri slavna vulkana: ugasli Vezuv kod Napulja, najveći aktivni u Evropi Etna (3.550 m) na Siciliji i Stromboli (924 m) na obližnjem istoimenom ostrvcu.

Klima Italije je raznolika. U nižem primorskom pojasu Apeninskog poluostrva vlada prava sredozemna, u Padskoj niziji i višim regionima Apenina umjereno-kontinentalna a na Alpama oštra planinska klima.

Ustav iz 1948. ustanovio je dvodomni parlament (Parlamento), koji ima Zastupnički dom (Camera dei Deputati) i Senat (Senato della Repubblica), zasebno sudstvo, te izvršnu vlast utjelovljenu u Vijeću ministara (kabinetu), koje predvodi predsjednik vijeća (premijer).

Predsjednik Republike bira se svakih 7 godina, a bira ga parlament zajedno s malim brojem regionalnih poslanika. Predsjednik predlaže premijera, koji predlaže ostale ministre (formalno ih imenuje predsjednik). Vijeće ministara (koje obično čine parlamentarni zastupnici) mora zadržati povjerenje (Fiducia) oba doma.

Zastupnici domova parlamenta biraju se izravno kroz opće izbore, a koristi se miješani većinsko-proporcionalni sistem. Prema zakonima iz 1993., 75% mjesta u parlamentu zauzimaju predstavnici okruga; preostalih 25% mjesta raspoređuje se proporcionalno. Zastupnički dom ima 630 zastupnika. Osim 315 zastupnika koji se biraju, Senat sadrži i bivše predsjednike, kao i razne druge osobe imenovane doživotno u skladu s posebnim ustavnim odredbama. Zastupnici oba doma biraju na najviše 5 godina, ali oba se doma mogu raspustiti i prije isteka tog roka. Zakoni se smiju predlagati iz oba doma, a mora ih prihvatiti većina u oba doma.

Italijansko se sudstvo zasniva na rimskom pravu, napoleonskom kodu i statutima. Ustavni sud (Corte Costituzionale), koji odlučuje o ustavnosti zakona, osnovan je tek nakon Drugog svjetskog rata.

Krajem oktobra 2022. nova predsjednica vlade postala je Giorgia Meloni, liderka stranke "Braća Italije". Partije koje čine vladu su:

• Braća Italije
• Liga
• Forza Italia

Pohađanje nastave u Italiji je obavezno i bez obzira na razlike između sjevera i juga, ne razlikuje se plan nastave u Milanu od onog u Palermu. Razlike postoje samo u oblastima poslovnog obrazovanja. Obavezan sistem obrazovanja podijeljen je u tri oblasti: obdanište (scuola dell' infanzia, 3-6), osnovna škola (scuola elementare, 6-11; scuola media 11-14) i srednja škola (Liceo: classico, scientifico, linguistico, artistico, economico, tecnologico, musicale, delle scienze umane; 14-19). Nakon navedenih obaveznih škola, učenici se mogu opredijeliti za fakultet. Posljednjih godina došlo je do izvjesnih promijena u predavanju stranih jezika, tako da se sada engleski uči u osnovnim školama, a postoji i drugi strani jezik. U petogodišnjim gimnazijama, osim časova latinskog, pohađa se i nastava grčkog jezika. Od 2004. godine, obavezno školovanje povećano je sa 9 (6-15) na 12 (6-18), što znači da ko ne želi da sa 14 godina pohađa gimnaziju, mora izabrati neki od srednjih stručnih škola nakon čega se polaže matura i državni ispit. U zabavištima (scuola dell' infanzia) i osnovnim školama (scuola elementare) djeca moraju nositi uniforme: djevojčice najčešće roze i bijele, a dječaci plave.

Italija je administrativno podjeljena na 20 regija od kojih je 5 sa specijalnim statusom. Regije se dalje dijele na provincije (80 aktivnih i dvije autonomne) i metropolitanske gradove Italije.

