Erbiom

E 1843 e voe tennet div oksidenn vetalek eus un tamm kailh gadolinit gant ar c'himiour svedat Carl Gustaf Mosander e Stockholm : unan velen, a oa oksidenn terbiom Tb₂O₃, hag unan roz a oa oksidenn erbiom Er₂O₃.
Dispis eo ar gavadenn avat, rak lantanidoù all a oa hep mar er standilhon ; e 1878 e voe tennet iterbiom ₇₀Yb eus un tamm erbiom gant ar c'himiour suis Jean-Charles de Galissac e Geneva, hag er bloavezh war-lerc'h e voe tennet skandiom ₂₁Sc eus an iterbiom.
Er₂O₃ glanoc'h a voe hiniennekaet e 1905 gant ar c'himiour gall Georges Urbain hag, en hevelep bloavezh, gant ar c'himiour saoz Charles James.
E 1934 e voe kenderc'het ar metal glan gant ar gimiourien alaman Wilhelm Karl Klemm ha Heinrich Bommer^[1].
Evel anvioù an itriom, an terbiom hag an iterbiom e teu anv an erbiom eus Ytterby, ur gêriadenn e-kichen Stockholm ma tenner kailhoù puilh al lantanidoù enno^[2].

Ur metal govelius eo an erbiom, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù morzhol ; aes eo da stummañ.
Ferromagnetek eo an erbiom e gwrezverkoù yenoc'h eget -254,15 °C : treiñ a ra da warell.
Gourzhferromagnetek eo etre -254,15 ha -193,15 °C : n'eus gwarellegezh ken gantañ.
E gwrezverkoù tommoc'h eget -193,15 °C e tro da gewarellek, da lavaret eo e vez desachet gant ur warellvaez diavaez.

• Buan e tazgwered an erbiom gant dour zomm, gorrekoc'h gant dour yen :

2 Er [k] + 6 H₂O [d] → 2 Er(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]^[3]

• Dilufrañ gorrek a ra an erbiom en aer, hag aes eo e lakaat da zeviñ :

4 Er + 3 O₂ → 2 Er₂O₃ (trioksidenn erbiom)

• Aes ivez eo dileizhañ an holmiom en drenkenn sulfurek :

2 Er [k] + 3 H₂SO₄ [dz] → 2 Er³⁺ [dz] + 3 SO₄^2- [dz] + 3 H₂ [g]

• Gant an holl halogenoù, aroueziet amañ dre X, e tazgwered Er pa vez tommoc'h eget 200 °C :

2 Er [k] + 3 X₂ [g] → 2 ErX₃ [k]

C'hwec'h izotop eus Er a gaver en natur : Er-162, Er-164, Er-166, Er-167, Er-168 hag Er-170.
Skinizotopoù zo bet kevanaozet, 29 anezho, ¹⁶⁹Er o vezañ an hini stabilañ gant un hanter-vuhez a 9,4 devezh.

• Haloù erbiom a implijer da reiñ ul liv roz d'ar gwer (lunedoù-heol, bravigoù) ha d'ar c'hroc'hanoù.
• Gwer a lonk ar skinoù danruz a farder gant erbiom, a implijer e lunedoù surentez evit labourerien ar vetalouriezh.
• Er vetalouriezh ivez e lakaer erbiom er vanadiom a-benn ma vije blotoc'h hag aesoc'h da labourat.
• Gant erbiom e pister al luc'hedañvoù hag al laseroù a vez arveret er pellgehenterezh.
• Laseroù pistet gant erbiom a implijer er vezegiezh.
• Erbiom a implijer er barrennoù a reoilh al lonkañ neutronoù er c'hreizennoù derc'hanel.