Kantoo Sanggale

Kantoo Sanggale
Ruetebündel mit Biel (Wappeversion sit 2011)
Basisdate
Staat:	Schwiz
Abchürzig:	SG
Amtssproche:	Dütsch
Hauptort:	Sanggale
Flächi:	2026 km² (Rang 6)
Iwohner:	504'686[1] (31. Dezämber 2017) (Rang 5)
Bevölkerigsdichti:	239 Iw./km² (Rang 11)
Bitritt zuem Bund:	1803
Websyte:	www.SG.ch
Lag
Charte
Gmeinde

Dr Kantoo Sanggale (IPA: saŋ.ˈg̊ːalə) isch e Kontoo im Nordoschte vo dr Schwiz.

De Ostschwizer Kanton grenzt a Graubünde (S), Glaris (SW), Schwyz (SW), Zöri (W), s Thoorgi (N), en Bodesee (N) un im Oschte a Vorarlberg (Öschtrych) un Liechteschtei. Usserdem umschlüüsst er d Halbkantön Appezell Innerhode und Appezell Usserhode.

De Kanton glideret sich verwaltigsmässig in 77 Gmeinde, Amtssproch isch Dütsch.

De Flächi noo beleit de Kanton de Platz 6, de Iwohnerzahl noo Platz 5 under de insgsamt 26 Schwizer Kantön.

De höchschti Berg vom Kanton isch d Ringelschpitz mit 3'247 m über de Meereshöchi, bekannter dörfti aber de Säntis (2'502 m ü. M.) sii. Die gröschte Sanggaller See sind de Bodesee, de Zürisee und de Walesee, wo ali aber nöd usschliesslich uf St. Galler Gebiet ligged. De gröschti under letschtere isch de Schtausee Gigerwaldsee im Taminatal.

Bekannti Flüss sind de Rhii, d Thur, de Negger un d Sittere.

De Kanton Sanggale hät uf de 1. Januar 2004 457'289 Iiwohner gha. Uf de 1. Januar 2005 isch d Bevölkerig lut de eidgnössische Schtatischtik uf 459'000 Iwohner gschätzt worde. Am 31. Dezämber 2011 hät Sanggale 483'156 Iiwohner und Endi 2017 504'686 Iwohner gha.^[1]

I de letschte zeh Joor hät d Kantonsbevölkerig um 4,9 % zuegno. D Bevölkerig hät i dere Zytperiode vor allem i de Waalchrais See-Gaster (8,6 %), Werdeberg (8,1 %) und Rhiital (7,5 %) zuegno, wääred si i de Waalchrais Toggeburg (0,0 %) und Sanggalle (1,6 %) fascht glich blibe isch.

Von de Gsamtbevölkerig sind 27 % under 20-jöörig, 59 % 21- bis 65-jöörig, 13 % 66- bis 90-jöörig un 0,4 % über 90-jöörig.

80 % vo dr Sanggaller Bevölkerig sin Schwyzerbürger. Dr Usländerateil isch somit um 20 %. Dia schtamme us folgende Natione (Stand 2000):

• Europa: ehemooligs Jugoslawie: 8,6 %; Italie: 3,4 %; Dütschland: 1,8 %; Türkei: 1,4 %; Öschtrych: 1,1 %; Schpanie: 0,7 %; übrigi europäischi Länder: 1,5 %. Europa insgsamt (ooni Schwizer): 18,5 %
• Übersee: Asie: 1,0 %; Afrika: 0,3 %; Amerika: 0,2 %; Auschtralie un Ozeanie: 0,015 %

19,6 % sind im Usland uff d Welt cho.

Amtsschproch isch Dütsch. Umgangsschproch isch Schwizerdütsch.

Wäge de heterogene Zämesetzig vom Kanton durch d Meditationsakte vo 1803 exischtiered im Kanton Sanggale veschideni Dialekt, so under anderem de Rhiitaler, de Förstelender (mit de Stadt Sanggale), de Toggeborger oder de Oberlender Dialekt. Im gröschte Teil vom Kanton – Försteland, Toggeborg, Rhintel – redt me Oschtschwizer Dialekt (im Rhintel isch er noch verwandt mit em Liechtesteiner und em Vorarlberger Dialekt); am Zürisee redt me en Art Züridütsch, im Gaschterland en Art Glarnerdütsch, und im Oberland tönts ganz bsunders.

