Din
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
A
redaktə- Allah kişilər üçün, din isə qadınlar üçündür. Jozef Konrad
- Allahın dini yoxdur. Mahatma Qandi
- Allahın varlığı barədə qoy din xadimləri tədqiqat aparsınlar: sən insan qəlbinin dərkliyi ilə məşğul ol. Pifaqor
- Antisemitizm yəhudilərə qarşı düşmənçilik yaymaq deməkdir. Lənətə gəlmiş çar monarxiyası son günlərini yaşayarkən cahil fəhlə və kəndliləri yəhudilərə qarşı qızışdırmağa çalışırdı. Çar polisi torpaq sahibləri və kapitalistlərlə ittifaqda yəhudilərə qarşı talanlar təşkil etdi. Torpaq sahibləri və kapitalistlər yoxsulluq üzündən işgəncələrə məruz qalan fəhlə və kəndlilərin nifrətini yəhudilərə qarşı yönəltməyə çalışırdılar. Başqa ölkələrdə də tez-tez görürük ki, kapitalistlər zəhmətkeşlərin gözlərini kor etmək, onların diqqətini zəhmətkeş xalqın əsl düşməni olan kapitaldan yayındırmaq üçün yəhudilərə qarşı nifrət bəsləyirlər. Yəhudilərə qarşı nifrət yalnız torpaq sahiblərinə və kapitalistlərə köləliyin fəhlə və kəndlilər arasında uçurum cəhaləti yaratdığı ölkələrdə davam edir. Yəhudilər haqqında yayılan yalan və böhtanlara ancaq ən cahil və məzlum insanlar inana bilər. Bu, kahinlərin bidətçiləri odda yandırdığı, kəndlilərin əsarətdə yaşadığı, xalqın əzilmiş və susqun olduğu qədim feodal dövrünün sağ qalmasıdır. Bu qədim, feodal cəhalət keçib gedir; insanların gözü açılır. Zəhmətkeş xalqın düşməni yəhudilər deyil. Fəhlələrin düşmənləri bütün ölkələrin kapitalistləridir. Yəhudilər arasında da işləyən insanlar var və onlar çoxluq təşkil edir. Onlar da bizim kimi kapitalın əzdiyi qardaşlarımızdır; onlar bizim sosializm uğrunda mübarizədə yoldaşlarımızdır. Yəhudilər arasında da ruslar və bütün xalqlarda olduğu kimi istismarçılar və kapitalistlər də var. Kapitalistlər müxtəlif dinlərə, müxtəlif millətlərə və müxtəlif irqlərə mənsub işçilər arasında nifrət toxumu səpməyə və qızışdırmağa çalışırlar. İşləməyənlər isə kapitalın gücü ilə hakimiyyətdə saxlanılır. Zəngin yəhudilər, varlı ruslar kimi və bütün ölkələrin zənginləri işçiləri sıxışdırmaq, əzmək, soymaq və parçalamaq üçün ittifaqdadırlar. Yəhudilərə işgəncə verən və təqib edən lənətə gəlmiş çarizmə ayıb olsun. Yəhudilərə nifrət bəsləyənlərə, başqa millətlərə qarşı nifrət bəsləyənlərə ar olsun. Vladimir Lenin]
- Aristotel yanılırdı: fəlsəfə biliyə olan nəcib istəyin deyil, qorxaqcasına ağrıdan qaçmaq istəyinin nəticəsi idi. Buna görə də dinin astanası cəhalət və qorxu idi ki, yetkin, maariflənmiş insan onu dəf etməli idi. Pol Anri Holbax
- Azadlığa inanan bir dinə inanıram. Xalqım üçün mübarizə etməyi məhrum edən bir dini qəbul edəcək olsaydım, o dinin canı cəhənnəmə deyərdim. Malkolm X
B
redaktə- Belə fikir var ki, xristian dininə bağlı olmasaq, hamımız üçün pis olar. Mənə elə gəlir ki, buna sadiq qalan insanlar çox pis insanlar olublar. Siz bu maraqlı həqiqəti görürsünüz ki, hər hansı bir dövrdə din nə qədər güclü və doqmatik inanc nə qədər dərin olsa, qəddarlıq da bir o qədər çox olmuş, vəziyyət də bir o qədər pis olmuşdur. İnsanlar həqiqətən xristian dininə bütün tamlığı ilə inandıqları zaman, bütün işgəncələri ilə birlikdə inkvizisiya var idi; cadugər kimi yandırılan milyonlarla bədbəxt qadın var idi; din adı altında hər cür insana qarşı hər cür qəddarlıq edilirdi. Siz dünyaya nəzər saldıqda görürsünüz ki, insani hisslərdə hər bir irəliləyiş, cinayət qanununda hər bir təkmilləşmə, müharibənin azaldılması istiqamətində atılan hər addım, rəngli irqlərə qarşı daha yaxşı rəftar istiqamətində atılan hər addım və ya köləliyin yumşaldılması, dünyada mövcud olan mənəvi tərəqqi, dünyanın mütəşəkkil kilsələri tərəfindən davamlı olaraq qarşı çıxdı. Mən tamamilə qəsdən deyirəm ki, öz kilsələrində təşkil olunmuş xristian dini dünyada mənəvi tərəqqinin əsas düşməni olub və indi də belədir. Bir fakt götür. Bu, xoşagəlməz fakt deyil, lakin kilsələr insanı xoşagəlməz faktları qeyd etməyə məcbur edir. Fərz edək ki, bu gün yaşadığımız dünyada təcrübəsiz bir qız sifilisli kişi ilə evlidir; bu halda Katolik Kilsəsi deyir: "Bu, ayrılmaz bir müqəddəslikdir. Bekarlığa dözməli və ya birlikdə qalmalısınız. Birlikdə qalsanız, sifilitik uşaqların doğulmasının qarşısını almaq üçün kontraseptivlərdən istifadə etməməlisiniz." Bu yalnız bir nümunədir. Hazırda kilsənin əxlaq adlandırmaq üçün seçdiyi şeydə israrla hər cür insanlara layiq olmayan və lazımsız əzablar verməsinin bir çox yolu var. Bildiyimiz kimi, o, böyük ölçüdə dünyada əzab-əziyyəti azaldan bütün istiqamətlərdə hələ də irəliləyiş və təkmilləşmənin əleyhdarıdır, çünki o, əxlaq kimi müəyyən dar davranış qaydalarını qeyd etməyi seçmişdir. İnsan xoşbəxtliyi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur; və siz deyəndə ki, bu və ya digər şeylər etmək lazımdır, çünki bu, insan xoşbəxtliyinə səbəb olacaq, bunun heç bir əlaqəsi olmadığını düşünürlər. "İnsan xoşbəxtliyinin əxlaqla nə əlaqəsi var? Əxlaqın məqsədi insanları xoşbəxt etmək deyil". Bertran Rassel
- Bilinməyən, sirr, xəyali, mifik, möcüzəvi, inanılmaz və hətta dəhşətli olanı aşkar, sadə və sağlam olandan üstün tutmaq cəhalətə xasdır. Həqiqət heç vaxt təxəyyülü mövhumatlar qədər güclü şəkildə sarsıtmaz ki, hər kəsin özünə uyğunlaşdıra bilər. Adi insanlar nağılları dinləməyi hər şeydən üstün tuturlar. Kahinlər və qanunvericilər dinlər uydurur və bu nağıllardan sirlər çıxarırlar. Onlardan adi insanların xarakterinə, xasiyyətinə uyğun istifadə edirdilər. Adi camaatın bu meylinə görə keşişlər, şəriət və qanunvericilər vəcd həvəskarlarına, qadınlara və cahillərə bağlandılar. Bu məzmunda olan insanlar tədqiq edə bilmədikləri fikirləri asanlıqla qəbul edirlər. Saflıq və həqiqi sevgi ancaq təxəyyüllərini araşdırma və düşünməklə təşkil edən müəyyən insanlarda olur. Bir kəndin sakinləri heç vaxt öz keşişindən latın dilini dini nitqlərinə həddən artıq qarışdırdıqda ondan məmnun olmurlar. Cahillər, başa düşmədikləri şeylərdən danışan hər kəsi çox alim hesab edirlər. Bu, qəbilələrin sadəlövhlük prinsipi və onlara rəhbərlik iddiasında olanların təsir və hökmranlığıdır. Pol Anri Holbax
- Bir adamın mənimsədiyi din, bir neçə istisna xaricində, cəmiyyətin qəbul etdiyi dinlə eynidir və bu da, adamın həmin dini mənimsəməsinə ətraf təsirlərin səbəb olduğunu açıq şəkildə ortaya qoyur. Bertran Rassel
