C.W.M. du Toit

 

 

 

C.W.M. du Toit was een van die drie of vier kinders (twee seuns en twee dogters; volgens ’n ander bron, net twee seuns en ’n dogter) uit ds. S.J. du Toit (Kleinbosch, Paarl, 9 Oktober 1847 – Paarl, 28 Mei 1911) se tweede huwelik, op 8 Julie 1887 met Anna Francina Malan (Klein-Drakenstein, Paarl, 4 Junie 1857 – OVS, 19 Mei 1944). Benewens C.W.M., was hulle Stefaan (wat as klein seuntjie oorlede is) en Lena (Lila) van der Merwe. Sy oom was die Hervormde predikant ds. C.W. du Toit.

Sy vader was joernalis en redakteur van onder meer Ons Klyntji, lid van die Genootskap van Regte Afrikaners, eers NG predikant en toe konsulent van die Gereformeerde Kerke onder die Kruis en skrywer. Uit sy eerste huwelik, omstreeks 1872 met Elizabeth Jacoba (Bettie) Joubert, is ook vier kinders gebore (volgens ’n ander bron vyf), onder wie die Bybelvertaler en Psalmberymer, digter en teoloog Totius (Jacob Daniël; noemnaam Japie). Die ander kinders was David (of Dawid) Petrus (wat as jong man oorlede is), Bettie en Marie. Dié vier kinders se moeder is op 1 November 1882 in Pretoria oorlede.

C.W.M. du Toit het 'n groot deel van sy jongelingsjare deurgebring op die plaas Kleinbos (of Kleinbosch) in Daljosafat, distrik Paarl. Goewerneur Simon van der Stel het dit in 1692 aan die Hugenote-vlugteling en stamvader van die familie Du Toit in Suid-Afrika, Francois du Toit, gegee. Dié plaas was eeue lank in besit van die Du Toit-familie; die herehuis is in Januarie 2017 in 'n brand in puin gelê. Ds. Du Toit se vader en grootvader is albei op die plaas begrawe, waarop die Hugenote-Gedenkschool ook staan. Sy vader het begin met die Afrikaanse Taalbeweging en was 'n stigter van die Afrikanerbond, eerste vertaler van die Bybel in Afrikaans, superintendent van onderwys in Transvaal van 1883 tot 1889, lid van die Transvaalse deputasie na Europa in 1883–'84, redakteur van die Die Afrikaanse Patriot, skrywer, konsulent van die Gereformeerde Kerke onder die Kruis, ens.

Ds. Du Toit was drie keer getroud. Uit sy eerste huwelik, met Maria Elizabeth (Batta) du Plessis (Philipstown, 31 Oktober 1897 – Pretoria, 29 Junie 1979) op Philipstown op 30 September 1918 is al drie sy kinders gebore, naamlik Stefanus Jakobus (die eerste Afrikaanssprekende kernfisikus), Johanna (van der Merwe) en Charl Wynand Malan. Maria du Plessis se suster, Elsje Magdalena (5 September 1892 – 13 April 1977) was ook getroud met ’n Gereformeerde predikant, ds. Hendrik Stephanus van Jaarsveld (9 Maart 1886 – 22 Oktober 1953), na wie die Gereformeerde kerk Biermanskool aanvanklik Vanjaarsveld genoem is. Van ds. Du Toit se tweede vrou, Jeannette Neethling, is nie veel bekend nie; dié huwelik was kinderloos. Sy is in Pretoria oorlede in Augustus 1951. Ook uit die derde huwelik, met Susanna Susara Muller (Frankfort, 9 Januarie 1903 – Vrede, 19 Maart 1965) is geen kinders gebore nie; sy vrou was immers amper 50 ten tyde van hul huwelik.

Du Toit het eers skoolgegaan aan die Gedenkschool, later tot matriek aan die jongenskool op Wellintgton en toe aan die Victoria-kollege op Stellenbosch. Sy opleiding vir predikant het hy aan die Gereformeerde Kerk se Teologiese Skool Potchefstroom deurloop waar sy halfbroer dr. J.D. du Toit (Totius) van 1911 tot 1949 hoogleraar was.

