Ясакар

Ясакар
Ясакар. Дарослыя дрэвы ў пойме ракі Эльба, Германія
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя[1] Клас:  Двухдольныя[2] Парадак:  Вербакветныя Сямейства:  Вярбовыя Род:  Таполя Від:  Ясакар
Міжнародная навуковая назва
Populus nigra L., 1753
Ахоўны статус
Выклікаюць найменшыя асцярогі IUCN 3.1 Least Concern : / 63530
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   22468 NCBI   3691 EOL   584265 GRIN   t:29400 IPNI   776790-1 TPL   kew-5000337

Ясака́р^[3], Таполя чорная^[4], Таполя цьмяная^[5] (Populus nigra) — лістападнае дрэва роду Таполя (Populus) сямейства Вярбовыя (Salicaceae). Меданосная, дубільная, эфіраалейная, фарбавальная, лекавая, драўнінная, дэкаратыўная расліна, культывуецца ў азеляненні.

Таполя чорная, ясакар, топаль^{[6][7][8][9][10][11]}.

Паводле Germplasm Resources Information Network, у сінаніміку віду ўваходзяць назвы^[12]:

• Populus croatica Waldst. & Kit. ex Besser
• Populus italica (Münchh.) Moench
• Populus pannonica Kit. ex Besser
• Populus sinensis (Carrière) Dode
• Populus thevestina Dode

The Plant List прыводзіць у якасці сінонімe толькі адну назву — Populus sosnowskyi Grossh.^[13].

Батанічная ілюстрацыя з кнігі «Köhler’s Medizinal-Pflanzen», 1887

Ясакар — дрэва першай велічыні, якое дасягае 30—35 метры вышыні^[4] і 1—2 метры ў дыяметры ствала. Дрэва можа дасягнуць узросту 200—300 гадоў^[4].

Каранёвая сістэма добра разгалінаваная. Яна ўключае ў сябе паверхневыя^[4] і нахільна распаўсюджаныя карані, ад якіх адыходзяць глыбока пранікальныя ў глебу якарныя карані. Пры намяці самай ніжняй часткі ствала пяском і глеем утвараюцца прыдаткавыя карані, якія фармуюць у той ці іншай меры выяўлены другі ярус. Магутная каранёвая сістэма забяспечвае добры рост усёй масы дрэва і разам з тым надае яму высокую ўстойлівасць у перыяд плыні паводкавых вод і руху лёду, а таксама моцных парываў ветру. Ветравалы не характэрныя для ясакару. Валодае вялікай здольнасцю ўтвараць параснік на пнях.

Ствол адзінарны альбо разгалінаваны, больш ці менш прамы, слабаавальны, у натуральных клонаў з крывізной. Тып галінавання монападыяльны. У сярэднеўзроставых і старых дрэў кара ў ніжняй частцы ствала тоўстая — 4—6 см, цёмна-шэрая, парэпаная, вышэй па ствале — светла-шэрая без расколін. Грабяні скарынкі перарываюцца.

Крона часцей шырокая або яйкападобная, разгалістая, з тоўстымі галінамі, асабліва ў ніжняй частцы ствала^[4].

Гадавыя парасткі голыя, цыліндрычныя, жаўтлява-шэрыя, бліскучыя з бялёсымі чачавічкамі. Парасткавыя — шаравата-зялёныя.

Кара светла-шэрая, у старых дрэў цёмная, амаль чорная, вельмі тоўстая, унутры чырвоная^[4].

Пупышкі зеленавата-бурыя ці бурыя^[4], шматпакроўныя, пупышкавыя лускавінкі свабодныя. Тэрмінальныя (верхавінныя) пупышкі даўжынёй 7—10 (15) мм, падоўжана-авальныя, востраканцовыя, бурыя, бліскучыя, пакрытыя смалістым налётам, пры распусканні клейкія і духмяныя. Бакавыя пупышкі — драбнейшыя, больш ці менш прыціснутыя, ніжнія часта з адхіленай верхавінай.