- Bir çox hallarda İsa küçədə yaşayan şəxs kimi idi. Onun nə evi, nə də ki, maddi imkanı var idi. Buna baxmayaraq O, həyatları və heç kimin etmədiyindən daha çox tarixin axınını dəyişib. Buna görə də Müqəddəs Kitabı din haqqında yox amma İsa Məsih haqqında öyrənmək üçün oxumağa davam etdim. Bütün İncil boyu Məsih, peyğəmbər ya da ki, yaxşı tərbiyəli olduğunu yox Allah olduğunu iddia edir. Heç bir tərifə layiq adam belə iddia etməmişdir. Əgər həqiqətən O yerdə olan Allah idisə, mən bununla razılaşmalı idim. Kevin Cenkins
- Bir çox insan, xüsusən də Polşada bütün din fenomenini katolikliklə eyniləşdirir. Amma siz katolisizmə, protestantlığa və ümumiyyətlə xristianlığa heç bir aidiyyəti olmayan mömin və dindar ola bilərsiniz. Buddizm, Hinduizm, Daoizm və ya Konfutsiçilik kimi Asiya dinləri xristianlıqdan çox fərqlidir. Onlar tövhidli Tanrıya inanmırlar, lakin onlar həqiqi dinlərdir! Hubertus Mynarek
- Bir din, sonsuz və mütləq bir qəti həqiqəti təcəssüm etdiyi iddiası ilə bir elmi nəzəriyyədən fərqlilik göstərərkən, elm isə daima təcrübəyə söykənir, indiki nəzəriyyələrin tez ya da gec yenidən biçimləndirilməsini zəruri hesab edir və metodunun məntiqi bir bütün ilə son nəticəyə çatmasında yetərsiz olduğunu dərk edir. Bertran Rassel
- Bir din üçün ölmək bu dinin haqq və ilahi olduğunu sübut etmək demək deyil; bu, ən yaxşı halda şəhidlərin dinlərinin belə olduğuna inamını sübut edir. Din uğrunda ölümə gedən hər bir həvəskar yalnız sübut edir ki, dini fanatizm çox vaxt həyata bağlılıqdan daha güclü ola bilər. Pol Anri Holbax
- Bir gün hamımız azad olacağıq. İrqi nifrət yox olacaq; vətəndaşlıq vacib olacaq, amma bütövlükdə insanlıq daha çox olacaq. Sərhədlər və ərazilər insanın düşüncəsində öz layiqli yerini tutacaq, lakin xoşməramlılıq və beynəlxalq anlayış daha çox əhəmiyyət kəsb edəcək. Dini fərqliliklər və məzhəb nifrətləri sonda yox olmalıdır… Alisa Beyli
- Bir xalqın dini seçimi həmişə onun hökmdarları tərəfindən müəyyən edilir. Həqiqi din həmişə hökmdarın bəyan etdiyi dindir; həqiqi tanrı hökmdarın ibadət etməyi əmr etdiyi tanrıdır; beləliklə, hökmdarlara rəhbərlik edən ruhanilərin iradəsi həmişə Allahın özünün iradəsi olur. Pol Anri Holbax
- Bir məzhəblə bir din arasındakı tək fərq, sahib olduqları əmlakın miqdarında olur. Frenk Zappa
- Biz bir neçə səbəbdən nüvə silahı istəmirik. Bu silah insanlığa ziddir. Dini inancımıza görə də nüvə silahının əleyhinəyik. Dinimiz bunları haram buyurur və biz də dindar bir xalqıq[1] Mahmud Əhmədinejad
- Biz bunu əsas və inkaredilməz bir həqiqət olaraq qəbul edirik: "Din və ya Yaradanımıza borclu olduğumuz vəzifə və onu yerinə yetirmə tərzimiz güc və ya zorakılıqla deyil, yalnız ağıl və əqidə ilə idarə oluna bilər." O zaman hər bir insanın dini hər kəsin əqidəsinə və vicdanına buraxılmalıdır; və onların diqtə edə bildiyi kimi bunu həyata keçirmək hər bir insanın hüququdur. Bu hüquq öz təbiətinə görə ayrılmaz hüquqdur. Bu ayrılmazdır; çünki insanların fikirləri, yalnız öz ağıllarının düşündüyü dəlillərdən asılı olaraq, başqa insanların diktəsinə tabe ola bilməz: O, həm də ona görə ayrılmazdır; çünki burada insanlara qarşı haqq olan şey Yaradan qarşısında borcdur. Hər bir insanın borcudur ki, Yaradana yalnız onun üçün məqbul olduğuna inandığı şəkildə ehtiram göstərsin. Bu vəzifə həm vaxt sırasına, həm də öhdəlik dərəcəsinə görə, Vətəndaş Cəmiyyətinin iddiaları qarşısında presedentdir . Hər hansı bir insan Vətəndaş Cəmiyyətinin üzvü sayılmazdan əvvəl, Kainatın Valisinin subyekti hesab edilməlidir: Və əgər hər hansı bir tabeliyində olan birliyə daxil olan Vətəndaş Cəmiyyətinin üzvü bunu həmişə qeyd-şərtlə etməlidir. ümumi orqan qarşısında vəzifəsi; hər hansı xüsusi Vətəndaş Cəmiyyətinin üzvü olan hər bir insan bunu Ümumdünya Hökmdarına sədaqətini qoruyub saxlamalıdır. Buna görə də biz hesab edirik ki, Din məsələlərində heç bir insanın hüququ Vətəndaş Cəmiyyəti institutu tərəfindən ixtisar olunmur və Din onun idrakından tamamilə azaddır. Düzdür, çoxluğun iradəsindən başqa, Cəmiyyəti parçalaya biləcək hər hansı məsələnin son nəticədə müəyyən edilə biləcəyi başqa heç bir qayda mövcud deyil; lakin çoxluğun azlığın hüquqlarını poza biləcəyi də doğrudur. Ceyms Medison
- Bizi bunlar yox edə bilər: ölkəsiz siyasət; vicdanı üstələyən əyləncə; əziyyətsiz var-dövlət; intellektual, ancaq xaraktersiz "insan"lar; əxlaqi cəhətdən kasıb biznes; insan sevgisini alt plana itələmiş bilik; fədakarlığı zəif din anlayışı. Mahatma Qandi
- Bizim vəzifəmiz Xristianlıq və digər dinə mənsub olan şəxsləri öz dinlərinə rahat şəkildə etiqad etmələrini təmin etməkdir. Angela Merkel
- Böyük çəkişmələr dini fanatizm qədər cinayət törətmir. Volter
- Bu dünyaya bir qələm çəkib də bütün diriliyi axirət diriliyindən ibarət bilmək, yeganə əmri din bilmək, səlim düşünülərsə, böyük bir xatadır. Çünki, bunun nəticəsi maddi və mənəvi bir fəlakətdir ki, dünyanı da, axirəti də bərbad edə bilər. Deyirlər, "Əddünya məzrəətul-axirə" (Dünya axirətin tarlasıdır). Amma məzrəəni (tarlanı) abad etmək lazımdır. Buna da ancaq dirilər yarar. Dirilik isə elmən, ruhən və cismən qüvvətli olmaqdan və diriliyi sevməkdən ibarətdir.[2] Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
- Bu gün dünyada bir çox insanlar dinsiz də ola biləcəyini və təkamül yolu ilə dindən üstün olduqlarını düşünürlər. Çoxlarının dini inancı yoxdur və buna görə də dünya heç vaxt bu qədər xaotik vəziyyətdə olmamışdır. Şübhəsiz ki, adət-ənənədə və tarixdə din adına bəşəriyyətin eqoizminə və cəhalətinə sərbəst hökmranlıq verilmişdir. İnsanın bu vəziyyətə qarşı qiyam edərək dini tərk etməsinin və din adı altında dünyada öz rolunu oynayan ruhu unutmasının səbəbi də budur. İnayat Xan
