[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Antički Rim

Antički Rim je bila Italska civilizacija koja je nastala od grada-države Rima osnovanog na Apeninskom poluostrvu u 8. stoljeću p.n.e. Ovaj grad-država se nalazio u sredini poluostrva na obali Sredozemnog mora, a proširenjem je postalo jedno od najvećih carstava u antičkom svijetu. Na vrhuncu svoje moći između prvog i drugog stoljeća imalo je teritoriju od 6,5 miliona kilometara kvadratnih na kojoj je živilo 50 do 90 miliona stanovnika (oko 20 % svjetske populacije). Tokom 12 stoljeća svog postojanja, rimska civilizacija je prešla put od monarhije u klasičnu republiku, da bi na kraju postala autokratsko carstvo. Kroz osvajanja i asimilaciju dominirala je južnom i zapadnom Evropom, Malom Azijom, sjevernom Afrikom i dijelovima sjeverne i istočne Evrope.

Rimska civilizacija se često svrstava u klasičnu antiku zajedno sa antičkom Grčkom koja je inspirisala veliki dio kulture antičkog Rima. Antički Rim je značajno doprinio razvoju moderne vladavine, zakona, politike, građevinarstva, arhitekture, tehnologije, rata, religije, jezika i društva. Kao visoko razvijena civilizacija, antički Rim je profesionalizirao i proširio svoju vojsku i stvorio sistem vlasti koji je bio inspiracija modernim državama kao što su Sjedinjene Američke Države i Francuska. Također su ostvarili impresivne tehnološke i arhitektonske podvige, kao što su izgradnja opsežnog sistema akvadukata i puteva, i izgradnja velikih spomenika, palača i javnih objekata.

Do kraja Republike, Rim je osvojio sve zemlje oko Mediterana i proširio svoju domenu od Atlantskog okeana do Arabije i od ušća Rajne do sjeverne Afrike. Rimsko carstvo je nastalo tokom vladavine Oktavijana Augusta. Rimsko-perzijski ratovi su postali najduži sukob u ljudskoj historiji i imali su velike trajne efekte i posljedice za oba carstva. Tokom vladavine Trajana, Rimsko carstvo je dostiglo svoj teritorijalni vrhunac. Republikanski običaji i tradicija počeli su da opadaju tokom carskog perioda, sa pojavom građanskih ratova koji su postali zajednički rituali za rast moći novog cara. Za vrijeme krize 3. stoljeća carstvo je privremeno bilo podijeljeno na splinter države, kao što je Palmirsko carstvo. Opterećen unutrašnjim nestabilnostima i napadima od strane različitih naroda, zapadni dio carstva se raspao na nezavisna kraljevstva u 5. stoljeću. Pad Zapadnog rimskog carstva koriste historičari kao orijentir u podjeli antičkog perioda univerzalne historije i pred-srednjovjekovnog "Mračnog doba" Evrope.

Osnivanje Rima

uredi
Glavni članak: Osnivanje Rima

Prema mitu o osnivanju Rima, grad su osnovali braća blizanci Romul i Rem 21. aprila 753. godine p.n.e. na obali rijeke Tibar u centralnoj Italiji. Potomka trojanskog princa Eneje, kralja Numitora je svrgnuo njegov brat Amulije jer je Numitorova kćerka Rea Silvija rodila blizance. Bojeći se da će blizanci preuzeti prijestolje, novi kralj Amulije je naredio da se bace u rijeku Tibar. Kako je blizance vestalka Rea Silvija rodila sa bogom rata Marsom, bogovi su naredili da sanduk sa blizancima rijeka izbaci na obalu gdje ih je usvojila vučica. Braća su kasnije ubila kralja Amulija i osnovala vlastiti grad na mjestu gdje ih je rijeka izbacila. Nakon svađe oko toga ko će prvi vladati i koje će ime gradu dati, Romul je ubio Rema. Tako je grad dobio ime po Romulu - Roma (Rim) - koji je postao prvi od sedam legendarnih kraljeva. Kako bi privukao ljude u grad, Rim je postao utočište za siromašne, prognane i neželjene ljude. To je prouzrokovalo probleme jer je u Rim došla velika muška populacija bez žena. Romul je odlučio posjetiti susjedne gradove i plemena gdje je pokušao osigurati bračna prava ali je bio odbijen. Legenda kaže da su Latinci pozvali Sabinjane na festival i ukrali im nevjenčane sluškinje što je dovelo do integracije Latinaca i Sabinjana.