 

 

Ds. Du Toit was ten nouste en enduit by die vertaling betrokke as lid van die dagbestuur wat op 7 Augustus 1924 (toe hy nog predikant van Frankfort was) op die breë kommissie se vergadering op Bloemfontein aangewys is om "alles betreffende die werksaamhede van die eindvertalers te reël".^[1]

Toe die Carnarvon Castle op 29 Mei 1933 met die eerste besending van 10 000 eksemplare van die Bybel in Afrikaans in Kaapstad aankom, het die voorsitter van die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap, ds. F.X. Roome, twee lede van die Volksraad in besonder verwelkom, naamlik dr. N.J. van der Merwe en ds. C.M.W. du Toit, "’n seun van ds. S.J. du Toit, die 'Regte Afrikaner' wat reeds vroeg begin het met sy eie Afrikaanse vertaling van die Bybel", aldus P.J. Nienaber. Die Burger het op Dinsdag 6 Junie 1933 berig ds. Du Toit het waarskynlik die heel eerste keer by geleentheid van ’n erediens die Afrikaanse Bybel gebruik toe hy op Sondag 4 Junie Psalm 133 en Hebreërs 10 voorgelees het in die Gereformeerde kerk Kaapstad se kerksaal in Hofstraat. Luidens Die Burger het die hele gemeente, onder wie min. Piet Grobler, "die geskiedkundige Bybellesing ten volle gewaardeer".^[2]

 

 

Ds. Du Toit het drie Gereformeerdes tussen 1917 en sy uittrede uit die amp in 1929 bedien: Aliwal-Noord tot 1920, Frankfort (in 1911 gestig as 'n Gereformeerde kerk onder die Kruis) tot 1925 en Bloemfontein tot 1929. In 1922 is hy gevra om as prediker op te tree tydens die plegtigheid waartydens die Gereformeerde kerk Carolina se vorige kerkgebou in gebruik geneem is. Dié gemeente is op 16 Januarie 1907 onder sy vader se leiding as 'n Gereformeerde kerk onder die Kruis gestig. Nadat die twee kerk op Carolina opgerig is, is die oue as kerksaal ingerig, ’n doel waaraan dit vandag nog voldoen.

Ds. Du Toit het in November 1924 vir vyf weke na lidmate van die Gereformeerde kerk Eldoret in Kenia gegaan om onder meer katkisasie te gee en die sakramente te bedien. In hierdie tyd het die gemeente eindelik ’n stuk grond gekoop waarop later ’n kerkgebou sou kom.

In die Vrystaatse hoofstad was al drie sy voorgangers bekende figure in die Gereformeerde Kerkverband: ds. Willem Postma (1903–1915) was bekend as die skrywer dr. O'kulis en ’n kampvegter vir Afrikaans, ds. Izak Krüger, 1916–1923 (ook ds. Du Toit se voorganger in Aliwal-Noord en opvolger in Bloemfontein, wat hier gebly het tot 1945) is in 1920 op 'n vergadering van die gesamentlike kommissies vir die vertaling van die Bybel in Afrikaans as sameroeper aangewys van die vertalers wat die Formuliere vir die drie Afrikaans-Hollandse kerke moes vertaal, en dr. C.J.H. de Wet (1923–1925) was later professor in die teologie aan die kerk se Teologiese Skool op Potchefstroom.

In 1930 het ds. Du Toit, nadat hy Volksraadslid geword het, onderneem om die sewe jaar oue Gereformeerde gemeente Kaapstad, wat sedert sy ontstaan te klein was om 'n predikant te beroep, te help deur elke 14 dae 'n diens in die Metropolitan-saal waar te neem. Hy het, volgens dr. Anna Böeseken, baie gedoen vir die geestelike opbou en versorging van die gemeente, maar was weens siekte afwesig toe 'n groot besluit geneem moes word in verband met die koop van kerkeiendom. Op hierdie belangrike gemeentevergadering op Vrydagaand 30 Januarie 1931 was br. Nicolaas van der Walt voorsitter. Die vergadering moes besluit of hulle ten gunste was van 'n voorstel om 'n eiendom uit die boedel van Thomas Palmer aan te koop. Die koopkontrak is deur broeder P.P. Boshoff voorgelees, en het op die volgende neergekom: Die eiendom was geleë aan onderpunt van Hofstraat bo die Kompanjiestuin en die netto prys was £2 750. 'n Bedrag van £850 sou in kontant betaal word, en die balans van £1 900 op eerste verband teen 6,5 persent p.j. vir drie jaar. Die vergadering het met algemene stemme ten gunste van die koop van hierdie eiendom besluit.