 

Italija ima raznovrsno industrijaliziranu privredu, a proizvodnja je ukupno i po glavi stanovnika otprilike ista kao u Francuskoj i Velikoj Britaniji. Kapitalistička ekonomija podijeljena je na razvijeni industrijski sjever, gdje prevladavaju privatne kompanije, i manje razvijen poljoprivredni jug, s 20% nezaposlenih. U odnosu na zapadnoevropske susjede, Italija ima velik broj malih i srednjih poduzeća (SME).

Uvozi se većina industrijskih sirovina i više od 75% energetskih potreba. Tokom zadnje decenije, Italija je uvela strogu poreznu politiku kako bi ispunila privredne i monetarne uvjete Evrope, snizila je stope kamata i inflacije, te je uvela euro 1999. godine.

Italija privredno zaostaje za glavnim evropskim partenrima, pa sadašnja vlada uvodi brojne kratkoročne reforme kako bi povećala konkrentnost i dugoročni rast. S druge strane, vlada presporo uvodi potrebne strukturalne reforme, kao što su veće porezne olakšice i fleksibilnije tržište rada. Penzijski sistem je preskup zbog usporavanja privrede i loših odnosa sa sindikatima.

 

 

 

Italija je jezično i vjerski uglavnom homogena, ali je kulturno, privredno i politički vrlo raznolika. Peta je u Evropi po gustoći stanovništva (196 stanovnika po kvadratnom kilometru). Nema velike manjine, a najveća je njemačka manjina u Južnom Tirolu (1991: 287.503 Nijemaca i 116.914 Italijana), te slovenska manjina oko Trsta.

Ostale manjine s djelomično službenim jezicima su francuska manjina u regiji Valle d'Aosta; sardinski na Sardiniji); ladino u Dolomitima; furlanski u regiji Furlanija-Julijska krajina, što su sve romanski jezici. Osim toga, ima i jezika koji se govore lokalno, kao što su hrvatski u tri sela u regiji Molise; okticanski u južnim dolinama Pijemonta; katalonski u gradu Alghero na Sardiniji; albanski u selima regije Kalabrija i na Siciliji; stari grčki dijalekti u selima regije Kalabrija.

Iako je glavna vjera katoličanstvo (85% građana nominalno su katolici), postoje stare protestantske i židovske zajednice, kao i sve veća useljenička zajednica muslimana.

(Stanje: 31. decembar 2011)

 

Italija se smatra jednom od kolijevki zapadne civilizacije i kulturnom supersilom.[432] Nakon pada Zapadnog Rimskog Carstva, stoljećima je bila politički i geografski podijeljena do konačnog ujedinjenja 1861. Njena kultura je bila oblikovana mnoštvom regionalnih običaja i lokalnih centara moći i pokroviteljstva. Stoljećima je imala središnju ulogu u zapadnoj kulturi i još uvijek je visoko priznata po svojim kulturnim tradicijama, te mnogobrojnim umjetnicima i spomenicima, od kojih su najslavniji kosi toranj u Pisi i Coloseum u Rimu. Također, u svijetu je i danas veoma popularna italijanska kuhinja, čiji korijeni potječu iz rimskih vremena, a specijaliteti poput pizze, špageta, raznih vrsta slatkiša, vina, mnogobrojnih vrsta sireva, mesa i drugog predstavljaju važan doprinos svjetskoj kuhinji. Istančani ukus Italijana za lijepo, kao i utjecaji drugih kultura najbolje se mogu vidjeti u modi, dizajnu, slikarstvu, kiparstvu, arhitekturi, operi i mnogo čemu drugom. Italijanski jezik dugo je vremena bio preovladavajući u mnogim operama tokom baroka, prosvjetiteljstva i klasicizma, a kompozitori poput Mozarta, Händela i drugih proslavili su se komponirajući opere na ovom jeziku. Također, značajno je napomenuti latinski jezik, koji je dugo bio jezik nauke, a i danas se koristi u medicini.

Italija je začela evropsku renesansu tokom 14. i 15. vijeka. Pečat na zapadnoj kulturi ostavili su bezbrojni italijanski geniji. Ovo su samo neki od njih: pjesnici Dante i Petrarca, pisci Boccaccio, Casanova, Machiavelli i Castiglione, slikari Leonardo da Vinci, Raffaello i Michelangelo Buonarroti, arhitekti Bernini i Palladio, kompozitori Vivaldi, Paganini, Puccini, Rossini i Verdi, filmski režiseri Antonioni i Fellini, filozof Giordano Bruno i Casanova.