Лісце простае, чарашковае, суцэльнае, чаргова размешчанае, штогод ападае. Ліставыя пласцінкі голыя, даўжынёй 4—11 см, шырынёй 3—9 см^[4], ромбападобныя альбо авальна-трохкутныя, зверху зялёныя, знізу бялейшыя, з адтатурчанай верхавінай, радзей з кароткім завастрэннем, ля аснавання шырокаклінападобныя ці прамазрэзаныя. Найбольшая шырыня пласцінкі знаходзіцца блізка ад яе заснавання. Адносіны даўжыні ліставай пласцінкі да яе шырыні ў сярэднім роўны 1,34. Край ліставай пласцінкі, за выключэннем аснавання і адтатурчанай верхавіны, пільчаты (дробнапільчаты, буйнапільчаты, няроўнапільчаты), часам вострагародчаты, з залозістымі зубцамі. Хвосцікі голыя, з бакоў пляскатыя, карацей ліставай пласцінкі, ля аснавання пласцінак без залозак. Ліставыя рубцы сэрцападобныя. Жылкаванне лісця пёрыстае. Ліставы след трохпучковы. Эпідэрма аднаслаёвая. Вусцейкі размешчаны на абодвух баках ліставай пласцінкі, але больш шматлікія на ніжнім баку. Сярэдняя даўжыня замыкальных клетак каля 30 мкм. У адной замыкальнай клетцы змяшчаецца 7-10 (12) хларапластаў. Вельмі моцна вар’іруюць велічыня і форма лісця на падоўжаных парастках маладых дрэў і на хуткарослых каранёвых атожылках.

Таполя чорная — двухдомная расліна  (руск.) (бел.. Цвіце ў канцы красавіка — пачатку мая, амаль адначасова з распусканнем лісця. Спосаб апылення — анемафільны (ветраапыленне). Суквецці аднаполыя, шматкветкавыя, вісячыя завушніцы.

Мужчынскія завушніцы даўжынёй 6—9 см. Прыкветкі бурыя, звычайна голыя, 3—5 мм даўжынёй, глыбока надрэзаныя, махрыстыя. На фоне светла-зялёнага авальна-даўгаватым дыску (тору) 8—30 (45) тычынак з ярка-пурпурнымі пылавікамі. Дыяметр афарбаваных (набраклых) пылковых зерняў роўны ~ 28 мкм.

Жаночыя завушніцы даўжынёй 5—6 см з 30—40 кветкамі, якія сядзяць на кароткіх Кветаножках. Завязь да паловы або да ²/₃ заключана ў калякветнік. Пасля апладнення кветак завушніцы павялічваюцца да 8—11 см. У лабараторных умовах пры тэмпературы паветра 18—22 °C насенне спее праз 28-30 дзён пасля апылення кветак, у натуральных умовах гэты перыяд значна больш.

Плод — аднагнездавая шматнасенная сухая двухстворкавая каробачка даўжынёй 5—7 мм, таўшчынёй 3—5 мм, якая змяшчае 10—12 семачак даўжынёй 2—2,5 мм. Насенне забяспечанае пучком шаўкавістых валасінак, якія спрыяюць пераносу іх ветрам.

Дыплоідны лік храмасом 2n = 38^[14].

Ясакар у Шампанскім правулку, г. Адэса. Помнік прыроды[15]

Еўраазіяцкі від. Агульны арэал ясакару шырокі: Еўропа, Сібір (да Енісея), Сярэдняя і Малая Азія, Усходні Казахстан, Заходні Кітай, Іран, Паўночная Афрыка. Культурныя формы шырока распаўсюджаны ў краінах умеранага пояса.

У СНД займае тэрыторыю еўрапейскай часткі на поўначы ад Гродна, Тулы, Яраслаўля, Ніжагародскай вобласці, Кірава, Пермі, на поўдні да Крыма і Каўказа.

У Расіі прымеркаваны галоўным чынам да чарназёмных раёнаў  (руск.) (бел. еўрапейскай часткі. У Сярэдняй Расіі сустракаецца спарадычна, толькі па далінах буйных рэк, не выходзячы за межы Верхняй Волгі і верхніх плыняў Дняпра і Дона. Расце адзінкава, групамі дрэў і невялікімі гаямі па заліўных далінах рэк, на галечных і пясчаных водмелях і сярод заліўных лугоў, на прырэчных пясках, радзей па тэрасах, таксама па пратоках, старыц і берагах азёр. Утварае як чыстыя, так і змешаныя па складзе насаджэнні  (руск.) (бел. з Populus alba, Populus laurifolia і вярбой белай (Salix alba). Ясакар — прадстаўнік раўнінных лясоў і высока ў горы не падымаецца . У рэдкіх выпадках па горных рэках на Каўказе падымаецца да 1500 м над узроўнем мора, а на Алтаі пранікае да вышыні 1200 м.