- Bu gün dünyanın hər bir ölkəsində xoşməramlı və həqiqi dərrakəli insanlar tapılır… Birlik, əmin-amanlıq və bərəkətin nəticəsi olan həqiqi rifah necə bərqərar ola bilər? Yalnız bir şəkildə. Hər ölkədə və hər millətdə xoşməramlı və anlayışlı kişi və qadınların birgə fəaliyyəti ilə. Sabit və sakit, tələsmədən, üç şeyi etməlidirlər: Birincisi, bir-birlərini kəşf etməli və bir-birləri ilə əlaqə saxlamalıdırlar. Beləliklə, zəiflik və faydasızlıq hissi aradan qaldırılacaqdır. Bu, Yeni Dünya Serverlər Qrupunun ilk vəzifəsi və vəzifəsidir. İkincisi, onlar bu gün bütün düzgün düşünən insanlar tərəfindən tanınan, lakin təmin olunmayan düzgün yaşamağın, xoş niyyətin və harmoniyanın əsas prinsiplərini aydınlaşdırmalı və aydınlaşdırmalıdırlar. Bu prinsiplər ən sadə formada tərtib edilməli və praktiki fəaliyyətə keçməlidir. Üçüncüsü, geniş ictimaiyyət bu prinsiplər üzrə maarifləndirilməlidir. Onlara davamlı, müntəzəm və sistemli şəkildə qardaşlıq, bütün insanların xoş niyyətinə və sevgisinə əsaslanan beynəlmiləlçilik, dini birlik və qarşılıqlı əməkdaşlıq prinsipləri öyrədilməlidir. Hər bir millətdə və qrupda olan fərdə öz mühüm rolunu xoş niyyət və anlayışla oynamağı öyrətmək lazımdır; qrup digər qruplar qarşısında öz məsuliyyətini daşımalıdır; millətin millət qarşısında, bütün millətlərin isə millətlər dünyası qarşısındakı məsuliyyəti izah edilməli və vurğulanmalıdır. Alisa Beyli
- Bu uzaq nöqtədən Yer xüsusi maraq doğurmaya bilər. Amma bizim üçün fərqlidir. Bu nöqtəni bir daha nəzərdən keçirin. Ora bura, o ev, o bizik. Onun üzərində sevdiyiniz hər kəs, tanıdığınız hər kəs, indiyə qədər eşitdiyiniz hər kəs, indiyə qədər olan hər bir insan öz həyatını yaşadı. Sevincimizin və iztirabımızın məcmusu, minlərlə inamlı dinlər, ideologiyalar və iqtisadi doktrinalar, hər ov və ovçu, hər qəhrəman və qorxaq, sivilizasiyanın hər yaradıcısı və məhvedicisi, hər bir kral və kəndli, hər sevgi dolu gənc cütlük, hər ana və ata, ümidli uşaq, ixtiraçı və kəşfiyyatçı, hər bir əxlaq müəllimi, hər korrupsioner siyasətçi, hər bir "super ulduz", hər bir "ali lider". Yer böyük bir kosmik arenada çox kiçik bir mərhələdir. Bütün o generallar və imperatorlar tərəfindən tökülən qan çaylarını düşünün ki, onlar şöhrət və zəfər içində bir nöqtənin bir hissəsinin ani ustası ola bilsinlər. Bu pikselin bir küncünün sakinlərinin başqa bir küncün çətin ki, fərqlənən sakinlərinə baş çəkdikləri sonsuz qəddarlıqları, onların nə qədər tez-tez anlaşılmazlıqlar etdiyini, bir-birlərini öldürməyə nə qədər həvəsli olduqlarını, nifrətlərinin necə qızğın olduğunu düşünün. Duruşlarımız, təsəvvür edilən öz əhəmiyyətimiz, Kainatda hansısa imtiyazlı mövqeyə malik olduğumuza dair aldanışımız bu solğun işıq nöqtəsi ilə mübahisə edir. Planetimiz böyük kosmik qaranlıqda tənha bir ləkədir. Bizim qaranlıqda, bütün bu genişlikdə bizi özümüzdən xilas etmək üçün başqa yerdən kömək gələcəyinə işarə yoxdur. Yer bu günə qədər həyatın yaşadığı yeganə dünyadır. Ən azından yaxın gələcəkdə növlərimizin köçə biləcəyi başqa heç bir yer yoxdur. Ziyarət, bəli. Razılaşın, hələ yox. İstəsək də, istəməsək də, bu an üçün Yer bizim dayandığımız yerdir. Astronomiyanın alçaldıcı və xarakter formalaşdıran bir təcrübə olduğu deyilir. Bəlkə də kiçik dünyamızın bu uzaq görüntüsündən daha yaxşı insan təkəbbürünün axmaqlığının nümayişi ola bilməz. Mənə görə, bu, bir-birimizlə daha mehriban davranmaq və indiyə qədər tanıdığımız yeganə ev olan solğun mavi nöqtəni qorumaq və əzizləmək bizim məsuliyyətimizi vurğulayır. Karl Saqan
- Bunu necə təyin etməyinizdən asılı olmayaraq, mən yerli qrupla eyni deyiləm. Planet, növ, irq, millət, dövlət, din, partiya, birlik, klub, dərnək, məhəllə abadlaşdırma komitəsi; Heç birində marağım yoxdur. Mən fərdləri onlarla görüşdükcə sevirəm və onlara dəyər verirəm, onların eyniləşdirdiyi və aid olduğu qruplara nifrət edirəm və onlara nifrət edirəm. Corc Karlin
- Bütün dünya bilir ki, fəzilət insanın ehtiraslarına tabe olmaqdan və ya özündən imtina etməkdən ibarətdir. Bunu təkcə Nitsşenin əleyhinə fəryad etdiyi xristian dünyası deyil, həm də bütün bəşəriyyətin, o cümlədən brahmanizm, buddizm, konfusiçilik və qədim fars dinini inkişaf etdirdiyi əbədi ali qanundur. Və birdən bir adam peyda olur ki, özündən imtinanın, həlimliyin, itaətkarlığın və məhəbbətin bütün insanlığı məhv edən pisliklər olduğuna əmin olduğunu bəyan edir (bütün başqa dinlərə məhəl qoymadan xristianlığı nəzərdə tutur). Belə bir bəyanatın əvvəlcə insanları niyə çaşdırdığını başa düşmək olar. Ancaq bir az fikirləşdikdən və qəribə müddəaların sübutunu tapa bilmədikdən sonra, hər hansı bir ağıllı adam kitabları bir kənara atıb, bu gün nəşriyyat tapa bilməyəcək bir zibilin olub-olmadığını düşünməlidir. Ancaq Nitsşenin kitablarında bu baş vermədi. Yalançı maarifçilərin əksəriyyəti Fövqəlinsan nəzəriyyəsinə ciddi yanaşır və onun müəllifinin böyük filosof, Dekart, Leybnits və Kant nəslindən olduğunu qəbul edir. Və bütün bunlar ona görə baş verdi ki, günümüzün psevdo-maarifçilərinin əksəriyyəti fəzilət haqqında hər hansı bir xatırlatma və ya onun əsas müddəasına etiraz edirlər: özündən imtina və məhəbbət — onların həyatının heyvani tərəfini məhdudlaşdıran və pisləyən fəzilətlər. Onlar şəxsi xoşbəxtlik və yaşadıqları başqalarının həyatından üstünlük ideyasını təsdiqləyən eqoizm və qəddarlıq doktrinasını, nə qədər ardıcıl və ayrı-ayrılıqda ifadə olunsa da, məmnuniyyətlə alqışlayırlar. Lev Tolstoy
C
redaktə- Cəsarət bizim irsimizdən yoxa çıxıb. Güman ki, o bizdə heç vaxt olmayıb da. Cəmiyyətin zəhmi, hansı ki, əxlaqın təməlindədir, Allahın zəhmi, hansı ki, dinin sirridir — bu iki şey bizi idarə edir. Və hələ də, inanıram ki, əgər bir insan öz həyatının çərçivələrindən kənara çıxıb onu bütünlüklə, dolu-dolu yaşaya bilsə, hər hissə bir surət, hər fikrə bir təbir, hər arzuya reallıq qata bilər. Mən inanıram ki, dünya elə yeni sevinc impulsları əldə edər ki, biz orta əsrin bütün bəlalarını unudarıq və Antik idealdan da daha yaxşı, daha zəngin bir ideala qayıda bilərik. Ancaq aramızdakı ən cəsur insan belə özü özündən qorxur. İçimizdəki vəhşi insanın dağıdıcı hissi özümüzü təkzib etmədə faciəvi bir yer alır və həyatımızı korlayır. Biz öz imtinalarımızın cəzasını yaşayırıq. Hər impuls hansı ki, haqqında düşünməyi daxilimizdə boğmağa çalışırıq bizi zəhərləyir. Oskar Uayld
Ç
redaktə- Çox sayda insan heç bir dinə qulluq eləmir. Bu onların haqqıdır, kiminsə bu haqqı onların əlindən almağa ixtiyarı yoxdur. Əsas olan onların həyatının bir mənasının olmasıdır, başqa cür desək, xoşbəxt olmalarıdır. Amma söhbət başqalarına zərər vermədən xoşbəxt olmaqdan gedir. Çünki əgər bizim xoşbəxtliyimiz başqalarının əzab çəkməsindən keçirsə, əvvəl-axır biz də əzab çəkəcəyik. Dalay Lama