Jedan od najboljih i najčitanijih predstavnika savremene italijanske proze je književnik Alberto Moravia. Od modernih pjevača poznat je Eros Ramazzotti.

 

Italija raspolaže velikom mrežom mas-medija. Pored tradicionalnih novina i televizije, sve više koristi se Internet. Veliki uspjeh doživjeli su mobilni telefoni koji su sve više zastupljeni, jer su prepaid i postpaid tarife jeftinije nego u drugim zemljama Evropske Unije.

Postoji široka ponuda dnevnih italijanskih novina i listova. Naravno, ima određenih sličnosti i razlike među njima. Poznate dnevne novine su: La Repubblica u Rimu, Il Corriere della Sera u Milanu, La Stampa u Torinu, La Nazione u Firenci, Il Mattino u Napulju. U Italiji se dnevne novine čitaju mnogo manje nego u ostalim evropskim zemljama. S druge strane, italijanski nedeljni časopisi mogu se porediti sa njemačkim. Po izuzetnom kvalitetu poznati su Oggi, Gente i La Domenica del Corriere.

Tri nacionalne radio-televizije su RAI Uno, RAI Due i RAI Tre i one pripadaju organizaciji RAI-TV. Također postoji veliki broj različitih privatnih stanica koje se nalaze gotovo u svakom velikom gradu. One opstaju emitujući veliki broj reklama. Inače uglavnom puštaju muziku i show program. Kvalitet privatnih televizija je različit. Mnoge su se proširile, a one manje uspešne sklone su emitovanju filmova slabijeg kvaliteta. Italija raspolaže sa 1.700 televizijskih stanica i oko 30 miliona gledaoca.

Ne može se ni osporiti veliki uticaj koji ima na medije, a posebno na organizaciju RAI, bivši predsejdnik vlade Silvio Berlusconi. U njegovom vlasništvu nalaze se tri televizijske stanice (Canale 5, Italia 1 i Rete 4) pod zajedničkim imenom Mediaset koje je kupio u periodu između 1980. i 1984. godine. One dnevno dostižu više od milion gledaoca pretežno zbog Reality Shows programa i sportkih prenosa.

Najpopularniji sport u Italiji je nogomet (Calcio). Italijanski nogomet je poznat u svijetu po brojnim jakim nogometnim klubovima, koji su do danas ostvarili ogromne uspjehe na međunarodnim turnirima, kao što su AC Milan i Inter iz Milana i Juventus iz Torina. AC Milan je, poslije madridskog Reala, najtrofejniji klub u Evropi sa sedam titula UEFA Lige prvaka. Također i italijanski navijači (tifoso) su međunarodno dosta poznati. Međutim, na nogometnim i općenito sportskim, takmičenjima se odnedavno primjećuje nacistička retorika i ponašanje prema crncima i drugim ne-italijanskim sportistima. Tako naprimjer zabilježeni su brojni slučajevi da su crni sportisti izviždani. Nogometna reprezentacija Italije osvajala je svjetsko nogometno prvenstvo četiri puta: 1934., 1938., 1982. i 2006. godine, a nogometno prvenstvo Evrope jedan put 1968. godine. Po broju osvojenih svjetskih prvenstava, italijanska nogometna reprezentacija je druga u svijetu, nakon Brazila.

• Italijani
• Italijanski jezik
• Regije Italije
• Spisak gradova u Italiji
• Spisak nacionalnih parkova u Italiji

 

Commons ima datoteke na temu: Italija

 

Wikicitati imaju citate vezane za: Italija

• Turistička stranica Italije Arhivirano 20. 5. 2016. na Wayback Machine (it)
• Stranica italijanske vlade (it)
• Nacionalni parkovi Italije (it)
•   Atlas Italije na Wikimedia Commonsu (en)
• Italija na Encyclopædiji Britannici (en)