Акрамя Усходне-Еўрапейскай раўніны, распаўсюджаны на Паўночным Каўказе і ў сібірскім рэгіёне — у Заходняй Сібіры і паўднёва-заходняй частцы Сярэдняй Сібіры.

На тэрыторыі Расіі самай паўночнай кропкай распаўсюджвання дзікага ясакара з’яўляецца 64° з. ш. на Енісеі, самай усходняй — 96° у. д. на Кане (басейн Енісея).

У Беларусі пашырана пераважна на поўдні.

Ясакар — хуткарослая, марозаўстойлівая парода. Жыве да 300 гадоў.

Таполевы пух з насеннем на дрэве

Таполевы пух у Празе

Таполя чорная размнажаецца насеннем, пневой зараснікам і каранёвымі атожылкамі.

Таполя чорная — двудохмны, перакрыжавана апыляльны від. На адных яго дрэвах фармуюцца толькі тычыначныя кветкі, на іншых — толькі песцічныя. І толькі ў рэдкіх выпадках сустракаюцца аднадомныя асобіны.

Характэрнай асаблівасцю таполі чорнай, як і іншых відаў роду Populus, з’яўляецца здольнасць вырабляць велізарную колькасць насення і шырока іх рассейваць, адно дрэва дае каля 28.000.000 насення за год. Дрэвы пачынаюць пладаносіць з 10—15 гадоў, часам раней, але масава прадукуюць насенне толькі пасля 20-гадовага ўзросту.

Тэрміны паспявання насення залежаць ад геаграфічнага раёна і клімату. Халоднае вільготнае надвор’е затрымлівае паспяванне насення. У цёплую сухую надвор’е насенныя скрыначкі раскрываюцца значна раней і даволі хутка. Ва ўмовах Сярэдняй Расіі плады звычайна спеюць у маі — чэрвені^[16].

Кожная каробачка ўтрымлівае 10—12 насення. У кроне дарослага дрэва каробачки раскрываюцца на працягу прыкладна 3-4 дзён. Маса 1000 семачак у сярэднім роўная 0,76 г. Забяспечаныя пучком тонкіх шаўкавістых валасінак, яны лёгка разносяцца ветрам на значныя адлегласці ад мацярынскага дрэва, а таксама паспяхова распаўсюджваюцца цягам рачной вады.

Насенне ясакара не мае перыяду фізіялагічнага супакою, але лабараторная ўсходжасць насення даволі высокая (95—98 %), яна хутка зніжаецца пры захоўванні ў пакаёвых умовах пры тэмпературы 18—22 °C. Аднак жыццяздольнасць іх можна падоўжыць на 1—2 гады, захоўваючы пры нізкай тэмпературы (ад −3 да −8 °C) і нізкай адноснай вільготнасці паветра (6 %).

У вільготным асяроддзі свежае насенне брыняе праз 5—6 гадзін. Затым лупіна ля аснавання семені разрываецца і з’яўляецца гіпакотыль  (руск.) (бел., які ў працэсе росту выгінаецца ўніз да субстракту  (руск.) (бел.. Прыкладна праз 15-18 гадзін пасля пасеву (у некаторых праросткаў — праз 12—14 гадзін) ля аснавання гіпакотыля утвараюцца шматлікія доўгія валасінкі, з дапамогай якіх праростак  (руск.) (бел. замацоўваецца на субстраце. У пачатку другіх сутак у цэнтры аснавання гіпакотыля пачынаецца адрастанне зародкавага карэньчыка  (руск.) (бел.. З яго з’яўленнем семядолі, павялічваюцца ў памеры, мацней разрываюць насенную абалонку, паступова зрушваючы, а затым скідваючы яе. Масавае вызваленне семядоляў ад насеннай абалонкі адбываецца праз 26—30 гадзін пасля пасеву насення. Прыкладна праз 40 гадзін пасля пасева гіпакотыль у абсалютнай большасці праросткаў прымае вертыкальнае становішча, а семядолі цалкам раскрываюцца і прымаюць пяшчотна-зялёную афарбоўку. Пасля гэтага прыкметна ўзмацняецца рост галоўнага кораня, і на яго паверхні з’яўляюцца каранёвыя валасінкі — фармуецца ўсмоктвальная зона кораня. Прыкладна праз два тыдні з’яўляецца сапраўдны ліст і амаль адначасова з ім — другі.

