Bürgergmäind
 |
|---|
|
D Bürgergmäind (regional au Burger-, Ortsbürger- bzw. Ortsgmäind) isch e Personalkörperschaft vom öffentlige Rächt in dr Schwiz.
Zu iire ghööre usschliesslig natürligi Persone, wo dr Status vom ene Bürger häi und eso s Häimeträcht vo dr jewilige (Bürger-)Gmäind, unabhängig vo iirem aktuelle Woonort.
D Bürgergmäinde underschäidet me vo de bolitische Gmäinde, wo me-ne au Iiwoonergmäinde säit, im Wallis vo de Munizipalgmäinde, und au vo de Schuelgmäinde, wo’s aber nid in jedem Kanton git, und vo de Chilegmäinde, wo je nach Kanton und Konfessioon underschidlich organisiert sind. Wil d Mobilidäät vo de Lüt sit dr erste Helfti vom 19. Joorhundert immer grösser worden isch, verliert d Bürgergmäind imer mee an Bedütig und mit ere au s Gmäindibürgerrächt. Gää duet se si sit dr Helvetik, wil mer doozmool alli Iiwooner für gliichbirächtiget erchläärt het, also d Bürger und d Hindersässe. Wo doo dr Stritt loosggange isch, wäär über di bürgerliche Güeter darf bistimme, het mer nääbe de Iiwoonergmäinde oder bolitische Gmäinde ebe no d Bürgergmäinde gschaffe, wo über ire Bsitz hän chönne verfüege, aber au di Aarme hän müesse understütze.
Bürgergmäinde gits hütte (2018) no i öppe dr Helfti vo de Kantöön, nämlig Bärn, Uri, Obwalde (numme no z Ängelbärg), Zug, Soledurn, Basel-Stadt, Basel-Landschaft, St. Galle, Graubünde, Aargau, Thurgau, Tessin, Wallis und Jura. Aber au i däne chund si numme no in de Kantöön Uri, Zug, Soledurn, Basel-Stadt und Basel-Landschaft flächedeckend vor.
Käini Bürgergmäinde gits in de Kantöön Züri (sit 1866), Luzärn (sit 2005), Nidwalde (nie vorhande gsi), Schwyz (nie vorhande gsi), Glaris (sit 2011), Schaffuuse (sit 2000), Appezäll Usserrhode (sit 1995/2000), Appezäll Innerrhode (nie vorhande gsi), Waadt (seit 1803), Nöieburg (seit 1848) und Gämf (nie vorhande gsi); im Kanton Obwalde gits ekäini mee im «alte Kantonsdäil» (sit 2010). Luzärn, Nidwalde, Obwalde, Schwyz, Glaris und Appezäll Innerrhode kenne aber öffentlich- und privaträchtlig organisierti Korporazioone, wo in vilem wie Bürgergmäinde funkzioniere. E witeri Bsunderhäit gits im Kanton Friburg und es bitzeli au im Kanton Züri, wo me zwar au ekäini verfassti Bürgergmäinde kennt, wos aber in es baar Gmäinde no Bürgergüeter het.
In männge Kantöön het mä d Bürgergmäinde in die politische Gmäinde scho integriert oder isch me draa das z mache. In de Kantöön Bärn, Jura und Soledurn zum Bischbil existiere nääbenenand Gmäinde, wo d Iiwooner- und d Bürgergmäind drennt si, und au Gmäinde, wo scho zämmegläit si (sogenannti Gmischti Gmäinde oder Äinhäitsgmäinde). Im Kanton Glaris si d Tagwe, wo vo de ehemolige gmäinsame Tagwärk, Fronarbete oder Gmainwärk härcho sind, uf e 1. Jänner 2011 verschwunde, wo me da di alte Gmäinde im ganze Kanton im Projäkt «Glarner Gmäindreform» abgschaffft und dur grossi Äinhäitsgmäinde ersetzt het.[1] Au in de Kantön Appezäll Usserrhode, Luzärn und Schaffhuuse liit d Abschaffig nooni lang zrugg.
Au z Baasel het d Bürgergmäind iiri Existänzberächdigung scho fast ganz verloore, sit dass 2009 d Sozialhilf en Aagläägehäit vom Kanton worden isch. Bikannt aber isch bis hütte d Burgergmäind Bärn, wo alewiil no e wichtige Rolle im kulturelle und soziaale Wääse vo dr Stadt Bärn spilt.
Ane 1945 isch dr Schwiizerisch Verband vo de Bürgergmäinde und Korporazioone ggründet worde, wo syni Gschäftsstell z Bärn hett. Hüt gits in dr Schwiz no knapp 2000 Bürgergmäinde und Korporazioone.[2]
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Andreas Auer: Staatsrecht der schweizerischen Kantone. Stämpfli, Bern 2016, ISBN 978-3-7272-3217-6.
- Basil Sieber: Bürgergemeinde. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Hans Laupper: Tagwen. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Weblingg
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Fuessnoote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Gemeindestrukturreform im Kanton Glarus Präsentazion vo dr Gmäindreform im Kanton Glarus uf gl.ch
- ↑ Rudolf Grüninger: Wer sind wir? uf dr Website vom Verband vo de Bürgergmäinde und Korporazioone (SVBK)