- Çox şeylər insanları idarə edir: iqlim, din, qanunlar, idarəetmə prinsipləri, keçmişin nümunələri, adət və ənənələr, vərdişlər: bütün bunların məcmuusu olaraq xalqın ruhu yaranır.[3] Şarl Lui Monteskyö
D
redaktə- Din adı ilə bəşəriyyətin eqoizmi və cəhaləti azadlığa verilmişdir. İnsanın bu vəziyyətə qarşı üsyan edərək dini tərk etməsinin və din adı altında dünyada öz rolunu oynayan ruhu unutmasının səbəbi də budur. İnayat Xan
- Din ağlın əleyhinədir; bəşəriyyətin xoşbəxtliyə çatmasına mane olur; siyasi istibdad üçün zəmin yaradır. Başda ağsaqqallar və varlılar da olmaqla hakim zümrələr dini öz maraqlarına uyğun hesab edərək onu qorumuşlar. Onların inkişaf etdirdikləri "təhsil", "vərdiş" və "zorbalıq" yalnız dini cəhalət və qorxu doğurur. Pol Anri Holbax
- Din Allahın buyurduqlarını həyata keçirmək üçün bir vasitədir. İmmanuel Kant
- Din, allahlara pərəstişdir. Mark Tulli Siseron
- Din ani şeylərin axarında, arxasında və içərisində dayanan bir şeyə baxışdır; real olan, lakin həyata keçirilməsini gözləyən bir şey; uzaq bir ehtimal olan, lakin indiki faktların ən böyüyü olan bir şey; keçən hər şeyə məna verən, lakin qorxudan qaçan bir şey… Alfred Norz Vaythed
- Din ayaqqabı kimidir. Özünə uyğun olanını tap geyin. Amma öz ayaqqabını mənə geyidirməyə çalışma! Corc Karlin
- Din bir, inamlar isə müxtəlifdir. İmmanuel Kant
- Din bir milləti millət edən ünsürlərin ən əsaslarındandır. Jozef Ernest Renan
- Din bütün vəzifələrimizi ilahi əmrlər kimi tanımaqdır. İmmanuel Kant
- Din elə bir qüvvədir ki, Həzrəti Məhəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi vəsəlləm) onun vasitəsilə dünyaya yeni bir yön verdi.[4] Napoleon Bonapart
- Din haqqında düşüncələr təbiətdə hazırlanaraq deyil, həyatdakı hadisələr nəticəsində ortaya çıxan narahatlıqdan, insan ağlındakı davamlı ümiddən və qorxudan doğuldu. Devid Yum
- Din həqiqətən insanları inandırıb ki, səmada gözəgörünməz bir adam yaşayır və sizin etdiyiniz hər şeyi, hər dəqiqə hər dəqiqə izləyir. Gözəgörünməz insanın isə sizdən istəmədiyi on şeydən ibarət xüsusi bir siyahı var. Əgər siz bu on şeydən hər hansı birini etsəniz, onun od və tüstü, yanma, işgəncə və əzabla dolu xüsusi yeri var, orada sizi yaşamağa, əzab çəkməyə, yanmağa, boğulmağa, qışqırmağa və əbədi və həmişəlik ağlamağa göndərəcək. zamanın sonu! Amma O səni sevir. O səni sevir və Onun pula ehtiyacı var! Onun həmişə pula ehtiyacı var! O, hər şeyə qadirdir, mükəmməldir, hər şeyi biləndir və hikmətlidir, nədənsə pulun öhdəsindən gələ bilmir! Corc Karlin
- Din — həqiqətin qəbul olunmaması ilə yanaşı, həm də arzu edilən illüziyalar sistemidir. Bu hala ancaq xoşbəxtliklə dolu xəyali qarışıqlıq vəziyyətində rast gəlmək mümkündür. Dinin on birinci əmri elə məhz budur: "Sorğu-sual etməyəcəksən". Ziqmund Freyd
- Din həmişə gündəlik həyatdan yüksəkdə qalır. İnsanlar üçün dinə yüksəlişi asanlaşdırmaq üçün din müasir insanın şüuruna uyğun olaraq formalarını dəyişdirə bilməlidir. Aleksandr Soljenitsın
- Din hökmranlıq əldə edən kimi onun rəqibləri ilk davamçıları olur. Fridrix Nitsşe
- Din — illüziyadır və öz gücünü instinktiv arzularımızla təşkil etdiyi möhtəşəm ahəngdən alır. İnsanın özünə qarşı tamamilə dürüst olması çox yaxşı məşqdir. Ziqmund Freyd
- Din imanın dəbdə olan ekvivalentidir. Oskar Uayld
- Din, insan ağlının aləmi; mülkiyyət, insan ehtiyaclarının sahəsi; hökumət, insanları idarə edən aləm, insanın köləliyinin və tətbiq etdiyi bütün dəhşətlərin qalasıdır. Emma Qoldman
- Din, insan şüurunun anlaya bilmədiyi hadisələrlə məşğul olmaqda acizliyidir. Karl Marks
- Din insan vəhşiliyindən son sığınacaq yeridir. Alfred Norz Vaythed
- Din insanın məhdud şüurunu başa düşə bilmədiyi bir mövzu ilə məşğul etmək sənətindən başqa bir şey deyil. Pol Anri Holbax
- Din insan ruhunun ehtiyacıdır. Bəşəriyyətin təkamülünün bütün dövrlərində və hər mərhələsində insanların etiqad etdiyi bir din olmuşdur, çünki hər dövrdə dinə ehtiyac duyulmuşdur. Səbəb budur ki, insanın ruhunda bir neçə dərin istək var və bu istəklərə din cavab verir. Birinci arzu idealın axtarışıdır. Elə bir zaman gəlir ki, insan insanlar arasında tapdığından daha tam ədalət axtarır və dünyadakı dostlarından daha çox güvənə biləcəyi birini axtarır. Elə bir vaxt gəlir ki, insan qəlbini insanlardan yüksəkdə olan və onun qəlbini dərk edə bilən bir Varlığa açmaq istəyi hiss edir. İnayat Xan
- Din insanlar üçün böyük bir mənəvi gücdür. Dinsiz xalq olmaz. Mən dindar bir insanam. Amma din ilə dünya işlərini bir-birinə qarışdırmamaq gərəyinə qətiliklə inanmışam. Vəhbi Qoç
- Din insanlıq tarixinə hakim olan və cəmiyyətləri yaşadan ən böyük qüvvədir.[5] Henri Bencamin Kostant
- Din qardaşının başına gələn bəlaya sevinmə, sonra Allah ona sevinc, sənə bəla göndərər. Məhəmməd
- Din mahiyyətcə insanın yenidən qurulması sənəti və nəzəriyyəsidir. İnsan bitmiş yaradılış deyil. Edmund Berk Bork
- Din məsələlərinə gəldikdə, insanlar çirkin və intellektual qeyri-səmimiyyətin günahını öz üzərlərinə götürürlər.[6]Ziqmund Freyd
- Din məzlum məxluqun ahıdır, könülsüz dünyanın ürəyi, ruhsuz şəraitin canıdır. Xalqın tiryəkidir. Karl Marks
- Din o zaman elmə qarşı çıxır ki, özünün bir inam hadisəsi olduğunu unudaraq idrak hadisəsi kimi çıxış etməyə çalışır və dünyada gedən proseslərin izahını vermək iddiasına düşür. Əbu Turxan
- Din sadə insanları sakit saxlamaq üçün əla şeydir. Din yoxsulları varlıları öldürməkdən saxlayan şeydir. Napoleon Bonapart
- Din siyasətlə birləşəndə inkvizisiya yaranır. Alber Kamyu
- Din üçün biganəlik qədər ölümcül bir şey yoxdur. Edmund Berk Bork
- Din ümumbəşəri zəhlə tökən nevrozdur. Ziqmund Freyd
- Din və əxlaq, əslində, ikisi də xüsusiyyətləri baxımından bir bütünün tamamlayıcısı olan iki parçasıdır.[7] Henrix Heyne
- Din və əxlaq inama əsaslanmaqla vasitəsiz bilik olsalar da, hər halda yenə də tərbiyə və təhsillə vasitələnirlər. Georq Vilhelm Fridrix Hegel
- Din və məzhəb hər kəsin öz vicdanından doğan bir işdir. Heç kəs heç kimi nə bir din, nə bir məzhəbi qəbul etməyə məcbur edə bilməz. Din və məzhəb heç bir zaman siyasət aləti kimi istifadə edilə bilməz. Mustafa Kamal Atatürk