Насеннае аднаўленне з’яўляецца першапачатковым этапам фарміравання натуральнага насаджэння з таполі чорнай. Працэс утварэння поймавага лесу адбываецца на адкрытых добра асветленых і пазбаўленых травянога покрыва пясчаных і пясчана-галечнікавых водмелях. Пасля спаду паводкавых вод гэтыя водмелі валодаюць добрай аэрацыя, паверхня іх дастаткова увільготнена і добра награваецца ў дзённы час, субстрат характарызуецца нейтральнасцю і адсутнасцю засоленасці.

Укараненне і выжыванне маладых сеянцоў найбольш паспяхова адбываецца ва ўмовах, пры якіх не адбываецца іх змыванне патокамі вады, а карані пры гэтым увесь час знаходзяцца ў вільготным асяроддзі. Асабліва гэта важна ў першыя 1—1,5 месяца жыцця сеянцоў, калі ў іх слаба развіта каранёвая сістэма і яны няўстойлівыя да засухі. Таму пры адсутнасці аптымальных умоў для паспяховага ўкаранення і прарастання насення насеннае аднаўленне на канкрэтным месцапражыванні можа адбыцца не ў першы год утварэння водмеляў, а праз некалькі гадоў.

У вытворчых умовах таполю чорную часам размножваюць насеннем. Размнажэнне такім спосабам дазваляе вырошчваць і адбіраць высакаякасны пасадачны матэрыял для стварэння хуткарослых насаджэнняў. Для пасеву выкарыстоўваюць свежасабранае насенне, вычышчанае ад «пуху». Збіраюць насенне з загадзя адабраных хуткарослых дрэў жаночага полу без гнілі, без маразабойных расколін, з добрай формай ствала і кроны.

Ясакар на беразе вадаёма

Таполя чорная расце ў поймах рэк на вільготных алювіяльных пясчаных, пясчана-галечнікавых, супясчаных глеяватых глебах. Гэта пераважна раўнінная расліна, хоць і пранікае ў нізкагор’і. У Саянах падымаецца ў горы да 1100 м, на Алтаі — да 1200 м над узроўнем мора.

У складзе пойменных лясоў яна выконвае важныя водаахоўныя, водарэгулюючыя, берагаахоўныя, кальматыруючыя  (руск.) (бел. і санітарна-гігіенічныя функцыі.

Ясакары экалагічна пластычныя. У развіцці натуральнага ясакоравага насаджэння, у залежнасці ад яго ўзросту, месцазнаходжання ў пойме і працягласці затаплення вылучаюць чатыры этапы: бяспокрыўныя тапольнікі (1—15 гадоў), тапольнікі-жараднякі (20—30 гадоў), сталыя тапольнікі (40—70 гадоў), перастойныя тапольнікі (80—120 гадоў).

Таполя чорная — святлалюбны від расліны. Патрэба ў добрым сонечным асвятленні выяўляецца ўжо ў працэсе прарастання насення і развіцця праросткаў: пры слабым асвятленні праросткі выцягваюцца, становяцца кволымі і масава гінуць у першыя дні жыцця. У змешаных па складзе натуральных і штучных насаджэннях таполяў у барацьбе за святло пераўзыходзіць па інтэнсіўнасці росту іншыя аднаўзроставыя з ім віды драўняных раслін.

Таполя чорная ставіцца да мікратэрмафітаў — холадаўстойлівым раслінам, прыстасаваным да існавання ва ўмовах працяглай суровай зімы, якую яны перажываюць ў стане спакою, яна паказвае высокую зімаўстойлівасць. Шырокі арэал ясакара складаецца з некалькіх кліматыпаў. Яго паўднёвыя формы цеплалюбівыя і ва ўмовах Санкт-Пецярбурга падмярзаюць. Найбольш зімаўстойлівыя папуляцыі таполі чорнай растуць у Сібіры па берагах сярэдняй плыні р. Обі, дзе выяўлены самы паўночны пункт распаўсюджвання таполі чорнай ля в. Трэнькі ў Цюменскай вобласці, што адпавядае 61°20' паўночнай шыраты^[17].