Druga legenda, koju je zabilježio grčki historičar Dionizije iz Halikarnasa, govori da je trojanski princ Eneja predvodio grupu Trojanaca na morskom putovanju u potrazi za novom Trojom koja je bila uništena nakon Trojanskog rata. Nakon dužeg putovanja po nemirnim morima, oni su se iskrcali na obali rijeke Tibar. Nedugo nakon toga, muškarci su se htjeli ponovo iskrcati na more, ali žene koje su putovale sa njima nisu htjele otići. Jedna žena, po imenu Roma, je predložila ženama da spale brodove na moru kako bi spriječili njihov odlazak. Muškarci su se u početku ljutili na Romu, ali su ubrzo shvatili da su na idealnom mjestu za život pa su naselje nazvali po ženi koja je zapalila brodove. Rimski pjesnik Vergilije je prepričao ovu legendu u svojoj klasičnoj epskoj pjesmi Eneidi, gdje je trojanski princ Eneja odlučio da osnuje novu Troju. U ovom epu žene odbijaju povratak na more pa ostaju na rijeci Tibar. Nakon što je stigao do Italije, princ Eneja je bio primoran da vodi rat sa svojim bivšim štićenikom Turnom. I prema ovom epu, Romul i svi rimski kraljevi vode porijeklo od Eneje.

Rimsko kraljevstvo

uredi
Glavni članak: Rimsko kraljevstvo

Grad Rim je narastao iz malog naselja na rijeci Tibar u raskrsnicu prometa i trgovine. Prema arheološkim dokazima, grad Rim su tokom 8. stoljeća p.n.e. vjerovatno osnovali pripadnici latinskog plemena na vrhu brda Palatin. Čini se da su Etruščani, koji su se prethodno naselili na sjeveru Etrurije, uspostavili političku kontrolu u ovom regionu do kraja 7. stoljeća p.n.e. formirajući aristokratsku i monarhijsku elitu. Rimska tradicija i arheološki dokazi ukazuju na kompleks unutar Rimskog foruma kao sjedišta kraljeve vlasti i religijskog centra. Drugi rimski kralj Numa Pompilije je započeo izgradnju kraljevske palate Regia i kompleksa za vestalke.