Die kerkraad wat hierdie gewigtige besluit moes bekragtig, het op Woensdag, 4 Februarie, vergader aan die huis van br. A.C. Böeseken (eggenoot van Jantina Böeseken en dr. Böeseken se vader) onder die voorsitterskap van ds. Du Toit. Belangrike besluite is daardie aand geneem. Die gemeente het nou 'n eie vergaderplek gehad. Lidmate het hard en met vreugde en eensgesindheid gewerk om die klaskamers van Thomas Palmer se gewese skooltjie in 'n kerksaal te verander. Die eerste kerkraadsvergadering is op 20 Junie 1931 in die Kerksaal van Hofstraat gehou. Ds. D.G. Venter van Steynsburg het die konsulentskap aan ds. Du Toit oorgedra, en laasgenoemde het onderneem om vier maal per jaar die Nagmaal in Kaapstad te bedien, en elke 14 dae daar te preek. Hy sou ook vier maal per jaar die Nagmaal op Clanwilliam bedien, en met Parlementsittings tussen die Nagmale een diens per Sondag om die 14 dae daar waarneem. Wanneer die Parlement in reses is, sou ds. Du Toit net die Nagmaal bedien, in Kaapstad sowel as op Clanwilliam. Ook sou hy albei gemeentes een keer per jaar met huisbesoek bedien. In die wyk wat uitstrek na Mosselbaai sou die Nagmaal jaarliks bedien word, en in die wyk wat uitstrek na Worcester se kant ook een maal per jaar. As vergoeding vir al hierdie werk sou ds. Du Toit £55 van die gemeente Kaapstad ontvang, en £45 van die gemeente Clanwilliam.

Op 23 Junie 1933 moes die gemeente afskeid neem van hul konsulent, ds. Du Toit, en is ds. D.G. Venter van Steynsburg aangewys as die nuwe konsulent van Kaapstad. Ds. Du Toit se naam duik egter later weer in die geskiedenis van die gemeente op, en wel tydens die tweede predikant van Kaapstad, dr. P.J. Coetzee, se dienstyd (1945–'52). Dr. Coetzee het in 1949 'n beroep na Pretoria-Oos opgevolg, maar ná heroorweging – en mede op advies van ’n aantal professore aan die Teologiese Skool Potchefstroom – het hy ingesien dat dit op daardie bepaalde tydstip onwenslik sou wees om Kaapstad herderloos te laat. Du Toit (wat toe meer predikant was nie, maar wel weer LV) het aansienlike vordering in die ressort van die gemeente gemaak met die herstigting van die ou Kruiskerk. Weens sy optrede is besluit "'n wesenlike gevaar" bestaan dat die Gereformeerde Kerk van sy lidmate kon verloor. Ná ernstige beraad het die kerkraad van Kaapstad hom genoodsaak gevoel om op grond van Art. 10 K.O. te besluit dat dit in belang van die hele Kerk sou wees dat die kerkraad dr. Coetzee se losmaking nie bewillig nie. Ná onderhandelinge het die kerkraad van Pretoria-Oos hom bereid verklaar om in hierdie besluit te berus. Die Kaapse kerkraad het met innige dank kennis geneem dat dr. Coetzee gewillig was om hom hierby neer te lê. 'n Gesamentlike verklaring van die twee kerkrade het hierna in Die Kerkblad verskyn en onder meer gelui: "Tydens 'n langdurige en broederlike bespreking van die saak het dr. Coetzee meegedeel dat hy nadere informasie ontvang het oor besondere omstandighede in sy gemeente, en dat dit volgens sy oortuiging in belang van die Kerk as geheel sou wees as die aanneming van die beroep as gekanselleer beskou sou kon word." Drie jaar later, in 1952, het dr. Coetzee 'n beroep na Bloemfontein opgevolg.