Bis noch em früene Mittelalter isch i de südliche Gegede vom Kanton Sanggalle Rätoromanisch gredt worde. Vil geografischi Näme (Ortschafte, Wiiler, Berg) i dere Gegend hend drum e romanischi Herkunft, und de Name vom Walesee bidüted «See bi de Walche», aso bi de Romanischsprochige. Die döttige schwyzerdütsche Dialekt hend hüt no e romanische Akzent.

Bi de Volkszälig 2000 händ 88 % vo de Sanggaller agee, dass ihri Hauptsprooch Dütsch isch. Witeri Schproche: 2,8 % slawischi Schproche, 2,3 % Italienisch. Anderi Schproche sind wiit untervaträte.

Bekanti Mundartautoorinne im Sanggaller Dialäkt sind:

• Emilie Kuster-Weder
• Frida Hilty-Gröbly
• Clara Wettach

Wil de Kanton Sanggale ersch 1803 us voschidene Territorie gschaffe worde isch, isch er konfessionell sehr heterogen. Rein katholisch sind s nördliche Fürschteland (früener mol Bsitz vom Sanggaller Fürschtapt), aber mit Usnaam vo de traditionell reformierte Stadt Sanggalle (früener mol freji Riichsstadt) und de südliche Teil vom Kanton (früener mol Untertanegebiet vo de Innerschwiz), u. a. s Sargaserland. S Toggeborg im Weschte isch gmischt, aber überwiegend reformiert, s Rhintl im Oschte isch au gmischt, aber vor alem katholisch (usser de reformierte, ehemolige zürcherische und glarnerische Untertanegebiet vo Sax und Werdeberg).

52 % sind römisch-katholisch, 26 % sind evangelisch-reformiert, 6 % oni Konfession, 6 % islamisch. Witeri 10 % ghöred zu andere Konfessione.

Öffentlichrächtlich anerchennt sind di römisch-katholisch Cherche (de «Katholisch Konfässionstail»), die evangelisch-refermiert Cherche (di «Evangelisch-refermiert Cherche vom Kanton Sanggale»), di chrischtkatholisch Gmaind und di jüdisch Gmaind.

Di hüttig Kantonsverfassig isch vom 10. Juni 2001 (mit spöötere Änderige).^[2]

• S Volch wäält de Kantonsroot und de Regierigsroot.
• Änderige vo de Verfassig mond em Volch voorglait wäre.
• 4000 Stimmbirächtigti chond verlange, das es Gsetz, wo em de Kantonsroot zuegstumme hät, au em Volch voorglait wäri. Au 4000 chond verlange, das im Sanggaller Rächt näbis veränderet wäri. 6000 chond es Gsetz gad sälber voorschloo, und 8000 chond sälber en Änderig vo de Verfassig voorschloo.

De Kantonsroot (früener: de Grooss Root) isch d Legislative. Er macht d Gsetz und kontroliert de Regierigsroot, d Verwaltig und d Gricht. Er hät 120 Mitglider, wo im Proporzwaalrächt uf vier Joor gwäält wäre.

D Regierig (früener: de Regierigsroot) isch d Exekutive. Sie hät 7 Mitglider, wo im Majorzwaalrächt uf vier Joor gwäält wäre. Ade für 1 Joor wäält de Kantonsroot de Regierigspresidänt (früener: de Landamme).

Kantonswyti Gricht sind s Kantonsgricht, s Handelsgricht, s Verwaltigs- und s Versicherigsgricht. Regionaali Gricht uf der underen Ebeni sind d Chraisgricht und d Aarbetsgricht, und zeerscht emool luege, eb sich die verstrittene Parteie nid chond naime finde, tond d Vermittler.

De Kantoo Sanggale hät 77 politischi Gmainde (Stand Mitti 2015).