- Din və onun fövqəltəbii əxlaqı haqqında ciddi düşünən, onun bütün üstünlüklərini və mənfi cəhətlərini ayıq-sayıq ölçüb-biçən hər kəs dinin və onun əxlaqının bəşəriyyətə zərərli və hər halda insan fitrətinə zidd olduğuna əmin ola bilər. Pol Anri Holbax
- Din — yaşadığımız duyğular dünyasının bəzi bioloji və psixoloji ehtiyaclarımıza görə daxilimizdə yaratdığımız arzular aləmi vasitəsilə nəzarət altına alınması yolunda göstərilən cəhddir. Ancaq din son məqsədinə heç vaxt çatmır. Dini təlimlərdə yarandıqları dövrlərə, insan irqinin hələ tamamilə cahil olduğu uşaqlıq günlərinə aid izlər vardır. Onun verdiyi təskinlik və təsəllilərə qəti surətdə inanmaq lazım deyil. Təcrübələrimiz bizə dünyanın uşaq bağçası olmadığını öyrədir. Dinin söykənməyə çalışdığı əxlaqi buyruqlar dindən başqa dayaqların mövcudluğunu zəruri edir. Çünki insan cəmiyyətləri bəzi əxlaq qaydaları olmadan yaşaya bilmir; itaətkarlığı dini inanc və əxlaq qaydaları ilə əlaqələndirmək təhlükəlidir. İnsanın təkamül prosesində dinin yerini müəyyənləşdirməyə çalışan şəxs görəcəkdir ki, din o qədər də qədim tarixə malik deyildir və bu tarix sivilizasiyaya yiyələnmiş fərdin uşaqlıqdan yetkinliyə keçid prosesində məruz qaldığı nevrozlara paraleldir. Ziqmund Freyd
- Dində də ehtiraslı oyun da olduğu kimi olur — sadəlövh daxil olub hiyləgər çıxırsan. Volter
- Dində insanın öz beyninin məhsulu ona hakim olduğu kimi, kapitalist istehsalında da insanın öz əlinin məhsulu ona hakimdir. Karl Marks
- Dində olmayan, sonralar dinə pis olan bir şey əlavə etmək vərdişinə uymuş adama hörmət edən, onu sayan — müsəlmanlığın yıxılmasına yardım etmiş kimidir. Məhəmməd
- Dindəki səhvlər təhlükəli, fəlsəfədəki səhvlərsə yalnız gülüncdür. Devid Yum
- Dini doqma həmişə yalnız filosoflar tərəfindən təkzib ediləndə təhlükəsiz olur. Kainatın bütün akademikləri xalqın inancında heç nə dəyişə bilməz. Volter
- Dini fundamentalizm ən güclü və eyni zamanda ən cəlbedici ideologiyadır, kütlələri ən cəlbedici ideologiyadır, ona görə də istənilən diktator həmişə hansısa dindən və ya məzhəbdən öz məqsədləri üçün istifadə etməyə çalışacaq. Hubertus Mynarek
- Dini fundamentalizmin dini və siyasəti, kilsə ilə [dövlət]]i qarışdırmaq və qarışdırmaq meyli güclüdür. Hubertus Mynarek
- Dini illüziyaların müasir mədəni həyatdan yoxa çıxmasını istəməyən də başa düşür ki, bu illüziyalar insanlar üçün nevrotik təhlükədən güclü müdafiə idi. Ziqmund Freyd
- Dini nə qədər diqqətlə öyrənsək, onun yeganə məqsədinin ruhanilərin rifahı olduğuna bir o qədər də əmin olacağıq. Pol Anri Holbax
- Dini təlimlərin hamısı illüziyadan ibarətdir və onları sübuta yetirmək qeyri-mümkündür. Heç kim bunların doğruluğunu qəbul etməyə və ya inanmağa məcbur oluna bilməz. Ziqmund Freyd
- Dinin təhlilindən söz düşəndə insanlar mümkün olan hər cür qeyri-səmimilik və intellektual qəbahətlərlə günahlandırılır. Ziqmund Freyd
- Dinlə həqiqi elm arasında nə qohumluq, nə dostluq, nə də düşmənçilk var. Onlar müxtəlif planetlərdə yerləşir. Fridrix Nitsşe
- Dinlər eyni nöqtədə birləşən fərqli yollardır. Eyni məqsədə doğru gediriksə, yolları ayırmağın nə əhəmiyyəti var ki?! Mahatma Qandi
- Dinlər özlərini sevgi və mərhəmət dini kimi təqdim etsələr də, onlara inanmayan insanlara qarşı sərt və amansızdırlar. Ziqmund Freyd
- Dua dinin əsası, din isə ruhu təmizləmək vasitəsidir. İbn Sina
- Dünya miqyasında dini azadlıqlar uğrunda mübarizə aparmalıyıq, dini azadlıqlar ən önəmli insan hüquqlarından biridir. Angela Merkel
- Düşüncə tarixində yəqin ki, indiki dövrə tamamilə bənzəyən bir dövr olmamışdır. Hər yerdə mütəfəkkirlər iki şeyin şüurundadırlar, birincisi, sirr bölgəsi indiyə qədər heç vaxt bu qədər aydın şəkildə müəyyən edilməmişdir, ikincisi, bu bölgəyə indiyə qədər olduğundan daha asan daxil olmaq olar; buna görə də, bütün məktəblərin müstəntiqləri öz axtarışlarını qətiyyətlə davam etdirsələr, bəlkə də bəzi sirləri açmağa müvəffəq ola bilərlər. Həyatın və varlığın məlum faktlarını öyrənərkən qarşılaşdığımız problemlər, indiyə qədər olduğundan daha aydın tərifə həssasdır və suallarımızın cavabını bilməsək də, hələ də öz problemlərimizin həlli yollarını kəşf etməmişik. Problemlər, baxmayaraq ki, heç bir panacea (bütün çətinliklərin və ya xəstəliklərin müalicəsi və həlli) bizim əlimizdə hazır olmasa da, dünyanın xəstəliklərini müalicə edə bilərik, lakin onları müəyyən edə bildiyimiz həqiqət, sirrin hansı istiqamətə yönəldiyini göstərə biləcəyimizi və elmin, dinlərin və fəlsəfənin işığının əvvəllər qaranlıqlar diyarı hesab edilən geniş ərazilərə yayılması gələcəkdə uğurun təminatıdır. Müdriklərin və mistiklərin bir neçə dairəsi istisna olmaqla, biz beş yüz il əvvəlki vəziyyətdən daha çox şey bilirik; nə qədər təbiət qanunlarını kəşf etmişik, baxmayaraq ki, "şeylər olduğu kimi" (və mən bu sözləri çox qəsdən seçirəm) olması barədə biliklər sahəsində böyük irəliləyişlər əldə olundu, hələ də onları tətbiq edə bilmirik. Alisa Beyli
E
redaktə- Ehtiras ümumi insan təbiətidir. Onsuz din, tarix, sevgi və incəsənət faydasız olardı. Onore de Balzak
- Elə bir insan yoxdur ki, o, həzzdən imtina etsin. Hətta dinin özü axirət dünyasında müqayisəedilməz dərəcədə böyük və daha qiymətli sevinclər vəd etməklə, yaxın vaxtlarda həzzdən imtina etmək tələbini əsaslandırır. Ziqmund Freyd
- Elm – beyini, sənət – ürəyi, din – ruhu qidalandırır. Əbu Turxan
- Elm və din doğma bacıdırlar. Əgər onlar arasında ədavət, düşmənçilik toxumu səpilməsə, onlar heç vaxt bir-biri ilə mübahisə etməzlər. Əksinə, elm və din bir-birini tamamlayır və gücləndirir. Mixail Lomonosov
- Elm və din – hər ikisi idrak müstəvisində dünya nizamına münasibətdir; elmi düşüncə dünya nizamının ayrı-ayrı lokal təzahürlərini aşkar etmək əzmindən, dini hiss – sonsuz, əzəli-əbədi bir nizam qarşısında heyrətdən qaynaqlanır. Əbu Turxan
- Elmin meyvələri insanlara nə qədər asan gəlib çatsa, dini inancın tənəzzülü də bir o qədər tez baş tutacaqdır. Ziqmund Freyd
- Elmlə din arasında ziddiyyət o zaman yaranır ki, onlar təyinatını unudub bir-birini əvəz etmək istəyir. Əbu Turxan
- Etiqada toxunmamaq olmaz. O, dinin əsasıdır. Bizim zamanımızda isə hər bir din kobud və primitiv xurafatdır. Xurafat, biliyə əsaslanmayan inamdır. Dmitri Mendeleyev