Rimska republika

uredi

Rimska imperija

uredi
  • Rimska imperija (27. p. n. e.- 476.) započinje s prvim carem, Augustom. 117. godine, za cara Trajana, rimski imperij dostiže najveće teritorijalno proširenje. 395. carstvo se dijeli na Zapadna Rimska Imperija i Bizantsko Carstvo (Istočno Carstvo). Zapadna Rimska Imperija je propala 476, a Bizantsko Carstvo 1453.
    • 23. p. n. e. - Oktavijan, sada August, dobija zvanje Imperium maius
    • 19. p. n. e. - August je sastavio novi spisak senatora, kojih sad ima 600, a sebe je stavio na prvo mjesto (otkuda potječe i naziv princeps senatus - prvak Senata) i uspostavio novi oblik vladavine - principat; organizirao je osobnu gardu - pretorijance; proglasio se Augustusom (uzvišeni); uspostavio je snage javnog reda u Rimu i osnovao vatrogasnu službu
    • 19. p. n. e. - August je potpuno pokorio Španiju
    • 16. p. n. e. - 15. p. n. e. - Pobjeda nad germanskim plemenima i proširenje carstva do rijeke Elbe
    • 12. p. n. e. - 7. p. n. e. - Tiberije osvaja Panoniju i odlazi u provinciju Germaniju, radi spriječavanje pobune germanskih plemena
    • 5 – Tiberije potpuno pokorava Germaniju
    • 6 – Judeja postaje rimska provincija
    • 6 – 9 – Batonski rat
    • 9 – Bitka kod Teutoburške šume, teški rimski poraz, germanska plemena, pod vodstvom Arminija (donedavna služio Rimu), iz zasjede napala i uništila tri rimske legije
    • 11 – Tiberije i Germanik su ugušili ustanak u provinciji Germaniji
    • 13 – Senat proglašava Tiberija za Augustovog suvladara
    • 14 – smrt cara Augusta i imenovanje Tiberija za njegovog nasljednika sa imenom Tiberije Julije Cezar August
    • 15 – nemiri u provinciji Germaniji
    • 17 – vojničke pobune u Galiji i Numidiji
    • 21 – vojnička pobuna u Trakiji
    • 26 – Tiberije se povlači u mirovinu na otok Capri, a ovlaštenja preuzima zapovjednik njegove garde Sejan, koji provodi teror po Rimu
    • 31 – slom Sejana
    • 37 – smrt Tiberija i Gaj Julije Cezar Kaligula postaje imeratorom
    • 41 – Tiberije Klaudije Neron postaje imperator
    • 41 – 42 – ustanak u Mauritaniji
    • 43 – pohod na Britaniju
    • 54 – Klaudije Cezar Neron postaje imperator
    • 61 – ustanak u Britaniji, predvođen Boudicom, poglavicom plemena Iceni
    • 64 – Rim je uništen u jednom požaru; Neron okrivljuje kršćane i organizira prvi progon
    • 66 – Tit Flavije guši židovski ustanak u Judeji
    • 68 – samoubistvo Nerona i kraj vladavine dinastije Julijevaca - Klaudijaca
    • 69 – Godina četiri cara: vladavina četiri imperatora: Senat je priznao za Neronovog nasljednika Galbu; rimske legije u Germaniji su izabrale Vitelija Aula; pretorijska garda u Rimu je izglasala Ota Marka Salvija, a krajem godine je na vlast došao Vespazijan
    • 69–70 – Batavijanski ustanak u provinciji Germaniji, predvođen Civilijem
    • 70 – Tit, Vespazijanov sin, budući car, razorio Jeruzalem
    • 71–84 – pacifikacija Britanije i osvajanje teritorija današnjeg Velsa i Škotske
    • 79 – poslije smrti Vespazijana, Tit Flavije postaje imperatorom; 24. augusta, erupcija vulkana na Vezuvu i uništenje gradova Pompeja i Herculaneuma
    • 80 – djelomično uništenje Rima u požaru
    • 80 – otvoren Colosseum
    • 81 – Domicijan postaje imperator
    • 85 – pobuna u Dakiji
    • 96 – Ubistvo Domicijana i kraj vladavine dinastije Flavijaca; Nerva, prvi od tzv. pet dobrih careva postaje imperator
    • 98 – Trajan postaje imperator
    • 101–102 – Prvi dakijski rat
    • 106–109 – Drugi dakijski rat, samoubistvo dakijskog kralja Decebala i Dakija postaje provincija
    • 106 – izgradnja Trajanovog foruma
    • 113–117 – rat sa Partima i gušenje ustanaka u sjevernoj i srednjoj Mesopotaniji
    • 117 – Publije Elije Hadrijan postaje imperator
    • 122 – izgradnja Hadrijanova bedema (Vallum Hadriani)
    • 132–135 – Židovski ustanak predvođen Simonom bar Kokhba
    • 138 – Antonin Pio postaje imperator
    • 140–143 – poslije pobune, Antonin zauzuma Škotsku; početak izgradnje Antonina bedema
    • 152–153 – pohodi protiv ustanika u Ahaji i Egiptu
    • 161 – Marko Aurelije postaje imperator
    • 162–166 – neuspješni pohodi Lucija Verija protiv partskog kralja Olagaza III. u petom partskom ratu
    • 166–175 – Markomanski rat protiv germanskih plemena Markomana i Kvada
    • 172 – ustanak Bukola (pastira) u Egiptu
    • 180 – smrt Marka Aurelija, posljednjeg od pet dobrih imperatora; sin mu Komod postaje imperator (180. - 192)
    • 192 – ubijen Komod, na prijestolje dolazi Pertinaks, vlada tri mjeseca (192 - 193)
    • 193 – ubijen Pertinaks, panonske legije proglašavaju carem Lucija Septimija Severa
    • 195–197 – Septimije Sever vodi šesti partski rat Rima; raspuštanje stare pretorijanske garde, koju su samo sačinjavali Italici i stanovnici Galije i Španske i formiranje nove od stanovnika podunavskih i istočnih provincija; legaliziranje prava stupanja u brak vojnika
    • 208–211 – Septimije Sever zauzima Kaledoniju
    • 211 – Marko Aurelije Karakala postaje imperator