 

Ds. Du Toit was ’n aanhanger van die chiliasme en moontlik die enigste verkondiger daarvan in die Gereformeerde Kerk, nes sy vader voor hom in die Gereformeerde Kerke onder die Kruis, waarvan hy konsulent was. Chiliasme is die leer van 'n duisendjarige vrederyk of Christusregering op aarde (millennium), volgens 'n letterlike uitleg van Openbaring 20:1-7. Die sentrale gedagte van die leer is dat Christus (by sy wederkoms) persoonlik en sigbaar vanuit Jerusalem duisend jaar op die aarde sal regeer. Die naam is afgelei van die Griekse woord “chilioi”, wat duisend beteken. Dié leer is veral geliefd by baie sektes, byvoorbeeld die Jehovasgetuies.

Ds. S.J. du Toit het in sy bediening baie aandag gegee aan die profesieë en baie geskrifte in dié verband gepubliseer waarop sy aanhangers tot vandag nog terugkom. Ds. C.W.M. du Toit het in die rigting van sy vader verder beweeg met sy optrede en ook sy publikasies. Veral vanweë die apologetiese strekking van veral laasgenoemde se geskrifte, maar waarop daar in Gereformeerde kringe weinig antwoord gegee is, het dié leer baie aan geloofwaardigheid gewen.

Aanvanklik is die chiliasme nie as 'n nuwe leer aangebied nie, maar hoofsaaklik as 'n antwoord op vrae wat gewoonlik in die prediking agterweë gebly het en vanweë die verwaarlosing van die profetiese geskrifte in die Bybel. Ds. C.W.M. du Toit het die chiliasme aangebied as die suiwere eskatologie (volgens die WAT: Leer van die laaste dinge; kompleks van leerstukke en voorstellings aangaande die laaste of uiterste dinge wat betref mens, maatskappy en kosmos.”) en het die gereformeerde standpunt oor verskeie aspekte van die eskatologie as dwaling aangedui.

Ds. C.W.M. du Toit het hom sterk opgestel teen talle publikasies oor hierdie sake wat aan die begin van die 20ste eeu en ook later verskyn het. Dat die Gereformeerde Kerk nie op sinodale vlak 'n uitspraak wou lewer oor die chiliasme nie, het dit verder bygedra tot die geloofwaardigheid daarvan. Vanweë die kortstondige bestaan van die Gereformeerde Kerke onder die Kruis en omdat die chiliasme nie verder amptelik verkondig is nie behalwe deur ds. C.W.M. du Toit, was die aanhangers daarvan hoofsaaklik aangewys op selfstudie sodat dit vandag moeilik is om die chiliasme as 'n eenvormige leer by lidmate aan te dui. Chiliaste verskil onderling dikwels baie van mekaar. Danksy die publikasie van artikels en preke in Die Getuie, wat herdruk is en verskyn het in die gemeenteblad van die Vrye Christelike Gereformeerde kerk op Frankfort, het di. S.J. en C.W.M. du Toit se opvattings behoue gebly. In 1971 het 'n herdruk van ds. S.J. du Toit se Die onvervulde profesieë van 1878 verskyn.^[3]

 

 

 

 

Ds. Du Toit was reeds in die tyd toe hy predikant in Bloemfontein was lid en voorsitter van die Hilton-tak van die Nasionale Party en voorsitter van die Uniale Afdelingsbestuur van Bloemfontein en voorsitter van die Provinsiale Afdelingsbestuur van Bloemfontein-Oos. Meermale het hy Bloemfontein-Oos op die Nasionale Party se kongresse in die OVS verteenwoordig en aktief deelgeneem aan die organisiewerk in die Vrystaatse hoofstad, ook in die algemene verkiesing van 1929 toe die party twee setels verower het danksy die ooreenkoms met die Arbeidersparty.

Hy het in 1929 uit die bediening getree en is in Oktober daardie jaar in ’n tussenverkiesing onbestrede tot die Unie-Volksraad verkies vir die Nasionale Party in die kiesafdeling Edenburg nadat min. Beyers bedank het. Ná ’n tussenverkiesing in Julie 1932, wat hy net-net teen die Suid-Afrikaanse Party gewen het, verteenwoordig hy Colesberg (hy het as LV vir Edenburg bedank om daaraan deel te neem), maar kom in die algemene verkiesing van 1938 derde in Krugersdorp teen die Arbeidersparty en Verenigde Party (VP). Op 12 Oktober daardie jaar keer hy terug na die Volksraad as LV vir Marico, nadat hy die VP-kandidaat met net 49 stemme geklop het en die tweede NP-Volksraadslid vir Transvaal geword het naas adv. Hans Strijdom.^[4]