Таполя чорная па ацэнцы адных даследчыкаў — гіграфіт — расліна, якая жыве ў месцах залішняга ўвільгатнення глебы і ў вільготнай атмасферы, па іншых — мезафіт. У цэлым жа ясакары — вільгацелюбівая пойменная расліна. Яна добра расце на досыць вільготных глебах  (руск.) (бел. (у межах 60—70 % ад поўнай іх вільгацяёмістасці) з узроўнем грунтавых вод  (руск.) (бел. да 1—1,5 м і, разам з тым, здольны расці, хоць і менш паспяхова, на глебах з доўга залішнім або часова недастатковым увільгатненнем. Асабліва патрабавальна яна да высокай вільготнасці глебы ў перыяд прарастання насення і развіцця праросткаў. Дарослыя ж расліны з добра развітой каранёвай сістэмай здольныя здабываць ваду з глыбокіх гарызонтаў глебы  (руск.) (бел. і таму больш-менш лёгка пераносяць засушлівыя перыяды. Сярод таполяў ясакары найбольш цягавіты да працяглага затаплення. Адмоўна адбіваецца на інтэнсіўнасці росту і даўгавечнасці таполевых насаджэнняў сухасць глебы, калі грунтавыя воды залягаюць на глыбіні больш за 2—3 м.

Па патрабавальнасці да ўрадлівасці глебы, утрыманні ў ёй мінеральных рэчываў ясакары адносяць да групы алігатрофаў, мезатрофаў і мегатрофаў. Але гэта аднясенне яго да ліку відаў, малапатрабавальных да багацця глебы, носіць умоўны характар. Хоць на глебах сярэдняй урадлівасці расліны растуць і развіваюцца нармальна, але на больш урадлівых глебах іх біялагічная прадуктыўнасць значна ўзрастае. Таполевыя насаджэнні добра растуць і прадукуюць высокія запасы драўніны на багатых перагноем някіслых глебах (pH 5—7), якія валодаюць добрай аэрацыяй і водапранікальнасцю.

Ясакары выключна спагадныя на паляпшэнне глебавага харчавання, асабліва на ўнясенне поўнага мінеральнага ўгнаення  (руск.) (бел..

Засаленне глебы з’яўляецца адным з галоўных фактараў, якія абмяжоўваюць паспяховасць росту і даўгавечнасць таполевых насаджэнняў. Таполі дрэнна растуць на цяжкіх суглінках, на забалочаных лугавых нізінах з застойнай вадой, на дзюнных узгорках з глыбокім заляганнем грунтавых вод  (руск.) (бел.. Не прыдатныя для культывавання ўсе кіслыя глебы, рухомыя і сухія пяскі, бедныя пясчаныя, супясчаныя, шчыльныя гліністыя, падзолістыя глебы.

Таполі адмоўна рэагуюць на ўшчыльненне глебы пешаходамі або зацятай пашай.

Таполя чорная рэдка сустракаемы від, аднесены да катэгорыі таксонаў, якія патрабуюць далейшага вывучэння і біялагічнага кантролю на тэрыторыі Валагодскай^[18], Архангельскай (у тым ліку НАА)^[19], і Маскоўскай абласцей^[20].

Пупышкі таполі чорнай утрымліваюць смалу, эфірны алей (да 0,5 %), фенолгліказіды саліцын і папулін^[4][21], дубільныя рэчывы, флаваноіды, яблычную і галавую кіслоты  (руск.) (бел., аскарбінавую кіслату, лейкаантацыяны і тлусты алей  (руск.) (бел.^[4].

У кары дрэва прысутнічаюць алкалоіды, флаваноіды, дубільныя рэчывы, вышэйшыя вуглевадароды.

У лісці расліны знойдзеныя тэрпены  (руск.) (бел., алкалоіды, каратыноіды  (руск.) (бел., фенолкарбонавыя кіслоты  (руск.) (бел. і дубільныя рэчывы.

Таполя чорная валодае цэлым шэрагам гаспадарча каштоўных біялагічных уласцівасцяў, што абумоўлівае яе шырокае прымяненне ў будаўніцтве і прамысловасці, у азеляненні населеных пунктаў, лясной гаспадарцы, ахоўным лесаразвядзенні, рэкультывацыі парушаных ландшафтаў, меліярацыі для замацавання берагоў, адхонаў, яраў, а таксама ў медыцынскіх мэтах.