Dezue ane gchännts s öffentlich Rächt Ortsgmainde, Schuelgmainde und Korporazioone. Di katholischen und di refermierte Chilegmainde sind noch em chirchliche Rächt organisiert und understond de beede Konfessioonstail.

• Sanggale (76'213 Ew.)
• Rapperschwil-Jona (27'208 Ew.)
• Wil (24'112 Ew.)
• Goosse (17'983 Ew.)
• Uzwil (12'722 Ew.)
• Buchs (11'418 Ew.)
• Altstetta (10'985 Ew.)
• Floowil (10'045 Ew.)

Stand vo de Iiwonerzaale: 31. Dezember 2011

• Roosche (8840 Ew.)
• Wattwil (8108 Ew.)
• Uzne (5911 Ew.)
• Bad Ragaz (5499 Ew.)
• Sargaas (5450 Ew.)
• Wildhuus-Alt Santihann (2604 Ew.)

För die andere Gmainde lueg bi Gmainde vom Kantoo Sanggale.

• Toggeborg
• Förschteland
• Bodesee
• Rintl und Werdebärg
• Sargaaserland mit em Walesee
• See und Gaster: hender em Ricke d Region Zörisee (ehemols Bezirk See) und d Linthebini (ehemols Bezirk Gaster)

Nochdem das d Bezirk im Kanton Sanggale ufghobe worde sind, isch er sit em 1. Januar 2003 politischt i folgendi Waalchrais uftailt (Raiefolg im Uhrzeigersinn ume):

• Waalchrais Sanggale
• Waalkrais Roosche
• Waalkrais Rhintl
• Waalkrais Wärdebärg
• Waalchrais Sargaserland
• Waalchrais See-Gaster
• Waalchrais Toggeborg
• Waalchrais Wil

De bekanntischt Schportverein vo Sanggallä isch dä Fuessballclub Sanggalle au gnennt FCSG 1879. Er isch im Johr 1879 gründet worde. Bis hüt (28.02.2020) isch er zweimol Schwyzer Meischter worde. S'letscht mol i dä Säson 1999/2000 mit em Marcel Koller als Träner. I de laufende Säson isch er im Moment uf Platz 1 (Stand 28.02.2020). Aktuällä Träner isch de Peter Zeidler. Aktuällä Präsident isch dä Matthias Hüppi.

Erfolgrichi vodienti Schpieler sind i de Vogangeheit gsi:

• Charles Amoah
• Manfred Braschler
• Hanspeter Zwicker
• Marc Zellweger
• Martin Gisinger
• Iván Zamorano
• Tranquillo Barnetta
• Bruno Huwyler

D'Ufzellig isch nöd abschlüssend.

• Pflanzenäme vo Flums
• Pflanzenäme vom Försteland
• Pflanzenäme us em Toggeburg
• Sanggaller Pilznäme

• Wolfgang Göldi, Regula Steinhauser-Zimmermann, Alfred Zangger, Max Baumann, Max Lemmenmeier: St. Gallen (Kanton). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Sankt-Galler Geschichte 2003 in neun Bänden. Amt für Kultur des Kantons St. Gallen, St. Gallen 2003.

 Commons: Kantoo Sanggale – Sammlig vo Multimediadateie

• Offizielli Website uf sg.ch
• Offizielli Statistik uf bfs.admin.ch
• FC Sanggallä

1. ↑ ^{1,0 1,1} 01 Bevölkerung uf statistik.sg.ch (Fachstell för Statistik vom Kanton Sanggale
2. ↑ Verfassung des Kantons St. Gallen. In: admin.ch. Schweizerische Bundeskanzlei, abgruefen am 16. August 2015. 

Kantön vo de Schwiizerische Eidgnosseschaft Züri Uri Glaris Basel-Stadt Sanggale Waadt Bärn Schwyz Zoog Baselbiät Kanton Graubünden Graubünda Wallis Lozärn Obwaldä Frybùrg Schaffhuuse Aargou Nöieburg Nidwaudä Soledurn Appezäll Osserode Thurgau Gänf Appezöll Inneroode Tessin Jura