    • 212 – Karakala odobrava zakon Constitutio Antoniniana, kojim skoro cjelokupno slobodno stanovništvo rimskog carstva dobija pravo rimskog građanstva
    • 217 – ubistvo Karakale; Marko Opelije Makrin postaje imperator kao prvi car iz redova vitezova
    • 218 – ubistvo Makrina; za nasljednika proglašen Varije Avit Basijan ili Marko Aurelije Antonin, poznat kao Elagabal ili Heliogabal, bez konkurencije najrazvratniji rimski car, koji je na vlast došao kao 14-godišnjak, ali su ga zbog silnog razvrata ubili Pretorijanci kad je imao 18 godina !!!
    • 222 – ubistvo Elagabala i Aleksandar Sever postaje imperator
    • 235 – ubistvo Aleksandra Severa i početak vladavine tzv. vojničkih careva, gdje je do 284. godine vladalo negdje oko pedeset careva
    • 249. na prijestolje dolazi Trajan Decije, prvi rimski car ilirskog porijekla
    • 284 – Dioklecijan postaje imperator
    • 285 – Bagaudski rat - ustanak bagauda robova, seljaka i bezemljaša
    • negdje oko 290 – Dioklecijan dijeli vladavinu sa Markom Aurelijem Maksimilijanom koji vlada zapadnim dijelom carstva a Dioklecijan istočnim; Rim nije više sjedište carstva; Dioklecijan stvara apsolutnu monarhiju (dominat), zadržava graničnu vojsku ali i stvara i operativnu, čiju srž čine palatini i carstvo dijeli na dvanaest dieceza; Senat gubi politički značaj
    • 301 – utvrđene su maksimalne cijene robe i radne snage
    • 303. i 304 – uvedene su mjere protiv kršćana
    • 305 – Maksimilijan abdicira i naslijeđuje ga njegov suvladar Konstancije Klor
    • 306 – Konstantin Veliki ili Konstantin I (Flavije Valerije Konstantin) postaje imperator
    • 306–324 – međusobni okršaji rimskih suvladara, Licinijevim porazom Konstantin Veliki postaje jedini vladar Rima
    • 312 – bitka kod Mulvijeva mosta, Konstantin pobjeđuje uzrupatora Maksencija, a prije bitke mu se, po legendi ukazao križ s natpisom: 'U ovom ćeš znaku pobijediti', pa je stoga:
    • 313 – donesen zakon o slobodnom ispovjedanju kršćanske vjere u Milanu, znan kao Milanski edikt
    • 325 – car Konstantin Veliki stavlja van zakona gladijatorske borbe, koje se, međutim, i dalje sporadično održavaju do oko 450. godine
    • 330 – Konstantinopol postaje glavi grad carstva
    • 337 – smrt cara Konstantina (I ili Velikog, jer kad se govori o caru ovoga imena, misli se uvijek na njega), nasljeđuje ga Konstancije II
    • 357 – Julijan Apostata kao namjesnik u Galiji pobjeđuje Alemane kod Argentoratuma
    • 361 – smrt Konstancija II i Julijan Apostata biva proglašen carem
    • 363 – pogibija Julijana Apostata u ratu sa Persijcima pri opsadi Ktesifona; braća Valentinijan Flavije i Valens dolaze na vlast i prvi vlada zapadnim carstvom iz Milana a drugi istočnim iz Kostantinopolja
    • 378 – bitka kod Adrijanova polja protiv Vizigota i i pogibija Valensa; Teodozije dolazi na vlast
    • 379 – Teodozije objedinjuje oba dijela carstva
    • 379–382 – pobjeda nad Gotima i sklapanje saveza sa Gotima protiv Huna
    • 391 – Teodozije proglašava kršćanstvo jedinom i službenom religijom Rimskog carstva
    • 393 – Teodosije ukida Olimpijske igre (koje dotad traju neprekidno od 776 prije Krista.
    • 395 – smrt Teodozija i konačna podjela rimskog carstva na Istočno i Zapadno Rimsko Carstvo
    • 402 – pobjeda Stilihona nad Gotima
    • 402 – Ravenna postaje (i ostaje zadnji) glavni grad Zapadnog Rimskog carstva
    • 404 – 1. januar, posljednja gladijatorska borba u gradu Rimu
    • 408 – Goti zauzimaju Panoniju i Norikum
    • 410 – Goti prodiru u Italiju, zauzimaju Rim i pljačkaju ga
    • 430 - tih godina - Huni i pod zapovjedništvom Atile prodiru u Galiju
    • 451 – posljednji Rimski trijumf: bitka na Katalaunskim poljima. Rimski vojskovođa Flavije Aecije, znan i kao 'posljednji pravi Rimljanin', potpomognut Vizigotima kralja Teodorika, pobjeđuje Atilu, ali ga, iz taktičkih razloga, ne uništava.
    • 475 – Romul Augustul postaje imperator
    • 476. godine (3. ili 4. aprila) - germanski zapovjednik Odoakar skida sa vlasti Romula Augustula, kao posljednjeg vladara Zapadnog Rimskog carstva (ali mu, kao dječaku, pošteđuje život, pa ovaj umire oko 511. godine) i proglašava se kraljem Italije, što se smatra i posljednjom godinom Zapadnog Rimskog Carstva, dok Istočno Rimsko Carstvo ili Bizant nastavlja trajati do 1453. godine.
    • 480 – u Splitu (u Dioklecijanovoj palači) ubijen posljednji legitimni car Zapadnorimskog carstva (jer je Romul Augustul 'vladao' samo Italijom), Julije Nepot. Danas jedna ulica u Splitu nosi njegovo ime.
    • Bilo kako bilo, historičari se slažu da je 476. godina - godina propasti (Zapadnog) Rimskog carstva. Završava Stari vijek i razdoblje Antike. Započinje mračni Srednji vijek.

Rimljani su imali razrađenu terminologiju za svoj novac kao i za osobna imena.

Također pogledajte

uredi


Commons logo 
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Antički Rim
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Antički_Rim&oldid=3593755"