У лесаводстве таполя чорная выкарыстоўваецца для атрымання таннай драўніны. Да дваццаці гадоў на 1 га таполі могуць даць такі прырост драўніны, які дубовыя і сасновыя насаджэнні даюць толькі да ста гадоў.

Фізіка-механічныя ўласцівасці драўніны таполі чорнай з еўрапейскай часткі Расіі па дадзеных літаратурных крыніц складаюць: шчыльнасць — 400—560 кг/м³; мяжа трываласці пры статычным выгіне вагаецца ад 330 да 845 кг/см²; кантавая шчыльнасць — ад 198 да 290 кг/см². Найбольш высокімі фізіка-механічнымі ўласцівасцямі характарызуецца драўніна таполі чорнай, якая расце на Украіне, ва Узбекістане і Саратаўскай вобласці^[22].

Драўніна з бураватым ядром, жоўтай абалонай  (руск.) (бел. і карычняватымі прожылкамі, мяккая і лёгкая ідзе на вытворчасць запалак, будаўнічых матэрыялаў, дошкі, клёпак, для выпрацоўкі фанеры і шпал  (руск.) (бел.; ужываецца ў сталярнай і такарнай вытворчасці для разьбы, вырабу мэблі, бандарных вырабаў, дзяўбаных лодак, начовак, рыдлёвак, драўлянага посуду, місак, плошак, лыжак і іншых тавараў. Капы  (руск.) (бел. ствалоў — аздобны матэрыял для мэблі і вырабаў. Акрамя таго, драўніна таполі чорнай шырока выкарыстоўваецца ў цэлюлозна-папяровай і хімічнай прамысловасці для атрымання цэлюлозы, паперы і штучнага шоўку (віскозы). Выхад цэлюлозы складае 50 %^[23].

Кара змяшчае 3 % дубільных рэчываў і ўжываецца для дублёння пры вырабе скур і для афарбоўвання ў жоўты колер. Хрызін, які змяшчаецца ў пупышках, служыць для афарбоўкі тканіны ў жоўтыя і карычневыя тоны.

Таполя чорная здаўна прыцягвала ўвагу рыбакоў як дрэва, здольнае ўтвараць тоўстую кару, прыдатную для вырабу паплаўкоў  (руск.) (бел. да рыбалоўных снастяў пад назвай «балбера».

У старажытныя часы з таполевых дрэў, дзякуючы уласцівым яму гнуткім уласцівасцям, рабілі воінскія шчыты^[24].

У агралесамеліярацыі  (руск.) (бел. таполя чорная выкарыстоўваецца для аблясення стэпавых раёнаў, умацавання яраў, берагоў рэк, пасадак ўздоўж дарог і вадаёмаў.

Таполя чорная адносіцца да ліку найбольш распаўсюджаных відаў дрэвавых раслін ужываюцца ў азеляненні населеных пунктаў і рэкультывацыі  (руск.) (бел.. Гэта абумоўлена тым, што ён вельмі зімастойкі  (руск.) (бел., хутка расце, экалагічна пластычны, праяўляе ва ўмовах горада даволі высокія пыле- , дыма- і газаўстойлівасць. Адно дрэва выдзяляе столькі кіслароду, колькі 7 елак, 4 хвоі ці 3 ліпы; за вегетатыўны сезон адна таполя вызваляе атмасферу ад 20-30 кг пылу або сажы.

Таполя чорная (разам з іншымі відамі таполі — Populus monolifera, Populus balsamifera і Populus nigra var. piramidalis) у якасці лекавай расліны айчыннага паходжання ўключаны ў фармакапеі Расіі і СССР з I па XI выданне.

З лячэбнай мэтай выкарыстоўваюць ліставыя пупышкі таполі — (лац.: Gemmae Populi nigrae)^[4], а таксама кару і лісце. Пупышкі нарыхтоўваюць у перыяд руху соку, да пачатку разыходжання крыючых лусак^[21], і высушваюць ў сушылцы пры тэмпературы не вышэй 35 °C або на адкрытым паветры ў цені. Кару збіраюць ранняй вясной з высечаных дрэў або спілаваных сукоў пры акультурванні насаджэнняў.