Ə
redaktə- Əgər din və dinə aid olan hər bir şeyi Avropa sivilizasiyasından çıxarıb atmaq istəyirsinizsə, bunu ancaq başqa təlimlər vasitəsilə edə bilərsiniz. Bu təlimlər lazım gələndə özlərini müdafiə edə bilmək üçün dini təlimlərlə eyni psixoloji xüsusiyyətlərə malik olmalıdır. Eynilə dini təlimlər kimi müqəddəs, amansız və ciddi olmalı və həmçinin insan zehninə qandal vurmalıdır. Təhsilin zərurətlərini yerinə yetirmək üçün bu cür sistemə malik olmalıyıq; çünki təhsil vacibdir. Ziqmund Freyd
- Əgər İngiltərədə bir din olsaydı, o zaman onun zülmündən ehtiyat etmək lazım olardı. Əgər din iki olsaydı, o halda hər iki dinin nümayəndələri bir-birinin boğazını kəsərdi. Amma orada otuz din var və ona görə də onlar bərəkətli dünyada yaşayırlar. Volter
- Əgər siz gününüzə kofeinsiz başlayırsınızsa, həmişə şən olursunuzsa, ağrılara, nasazlıqlara məhəl qoymursunuzsa, öz problemlərinizlə insanları narahat etmirsinizsə, şikayət etmirsinizsə, hər gün eyni yeməyi yeyirsinizsə və buna görə minnətdarsınızsa, sevdiyiniz insanın sizə baxmağa vaxtı olmayanda onu başa düşürsünüzsə, sizin heç bir günahınız olmadığı halda sevdiyiniz insanın ittihamlarını qulaqardına vura bilirsinizsə, tənqidi sakit qəbul edə bilirsinizsə, kasıb dostunuzla, zəngin dostunuzla eyni cür rəftar edirsinizsə, yalandan və aldatmadan uzaq dura bilirsinizsə, stresslə dərmansız mübarizə apara bilirsinizsə, özünüzü içkisiz yaxşı hiss edirsinizsə, dərmansız yuxuya gedə bilirsinizsə, səmimi olaraq dəri rənginə, dini inanclara, cinsi oriyentasiyaya və siyasətə qarşı qərəziniz olmadığını söyləyirsinizsə, deməli siz itinizin inkişaf səviyyəsinə çatmışınız. Uinston Çörçill
- Ən qədim zamanlardan bəri din həmişə zülm və ziyana vasitə olub. Rəşad Nuri Güntəkin
F
redaktə- Fanatizm özünü dinin oğlu adlandırmağa cəsarət edən bir canavardır. Volter
- Fikrimcə, yalnız bir universal din var ki, onun müxtəlif yolları Ulu Varlığın sevgi dolu əlinin barmaqlarından başqa bir şey deyil. Cübran Xəlil Cübran
- Filosoflar heç din xadimi öldürməmişdir, halbuki din xadimləri çoxlu filosof öldürmüşdür. Deni Didro
H
redaktə- Heç bir din insanlıqdan daha yaxşı deyil. Əbdül Səttar Ədhi
- Həqiqi din bir sufi üçün həqiqət dənizidir və bütün müxtəlif inanclar onun dalğalarıdır. İnayat Xan
- Həqiqi, təmiz məhəbbət müqəddəs bir hissdir. Onu pul ilə almaq, pulla satmaq olmaz, Bu hiss şan-şövkətdən, tac və taxtdan əl çəkdirər. Bu hiss padşahı gədadan ayırmaz, həqiqəti təmiz məhəbbət, məzhəb, din bilməz və çirkin fıkirlər bəsləməz,.. Məşuqun məbudun vüsalına çatıb sonra ölmək ancaq həqiqi, təmiz məhəbbətin nişanəsidir. Məbud idealdır. Həqiqi, təmiz məhəbbət sahibi məbuduna, məşuquna çatırsa, ideala çatan kimidir. Nəriman Nərimanov
- Hər bir din həm prinsiplərinə görə, həm də maraqlarına görə, mahiyyət etibarilə dözümsüzdür. Pol Anri Holbax
X
redaktə- Xristian və İslam fundamentalizmi haqqında indiyə qədər dediklərimiz onun siyasi, sosial, iqtisadi, ekoloji və hərbi baxımdan nə qədər təhlükəli ola biləcəyini və bütün dünyada hökumətlərə, sosial sistemlərə və insanların həyatına nə qədər güclü təsir göstərdiyini göstərmək üçün kifayət etməlidir. Rəsmi, mütəşəkkil birliklər, qardaşlıqlar və s. kimi tanınan kilsələr güclü siyasi və iqtisadi təzyiqlər göstərə bilər. Dini fundamentalizmdə dini siyasət, kilsə və dövlətlə qarışdırmaq meyli güclüdür (bu tendensiya İslamda dövlət və kilsənin ayrılmasının radikal şəkildə qadağan edilməsi ilə nəticələndi). Hubertus Mynarek
- Xristianlıq və İslam mistik dinlər deyil, peyğəmbərlikdir (ən azından onlarda görünən mistik hadisələrin fundamental əhəmiyyəti yoxdur, din təşkil etmir). Peyğəmbərlik dinlərində eşitmə, mistik dinlərdə isə görmə, görmə, intuisiya, işıqlandırma üstünlük təşkil edir. Mistik sirli bir şey görür ki, əslində hər kəs görə bilər. Peyğəmbər isə başqalarının eşitmədiyini eşidir. O, Allahın Kəlamını, Allahın və ya mələyin səsini eşidir; digərləri isə dinləmək, itaət etmək və beləliklə, Allahın elçisinin eşitdiyini iman və itaətlə qəbul etməkdir. Peyğəmbərlik dinləri ilə bağlı bütün bu ümumi qeydlər həm İsaya, həm də Məhəmmədə aiddir. Hubertus Mynarek
İ
redaktə- İctimai hadisəyə çevrilmiş din artıq din deyil. Əbu Turxan
- İki qibləyə tapınanda din olmaz. Türk atalar sözləri
- İman əhlinin üzündə təbəssüm, qəlbində hüzn vardır. Onun könlü hər şeydən geniş, nəfsi hər şeydən azdır. Təkəbbürə nifrət edər, şöhrətə düşməndir, qəm-qüssəsi çox, düşüncəsi isə dərindir. Çox zaman susar; vaxtı yoxdur. Çox şükr edər, çox səbirlidir. Daim düşüncəlidir; ehtiyacı olanı görərkən öz ehtiyacını belə unudar. Xasiyyəti gözəl, rəftarı xoş və yumyaşaqdır. Şərəf və din baxımından sərtdir, xasiyyət baxımından qul kimidir. Həzrəti Əli
- İnsanlar din haqqında yazır, savaşır, ölür, lakin din üçün yaşamağı bilmirlər. Çarlz Kaleb Kolton
- İnsanlar din, məzhəb, irq, millət, rəng, mövqe və sinif fərqi qoymadan sevilməyə layiqdirlər. Madam ki, insanlar ruh yönü ilə Allahdan gəlməkdədirlər, elə isə insanlar heç bir şəkildə bir-birlərindən bu mənada ayrılmazlar.[8] Yunus Əmrə
- İnsanlar öz xilaskarlarının adları və həyatları uğrunda boş yerə mübarizə aparıblar və öyrədilən həqiqətdə bir-biri ilə birləşmək əvəzinə dinlərini xilaskarlarının adı ilə adlandırıblar. İnayat Xan
K
redaktə- Kamil ağılın ən böyük xəzinəsi dindir. Buna görə də insanın dini ağıldır. Ağlı olmayanın dini də yoxdur. Məhəmməd peyğəmbər
- Katolik dini qədər çox insanın həyatını məhv edən başqa bir din yoxdur. İnkvizisiya, qadınların yandırılması — iddia edilən cadugərlər — bütöv xalqların ləğvi, dinsizlərin, bidətçilərin, yəhudilərin, qondarma sektaların təqib edilməsi; kilsənin diktatorlarla (Mussolini, Franko, Hitler, Pinoçet), mafiya ilə (Kalvi, Sidona və s.) əlaqələri; papalar, yepiskoplar və keşişlər tərəfindən günahsız uşaq və gənclərin cinsi istismarı; bir çox keşiş ortaqlarla yaşasa da davam edən subaylıq adı ilə aldatma. Hubertus Mynarek
Q
redaktə- Qədimlərin məqsədi ictimai hakimiyyətin eyni ölkənin bütün vətəndaşları arasında bölüşdürülməsi idi: azadlıq adlandırdıqları şey budur. Müasirlərin sonu və şəxsi zövqlərdə təhlükəsizlik; qurumlar tərəfindən bu həzzlərə verilən təminatlar isə azadlıq adlanır.
