Iterbiom

E 1878 e voe hiniennekaet an elfenn 70 gant ar c'himiour suis Jean Charles Galissard de Marignac e Skol-veur Geneva a-douez an erbiom a oa en un tamm kailh gadolinit. An anv ytterbium a roas d'an elfenn nevez, en enor da Ytterby, ur gêriadenn e-kichen Stockholm ma teue ar c'hailh.
E 1907 e voe rannet ytterbium Galissard de Marignac e div elfenn gant ar c'himiour gall Georges Urbain : unan a anvas neoytterbia, a zeuas da vezañ an iterbiom ₇₀Yb, hag eben a anvas lutecia, a voe anvet lutesiom ₇₁Lu.
E 1907 ivez e voe dizoloet Yb ha Lu en ytterbia gant ar c'himiour aostrian Carl Auer von Welsbach, hag ur wezh c'hoazh er Stadoù-Unanet gant ar c'himiour saoz Charles James.
E 1953 e voe kenderc'het iterbiom peuzc'hlan^[1].

Ur metal blot liv an arc'hant eo an iterbiom. Govelius eo, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù morzhol ; orjalennus eo ivez : tu zo d'e astenn hep na dorrfe.
Ferromagnetek pe c'hourzhferromagnetek eo al lantanidoù e gwrezverkoù izel, ar pezh na c'hoarvez ket gant an iterbiom : kewarellek e vez e gwrezverkoù tommoc'h eget -272,15 °C, da lavaret eo e vez desachet gant ur warellvaez diavaez.

• Buan e tazgwered an iterbiom gant dour zomm, gorrekoc'h gant dour yen :

2 Yb [k] + 6 H₂O [d] → 2 Yb(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]^[2]

• Dilufrañ gorrek a ra an iterbiom en aer :

4 Yb + 3 O₂ → 2 Yb₂O₃ (trioksidenn iterbiom)

• Aes ivez eo dileizhañ an iterbiom en drenkenn sulfurek :

2 Yb [k] + 3 H₂SO₄ [dz] → 2 [Yb(H₂O)₉]³⁺ [dz] + 3 SO₄^2- [dz] + 3 H₂ [g]

• Gant an holl halogenoù, aroueziet amañ dre X, e tazgwered Yb pa vez tommoc'h eget 200 °C :

2 Yb [k] + 3 X₂ [g] → 2 YbX₃ [k]

Seizh izotop stabil eus Yb a gaver en natur, daou anezho o c'houzañv an digevanidigezh da reiñ izotopoù eus an erbiom.
Skinizotopoù zo bet kevanaozet, 27 anezho, ¹⁶⁹Yb o vezañ an hini stabilañ gant un hanter-vuhez a 32 zevezh.

• Skinoù gamma a vez bannet gant an iterbiom-169 goude bezañ bet kenderc'het en ur greizenn derc'hanel ; e-pad miz e c'haller arverañ an andon skinoù Γ-se er vezegiezh, ma erlec'hiont ouzh ar skinoù X.
• Iterbiom a lakaer a-wezhioù en dir disvergl evit tanavaat e c'hreunennegezh hag evit e galetaat.
• Evel pister da fardañ laseroù da labourat en trohed-où 1 060-1 120 nm ez implijer iterbiom alies, hogen a-gementadoù munut rak techet eo da deñvalaat al luc'hedañvoù.
• Peogwir e talm ar gouloù buanoc'h eget ar c'horrwagennoù emeur o klask fardañ horolajoù luc'hel, a vije resisoc'h c'hoazh eget ar re atomek a zo diazezet war talm ar c'heziom Cs-133. War-dro 10⁻¹⁷ eilenn e vije resisted hevelep horolajoù^[3].