Сыравіна складаецца з пупышак даўжынёй каля 1,5-2 см, у папярочніку каля 4-6 мм. Колер зелянява- або буравата-жоўты, пах своеасаблівы, смаліста-бальзамічны, смак ялкавы. У гатовай сыравіне дапускаецца вільгаці не больш за 12 %; кветкавых пупышак і галін з пупышкамі не больш за 10, у тым ліку кветкавых пупышак не больш за 2; мінеральных прымешак не больш за 1 %.

Пупышкі чорнай таполі вельмі багатыя біялагічна актыўнымі рэчывамі  (руск.) (бел., якія валодаюць бактэрыцыднымі, супрацьзапаленчымі, антыалергічнымі, мачагоннымі, болесуцішальнымі і антысептычнымі ўласцівасцямі. Антысептычнае дзеянне пупышак абумоўлена наяўнасцю гліказіда папуліну, які пры падрыхтоўцы прэпаратаў гідралізуецца да бензойнай кіслаты, якая з’яўляецца моцным антысептыкам. Эксперыментальна ўстаноўлена, што пры прыёме ўнутр папуліну і асабліва саліцыну, атрыманых з ясакара, рэзка павялічваецца вылучэнне з мачой мачавой кіслаты. Акрамя таго, пупышкі аказваюць антысептычнае дзеянне на слізістую абалонку бронхаў і разрэджваюць мокроту пры хранічным бранхіце з гнойнай сакрэцыяй  (руск.) (бел..

Дзякуючы шырокаму спектру дзеяння пупышкі таполі выкарыстоўваюць для лячэння вострых запаленчых працэсаў дыхальных шляхоў і хранічнага бранхіту з гнойным макроццем^[25].

У XIX стагоддзі з пупышак і лісця таполі чорнай атрымлівалі вадкі экстракт, які ўжывалі пры празмерным палавым ўзбуджэнні  (руск.) (бел., асабліва пры сперматарэі  (руск.) (бел..

У народнай медыцыне многіх краін прэпараты з пупышак таполі часцей за ўсё ўжываюць пры захворваннях мачапалавых органаў, цыстытах, нетрыманні мачы, хваравітым мачавыпусканні (асабліва пасля аперацый), хваробах нырак, сперматарэі, гіпертрафіі прадсталёвай залозы^[4][26][27], прастатыце^[28] і як афрадызіятычны сродак  (руск.) (бел.^[29].

Пры шейкавым цыстыце (запаленні прадсталёвай часткі мачавыпускальнага канала), хранічным урэтрыце, стрыктуры задняй урэтры, калікулітах нароўні з прыёмам унутр прэпаратаў таполі рэкамендуюць рабіць інсталяцыі мочаспускальнага канала або мачавога пузыра алейным экстрактам пупышак таполі. Акрамя таго, прэпараты з пупышак таполі ўжываюць пры неўрозах, розных відах неўралгіі  (руск.) (бел., артрытах  (руск.) (бел., гемароі, атаніі кішачніка, дыярэі, прастудных захворваннях, грыпе, а таксама як сродак, які рэгулюе менструацыі^[4].

У народнай медыцыне настойку і экстракт пупышак рэкамендуюць прымаць унутр пры злаякасных пухлінах (разам з іншымі раслінамі), туберкулёзе, рэўматызме, падагры, цынзе, ішыясе, перамежнай ліхаманцы, цыстыце і іншых захворваннях мачавога пузыра. Выкарыстаюць таксама пры сперматарэі, дысменарэі, дыярэі, прастудных захворваннях і як гемастатычны, седатыўны, адхарквальны сродак.

З пупышак здабываюць смалісты бальзам, а з экстрактаў падрыхтоўваюць «таполевую мазь» (лац.: Populi unguentum, раней звалася Unguentum Populi) для вонкавага прымянення. «Таполевую мазь» ужываюць ў якасці дэзінфікуючага, гарачкапаніжальнага, адцягваючага, змякчальнага сродкі пры падагры, рэўматызме, захворваннях суставаў, трыхаманадных кальпітах, стафілакокавых і грыбковых захворваннях скуры, фурункулах, ранах, апёках, язвах, гемароі, расколінах саскоў грудзей, алапецыі^[4].

