Тис
| Тис | |
 | |
| Халыҡ-ара ғилми атамаһы | Taxus L., 1753[1][2][3] |
|---|---|
| Таксономия рангыһы | Ырыу[1][3] |
| Яҡындағы юғарыраҡ кимәлдәге таксон | тисовые[d][4][3] |
| Таксондың халыҡ атамаһы | yew[5], 红豆杉属[6], 红豆杉属[7][8][9][…], cis[10] һәм tisa[11] |
| Номенклатурный тип | T. baccata[d] |
| Этот таксон является источником | древесина тиса[d] |
| GRIN URL | npgsweb.ars-grin.gov/gri…[12] |
 Тис Викимилектә | |
Тис (лат. Táxus) — тистар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек төрө. Тис - яй үҫә торған ағас йәки ҡыуаҡ, бейеклеге 1-ҙән 10 метрға тиклем. Олононоң диаметры 4 метрға етеүе ихтимал. Тистың үҙағасын күп быуаттар йәйә һәм һөңгө һабы өсөн ҡулланғандар.
Башҡорт теленә урыҫ теленән ингән, ә урыҫ телендәге этимологияһы билдәле түгел[13]. Ҡайһы бер сығанаҡтарҙа «тисс» тип яҙыу ҡулланыла [14] , һүҙ аҙағында ике «с» яҙыла.
Төрҙәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]2013 йылдағы The Plant List мәғлүмәттәре буйынса тистың туғыҙ төрө бар[15]:
- Taxus baccata L. (1753) typus — Еләкле тис, йәки Европа тисы
- Taxus brevifolia Nutt. (1849) — Ҡыҫҡа япраҡлы тис, йәки Тымыҡ океан тисы
- Taxus canadensis Marshall (1785) — Канада тисы
- Taxus cuspidata Siebold & Zucc. (1846) — Осло тис, йәки Алыҫ көнсығыш тисы
- Taxus floridana Nutt. ex Chapm. (1860) — Флорида тисы
- Taxus fuana Nan Li & R.R.Mill
- Taxus globosa Schltdl. (1838) — Шар кеүек тис, йәки Мексика тисы
- Taxus sumatrana ((Miq.) de Laub. — Суматра тисы
- Taxus wallichiana Zucc. (1843) — Валлих тисы
Тәбиғи гибридтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Taxus ×hunnewelliana Rehder (1925) [= Taxus canadensis × Taxus cuspidata]
- Taxus ×media Rehder (1906) — Урталыҡ тис [= Taxus baccata × Taxus cuspidata]
Культуралы төрҙәр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Күпселек төрҙәренең һәм сорттарының һыуыҡҡа сыҙамлылығы: 6b һәм 5b-нан йылыраҡҡа тиклем [16].
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 Линней К. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium — 5 — Стокгольм: 1754. — Б. 462. — doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ Linnæi C. Species Plantarum (лат.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753. — Т. 2. — Б. 1040.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Maarten J.M. Christenhusz, Reveal J. L., Farjon A., Gardner M. F., Mill R. R., Chase M. W. A new classification and linear sequence of extant gymnosperms (ингл.) // Phytotaxa — Magnolia Press, 2011. — Vol. 19, Iss. 1. — P. 55–70. — ISSN 1179-3155; 1179-3163 — doi:10.11646/PHYTOTAXA.19.1.3
- ↑ Энглер А. Die natürlichen Pflanzenfamilien, 13. Band: Gymnospermae: nebst ihren Gattungen und wichtigeren Arten insbesondere den Nutzpflanzen — 1926.
- ↑ база данных растений Министерства сельского хозяйства США (ингл.)
- ↑ https://www.iplant.cn/frps/vol/7 / под ред. Ч. Ваньцзюнь, Ф. Лиго — 1978. — Т. 7. — Б. 438.
- ↑ 彭莳嘉, 罗源, 蔡宏宇, 张晓玲, 王志恒 全球变化情景下的中国木本植物受威胁物种名录, A new list of threatened woody species in China under future global change scenarios (ҡыт.) // 生物多样性 — 2022. — Т. 30, вып. 5. — Б. 21459. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2021459
- ↑ 肖翠, 刘冰, 吴超然, 马金双, 叶建飞, 夏晓飞, 林秦文 北京维管植物编目和分布数据集, A dataset on inventory and geographical distributions of vascular plants in Beijing, China (билдәһеҙ) // 生物多样性 — 2022. — Т. 30, вып. 6. — Б. 22064. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2022064
- ↑ 王洪峰, 董雪云, 穆立蔷 黑龙江省野生维管植物名录, Checklist of tracheophyte in Heilongjiang Province (билдәһеҙ) // 生物多样性 — 2022. — Т. 30, вып. 6. — Б. 22184. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2022184
- ↑ https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/cis;3886795.html
- ↑ (unspecified title) (словен.) — Tehniška založba Slovenije, 1999. — ISBN 86-365-0300-0
- ↑ Таксономия растений GRIN (ингл.)
- ↑ Этимологический словарь русского языка Макса Фасмера
- ↑ История: тиссы — растения-долгожители, пришельцы из далекого прошлого
- ↑ TPL
- ↑ Трейвас Л.Ю. Атлас определитель. Болезни и вредители хвойных растений.. — М.: ЗАО «Фитон+», 2010. — 144 с. — ISBN 978—5—93457—0.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Уханов В. В. Род Taxus — Тисс // Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов и Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1949. — Т. I. Голосеменные. — С. 19—31. — 464 с. — 3000 экз.
- В. В. Шванова. Тисс 2019 йыл 31 март архивланған.
- Richard W. Spjut Overview of the Genus Taxus (Taxaceae): The Species, Their Classification, and Female Reproductive Morphology. — 2010.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Species in Taxus (ингл.). The Plant List (2013). Version 1.1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/. Royal Botanic Gardens, Kew and the Missouri Botanical Garden (2013).