M
redaktə- Məqsədin böyüklüyü, vasitələrin kiçikliyi və heyrətamiz nəticələr bəşər dühasının üç meyarıdırsa, o, tarixdəki istənilən böyük insanı Məhəmmədlə müqayisə etməyə cəsarət edə bilər.? Ən məşhur insanlar yalnız silahlar, qanunlar və imperiyalar yaratdılar. Onlar, ümumiyyətlə, gözləri qarşısında tez-tez dağılan maddi güclərdən başqa bir şey qurmadılar. Bu adam təkcə orduları, qanunları, imperiyaları, xalqları, sülalələri deyil, o zamanlar məskunlaşan dünyanın üçdə birində milyonlarla insanı köçürdü; və daha çox qurbangahları, tanrıları, dinləri, ideyaları, inancları və ruhları köçürdü. Filosof, natiq, həvari, qanunverici, ideyalar qalibi, rasional inancları bərpa edən… İyirmi yerüstü imperiyanın və bir mənəvi imperiyanın qurucusu – yəni Məhəmməddir. İnsanın böyüklüyünün ölçülə biləcəyi bütün meyarlara gəlincə, soruşa bilərik ki, ondan böyük insan varmı? Alfons de Lamartin
- Mən dinə bir xəstəlik, insan irqi üçün adı qoyulmamış bir səfalətin qaynağı kimi baxıram. Bertran Rassel
- Mən iddia edirəm ki, bütün fundamentalizm dinidir; ki, hətta mənbələri qeyri-dini, dünyəvi olanlar da istər-istəməz dini rəng və nəhayət dini xarakter alır. Niyə? Çünki hökmdarlar, iqtidarda olanlar və ya hakimiyyətə can atan insanlar, onların ideoloji fundamentalizmində dini ünsür ən çox bağlayıcı kimi görünür, kütlənin ona bağlanmasına, ruhunun, vicdanının dərinliklərində zəncirlənməsinə şərait yaradır. Hubertus Mynarek
- Mən iddia edirəm ki, bütün monoteizm mahiyyətcə fundamentalistdir. Şübhə yoxdur ki, məsələn, yəhudilik, xristianlıq və islam açıq-aydın monoteizmdir, yəni şəxsi Allaha inancın ən mühüm, mərkəzi yerdə olduğu dinlərdir. (…) Bu, bu dinlərin ən fundamentalizmidir. Çünki onlar mütləq bir ölçü kimi nəyisə (yəni şəxsi Allaha inamı) qətiyyən inandırıcı, sübuta yetirilmiş və ya şübhə doğurmayan bir şey təyin edir, fərman edir, təyin edirlər. Şəxsi Tanrı, ilkin mənbə, bütün reallığın əsas səbəbi kimi insanların və dünyanın bütün problemlərini həll edən, bütün pislikləri düzəldən son hakimiyyət olmaqdır. Əslində isə şəxsi Tanrıya inanmaq tək bir problemi həll etmir, əksinə: sadəcə olaraq Allahın varlığını fərz etməklə problemlər daha da böyüyür. Həmçinin, şəxsi Tanrı başqa bir tapmacadır. Hubertus Mynarek
- Mən inanıram ki, o (katoliklik) həqiqi din deyil, müxtəlif dinlərin və dünyagörüşlərinin məcmusudur. Burada xristianlığın, bütpərəst dinlərin, qədim və müasir fəlsəfələrin elementlərini tapa bilərsiniz. Bu, vahid və təmiz bir din deyil. Katoliklik orijinallıqdan məhrumdur. Bu kilsədə başqa dindən oğurlanmamış bir iman həqiqəti yoxdur. Kilsə isə dinə xəyanət və xəyanətdir, çünki o, insanları manipulyasiya etmək, aldatmaq və istismar etmək üçün ondan sui-istifadə edir. Hubertus Mynarek
- Mən öz dinimi, öz ədəbiyyatımı, öz duyğularımı, kədər və iztirablarımı, dərdlərimi və ehtiyaclarımı düşündüyüm zaman, gerçəkdə özümü düşünürəm. Mənim fərdi deyil, ictimai və tarixi özüm bu mədəniyyətin doğulub ortaya çıxdığı qaynaqdır. Bu səbəbdən mədəniyyət mənim cəmiyyətimin, tarixin varlığı olan quruluşun təcəllisidir, əks olunmasıdır; lakin xüsusi şərtləri olan özünə xas tarixi dövrdə iştirak edən, fərqli mənşəyi olan, maddi, iqtisadi və ictimai quruluşun meydana gətirdiyi xüsusi dərdlərə, düşüncələrə, anlayış və meyllərə alışmış bir cəmiyyətdə bir sıra saxta taktikalar, o cəmiyyətin mədəniyyətini zehnindən silir. Sonra başqa bir zamana və tarixi dövrə, başqa bir iqtisadi sistemə, başqa sosial və siyasi bağlara aid olan mədəniyyəti mənim mədəniyyətimin yerinə yerləşdirir. Artıq mən özümü düşünmək istədiyim zaman, başqa bir cəmiyyətin mədəniyyətini öz mədəniyyətim olaraq düşünürəm, o zaman özümə aid olmayan dərdlərə həmsöhbət oluram. Mənim mədəni, fəlsəfi və ictimai həqiqətimlə uyğunlaşmayan problemlərdən ötəri fəryad edirəm. Nəticədə o cəmiyyətə və o cəmiyyətin sosial, iqtisadi, siyasi və tarixi şərtlərinə aid olan, lakin mənə aid olmayan ideallar və iztirablarla qarşılaşıram. O dərdləri, iztirab və idealları öz dərd, iztirab və ideallarım olaraq görməyə başlayıram. Əli Şəriəti
- Məndən soruşsalar ki, niyə ürəyimdə din yoxdur, cavab verəcəm ki, mən onu itirmişəm, günahkar dindir. Fridrix Şiller
- Mənim dinim budur: Hər öhdəliyi etmək və bunun üçün həm burada, həm də buradan sonra bir mükafat gözləməmək. Bertran Rassel
- Mənim dinim dünyadakı hər dinin əsasını təşkil edən humanizmdir. Əbdül Səttar Ədhi
- Mənim üçün müxtəlif dinlər eyni bağın gözəl çiçəkləridir, ya da eyni əzəmətli ağacın budaqlarıdır. Mahatma Qandi
- Monoteizmdən fərqli olaraq, politeist, panteist, mistik və ya ateist dinlər daha az kateqoriyalı olmağa və öz prinsiplərini hipotetik, qeyri-fundamentalist, qeyri-normativ-doqmatik və avtoritar formada elan edə bilərlər. Politeizmdə tanrıların çoxluğu bu və ya digər tanrının əmr, əmr və qadağalarının nisbiləşməsinə səbəb olur. Panteist dinlərdə təsadüfi hadisələrdən kənar reallığın ümumiliyi və universallığı tamamilə ilahidir, belə ki, bu reallıq daxilində hər kəs və hər şey ilahilikdə iştirak edir. Beləliklə, tövhiddən fərqli olaraq burada bütün ilahiliyi yalnız özündə daşıyan və hər şey haqqında danışıb qərar verə bilən ən yüksək hakimiyyət yoxdur. Hubertus Mynarek
N
redaktə- Namus anlayışı, zaman, din, iqlim, ənənə və xüsusilə geyim şəklinə görə dəyişən qərarsız bir ərdəmdir. Əhməd Haşim
- Nə İsa, nə də Məhəmməd böyük sözlər, görüntülər, hisslər, məzmunlar danışmır. Hər iki din qurucusunun Tanrının batini və ya ruhların təbiəti, cənnət və cəhənnəm, insan ruhunun daxili və sairə haqqında dedikləri son dərəcə azdır. İlahiyyatçılar yalnız həm İsaya, həm də Məhəmmədə göndərilmiş "böyük və ecazkar Vəhy"i iddia edir və bəyan edirlər, lakin onun məzmunu anlaşılmazdır. Hubertus Mynarek
O