«Таполевую мазь» са свежых пупышак выкарыстоўваюць у нямецкай медыцыне як сродак пры лячэнні гемарою і апёкаў. Лятучыя фракцыі фітанцыды з пупышак валодаюць пратыстацыднымі ўласцівасцямі, а воднаспіртавая настойка — антыамёбнай актыўнасцю. Сок з пупышак і з маладога і спелага лісця і іх ацэтонавая і эфірная выцяжкі, а таксама сухія пупышкі, прагрэтыя на вадзяной лазні да 100 °C на працягу 1 гадзіны, валодаюць антыбіятычнымі і пратыстацыднымі ўласцівасцямі^[30].

Лекавыя формы з пупышак таполі чорнай прымяняюцца для ўмацавання валасоў, стымулявання іх росту, а таксама для лячэння сухой себарэі^[31].

Пупышкі таполі чорнай уваходзяць у склад БАД, прызначанай для палягчэння адмовы ад тытунекурэння «Смоўк Стопер»^[32].

Насенне таполі («таполевы пух») можна выкарыстоўвацца ў якасці перавязачнага матэрыялу, які замяняе вату.

Эфірны алей з пупышак (выхад да 0,7 %) выкарыстоўваюць у парфумернай прамысловасці, у прыватнасці, для аддушкі мыла^[33] і як фіксатар. Таполевыя ппышкі ўваходзяць у склад рыжскага бальзаму  (руск.) (бел..

Лісце таполі чорнай прыдатнае для дублення скур, вырабу жоўтай фарбы для тканін.

У сажалкавым рыбаводстве высушаныя і добра размолотые гадавыя парасткі таполі чорнай у сумесі з іншымі кармамі прымяняюцца для кармлення рыбы. У высушаных галінах змяшчаецца (у %): сырога бялку — 18, сырога тлушчу — 3,2, бязазоцістых экстратыўных рэчываў — 47,6 сырой клятчаткі 23,6 , попелу — 6,9^[34].

Лісце таполі здавальняюча есць скот; кару, пупышкі, лісце ахвотна есць бабёр^[24].

У пчалярстве ясакар мае значэнне як перганос, што пастаўляе пчолам пылок, а таксама клей. Пчолы збіраюць на лісці і пупышках таполі (таксама як і на лісці іншых раслін, якія вылучаюць смолы) клейкае рэчыва, якое ператвараецца імі ў праполіс, які атрымлівае цяпер усё большае прызнанне як каштоўны лекавы сродак^[33][35].

Валасінкі пры насенні прыдатныя як адзін з кампанентаў пры вырабу фетру і для вырабу паперы.

Плады яблыні і грушы, апрацаваныя фітанцыдамі з лісця таполі чорнай, больш устойлівыя да захворванняў, як у перыяд вегетацыі, так і пры захоўванні.

Часта вырошчваецца як дэкаратыўная расліна.

Від уваходзіць у род таполя (Populus) сямейства вярбовыя (Salicaceae) парадку вербакветныя (Malpighiales).

яшчэ 36 сямействаў (згодна Сістэме APG II)

яшчэ 25—35 відаў

парадак Вербакветныя

род Таполя

аддзел Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя

сямейства Вярбовыя

від Ясакар

яшчэ 44 парадкі кветкавых расліны (згодна Сістэме APG II)

яшчэ каля 57 родаў

• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 412. Populus nigra L. — Тополь чёрный, или Осокорь // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 10. — ISBN 9-87317-128-9.
• В. И. Чопик  (укр.) (бел., Л. Г. Дудченко  (укр.) (бел., А. М. Краснова; «Дикорастущие полезные растения Украины  (укр.) (бел.» Справочник; Киев, Навукова думка  (укр.) (бел., 1983. (руск.)
• Єлін Ю. Я., Зерова М. Я.  (руск.) (бел., Лушпа В. І., Шабарова С. І. Дари лісів.. — Київ: Урожай, 1979. — 440 с.
• Губанов И. А. и др. Род Тополь — Populus L. // Дикорастущие полезные растения СССР (руск.) / отв. ред. Т. А. Работнов. — М.: Мысль, 1976. — С. 80—81. — 360 с. — (Справочники-определители географа и путешественника). — 70 000 экз.
• 2. Populus — Тополь // Определитель высших растений Беларуси (руск.) / Под ред. В. И. Парфёнова. — Мн.: Дизайн Про, 1999. — С. 124. — 472 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-6182-78-6.

• Тополь чёрный: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)