redaktə- "Obyektiv" və "subyektiv" kimi anlayışların nə qədər problemli olduğunu göstərən son onilliklərdə fizikada baş verən hadisələri mən böyük bir düşüncə azadlığı hesab edirəm. Hər şey nisbilik nəzəriyyəsi ilə başladı. Keçmişdə iki hadisənin eyni vaxtda olması barədə bəyanat obyektiv iddia hesab olunurdu, o, kifayət qədər sadə şəkildə çatdırıla bilərdi və bu, istənilən müşahidəçinin yoxlamasına açıq idi. Bu gün biz bilirik ki, "eyni vaxt" subyektiv elementi ehtiva edir, çünki istirahətdə olan müşahidəçi üçün eyni vaxtda görünən iki hadisə mütləq hərəkətdə olan müşahidəçi üçün eyni vaxtda baş vermir. Bununla belə, relativistik təsvir həm də obyektivdir, çünki hər bir müşahidəçi hesablama yolu ilə digər müşahidəçinin qavradığını və ya qavradığını çıxara bilər. Bütün bunlara baxmayaraq, biz obyektiv təsvirlərin klassik idealından xeyli uzaqlaşmışıq. Kvant mexanikasında bu idealdan uzaqlaşma daha da radikal olmuşdur. Müşahidə edilə bilən faktlar haqqında bəyanatlar vermək üçün hələ də klassik fizikanın obyektivləşdirici dilindən istifadə edə bilərik. Məsələn, foto lövhənin qaraldığını və ya bulud damcılarının əmələ gəldiyini deyə bilərik. Ancaq atomların özləri haqqında heç nə deyə bilmərik. Və bu cür tapıntılara əsaslanaraq hansı proqnozlar verməyimiz eksperimental sualımızı necə qoyduğumuzdan asılıdır və burada müşahidəçinin seçim azadlığı var. Təbii ki, müşahidəçinin insan, heyvan və ya aparat olmasının hələ də fərqi yoxdur, lakin müşahidəçiyə və ya müşahidə vasitələrinə istinad etmədən proqnoz vermək artıq mümkün deyil. Bu dərəcədə hər bir fiziki prosesin obyektiv və subyektiv xüsusiyyətlərə malik olduğunu söyləmək olar. On doqquzuncu əsr elminin obyektiv dünyası, bu gün bildiyimiz kimi, ideal, məhdudlaşdırıcı hal idi, lakin bütün reallıq deyildi. Etiraf etmək lazımdır ki, hətta reallıqla gələcək qarşılaşmalarımızda da biz obyektiv və subyektiv tərəfi bir-birindən ayırmalı, ikisi arasında bölgü aparmalı olacağıq. Ancaq ayrılığın yeri hər şeyə necə baxıldığından asılı ola bilər; müəyyən dərəcədə iradəsi ilə seçilə bilər. Ona görə də mən başa düşürəm ki, niyə biz dinin məzmunu haqqında obyektivləşdirici dildə danışa bilmirik. Müxtəlif dinlərin bu məzmunu kifayət qədər fərqli ruhani formalarda ifadə etməyə çalışması əsl etiraz deyil. Bəlkə də biz bu müxtəlif formalara bir-birini istisna etsələr də, insanın mərkəzi nizamla münasibətindən irəli gələn zəngin imkanları çatdırmaq üçün lazım olan tamamlayıcı təsvirlər kimi baxmalıyıq. Nils Bor
S
redaktə- Siyasi sistemlər də öz iqtidarını qorumaq və möhkəmləndirmək, ona ilahi sifətlər bəxş etmək üçün ali liderə, lider olan Fürerə ehtiyac duyur. Bu dini və siyasi sistemlərin hər biri təfəkkürə qadağalar qoyur və keçilməməsi lazım olan barrikadalar qurur. Lakin azad düşüncə hər şeydə, o cümlədən şübhə azadlığı ilə bağlı fikir azadlığını tələb etməlidir. Şübhəsiz ki, bəşər mədəniyyətində irəliləyiş yoxdur. Hubertus Mynarek
- Sufinin dini dünya dinlərindən ayrı deyil. İnsanlar öz xilaskarlarının adları və həyatları uğrunda boş yerə mübarizə aparıblar və öyrədilən həqiqətdə bir-biri ilə birləşmək əvəzinə dinlərini xilaskarlarının adı ilə adlandırıblar. Bu həqiqəti bütün dinlərdə görmək olar, istər bir ümmət digərini bütpərəst, istər kafir, istərsə də bütpərəst adlandırır. Bu cür insanlar iddia edirlər ki, onların yeganə kitab, ibadətgahları isə Allahın yeganə yurdudur. Təsəvvüf fəlsəfəni qəbul etməyənlərin müəyyən bir fəlsəfəyə tətbiq etdikləri addır; buna görə də onu həqiqətən bir din kimi təsvir etmək olmaz; bir din ehtiva edir, lakin özü bir din deyil. Təsəvvüf dindir, əgər din ondan öyrənmək istəyirsə. Amma o, dindən kənardır, çünki o, hər bir nəfsin nuru, ruzisidir, fani varlığı ölümsüzlüyə qaldırır. İnayat Xan
T
redaktə- Təəssüf ki, Kilsə və onun təzyiqi altında dövlət də Almaniyada qondarma təriqətlərə qarşı ayrı-seçkilik edir. Hər bir humanist təqib olunan azlıqları müdafiə etməyə borcludur. Ayrı-seçkilik edənlər — sözdə böyük tarixi kilsələr — özləri de-fakto təriqətdirlər və kiçik sektalardan yalnız güc və təsir baxımından fərqlənirlər. Roma Katolik Kilsəsi və bütün Xristianlıq 2000 il əvvəl yəhudi dininin kiçik bir təriqəti olaraq tarix boyu yürüşlərinə başlamışdır. Hubertus Mynarek
- Təhsilin mahiyyəti onun dini olmasıdır. Namaz qıl, dini təhsil nədir? Dini təhsil vəzifə və ehtiram aşılayan bir tərbiyədir. Vəzifə hadisələrin gedişatına potensial nəzarətimizdən irəli gəlir. Əldə edilə bilən bilik məsələni dəyişdirə bildiyi yerdə, cəhalət pislik günahına malikdir. Və ehtiramın əsası bu qavrayışdır ki, indiki zaman öz daxilində varlığın tam cəmini, geriyə və irəliyə, zamanın bütün amplitudasını, yəni əbədiyyəti saxlayır. Alfred Norz Vaythed
- Türklər və kürdlər min illik ortaq din, ortaq tarix və ortaq coğrafiya nəticəsində həm maddi, həm də mənəvi cəhətdən birləşdilər. Bu gün ümumi düşmənlər ümumi təhlükələrlə üzləşirlər. Bu təhlükələrdən yalnız ortaq bir əzmlə qurtula bilərlər. Bu halda, böyük əminliklə deyə bilərik ki, bu iki millətin bir -birinə olan sevgisi hər iki tərəf üçün həm dini, həm də siyasi bir fərziyyədir. Kürdü sevməyən bir türk varsa, o türk deyil, türkü sevməyən bir kürd varsa, o da kürd deyil. Ziya Göyalp
U
redaktə- Unudulmamalıdır ki, mübariz İslam fundamentalizmi də var: Xomeyni iranlısı və onun on minlərlə əzab və işgəncə qurbanı olan varisləri və İslam dinindən mükəmməl şəkildə istifadə edən, özünün hərbi və iqtisadi-ərazi məqsədləri Səddam Hüseynin iraqlısı. Hubertus Mynarek
Y
redaktə- Yoxsulam, doğrudur. Amma pula məndən çox ehtiyacı olanlar var. 20 ildir, eyni şalvarı və ayaqqabıları geyinirəm. Məncə, mömin müsəlman belə davranmalıdır. Çünki din, dil, irq ayrı-seçkiliyi etmədən insanlara xidmət etmək ən böyük cihaddır. Əbdül Səttar Ədhi
İstinadlar
redaktə- ↑ Əhmədinejad dünyanı çaşdırdı
- ↑ "Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Milli Dirilik; Azərbaycan Davası; Məqalələr, Nitqlər 1914-1954". 18 sentyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Mehman Kərimov. Müdrikliyə, ədalətə, uğura 40 çağırış. Bakı, 2017.səh.196
- ↑ Ağıla və qəlbə işıq saçan sözlər. Bakı, 2014. səh.84
- ↑ Ağıla və qəlbə işıq saçan sözlər. Bakı, 2014. səh.84
- ↑ [1]Xoşbəxtlik ehtimalımız. Aforizmlər. Ziqmund Freyd. Bakı,2015
- ↑ Ağıla və qəlbə işıq saçan sözlər. Bakı, 2014. səh.84
- ↑ Ağıla və qəlbə işıq saçan sözlər. Bakı, 2014. səh.458