In die jaar van sy dood, 1959, het uit dr. D.F. Malan se pen Afrikaner-Volkseenheid en My Ervarings op die Pad daarheen verskyn. In die hoofstuk Via Dolorosa, wat indirek verklaar hoe ds. Du Toit se politieke loopbaan tot ’n einde gekom het, skryf hy: “Die verwarring, wat daar aan Suid-Afrikaanse Nasionale kant sedert die samesmelting ontstaan het, en wel ook as gevolg daarvan, het sy hoogste (of moet ek liewer sê, sy laagste) punt bereik met die aanskoulike weerspieëling daarvan in die Volksraad in 1935. Op die Opposisiebanke het daar teenoor die imperialisties-gesinde Smuts-regeringsparty toe naas mekaar gesit drie afsonderlike partygroepe, al drie oorblyfsels van ’n vroeër aaneengeslote en sterk regeringsparty maar nou vervreemd van, en in botsing met mekaar. Die eerste en sterkste was die tradisionele Nasionale Party onder my leierskap; die tweede was die Afrikaner-Party onder leiding van generaal Conroy, en verteenwoordigende die gewese Smelter-(Hertzog)-seksie; en die derde was die Nasionaal-sosialistiese Nuwe Orde onder leiding van ds. C.W.M. du Toit.

“… Die Nasionale party in die Volksraad het sedert 1933 in ledetal agteruitgegaan van 75 tot 19. Dit was die vrug van die samesmeltingsbeleid. Daarvan het die Kaaplandse verteenwoordigers 14 getel terwyl daar slegs 4 in die Vrystaat was en 1 in die Transvaal. In die noordelike dele van ons land was die Nasionale Party dus so goed as dood. En selfs in Kaapland self het byna die helfte van die Nasionale Partylede gesmelt terwyl in die Vrystaat dit vir soveel as ’n drie-kwart gebeur het … Die vreemde ideologiese invloede van die voorafgaande jare, en deur die OB en die verskillende hemp-organisasies verteenwoordig en gepropageer, het op politiek-staatkundige gebied hul uitwerking nie gemis nie. Die gevolg was drie aparte groepe aan Opposisiekant – al drie met dieselfde historiese en algemeen politieke agtergrond, al drie in kern en wese Afrikaans-nasionaal maar nou krities en soms selfs vyandig teenoor mekaar. Die drie groepe, eenmaal tesame een verenigde en magtige party, wat die land geregeer het, en ’n groot volk opgebou het, deur verdeeldheid nou geword ’n tragedie en ’n bespotting. Waar hul op die Opposisie-banke langs mekaar nou as drie partye gesit het, te wete as Nasionale Party, Afrikaner-party, en Ossewa-Brandwag, daar was hul ’n aanskoulike toonbeeld, nie van hul gesamentlike krag nie, maar van hul innerlike swakheid, en van die ineenstorting van hul politieke volkslewe …

“Indirek maar tog effektief het op hierdie ongelukkige toestand die Krisis-kongres van 3 Junie 1941 te Bloemfontein gehou, ’n sterke invloed uitgeoefen. Die ontbindingsproses is gestuit. Ná die verwerping van sy Nuwe Orde deur hierdie Uniale Kongres het adv. Pirow, wat hom toe op die Transvaalse Provinsiale Kongres beroep het, ook daar die nederlaag gely. Op die parlementêre posisie kon dit egter geen onmiddellike uitwerking hê nie. Dit kon en sou ook geskied, maar alleen langs ’n lange en pynlike weg.

“Die algemene verkiesing van 1943 het vir die Nasionaal-gesinde maar verdeelde groep uitgeloop op ’n groot nederlaag. Die 68-tal in die Volksraad wat by die uitbreek van die oorlog in 1939 genl. Hertzog nog ondersteun het, was nou tot 43 verminder. Dit het my egter nie ontmoedig nie. Inteendeel, vir my was dit die teken dat die dageraad van die oorwinning aan die politieke oosterkimme begin het om deur te breek. Hierdie eleksie was immers ’n suiweringsproses, met die vooruitsig dat daar nou ’n end sou kom aan daardie vernederende skouspel van drie aparte Nasionaal-gesinde groepe op die Opposisie-banke. My boodskap aan die Nasionaal-gesinde deel van ons volk het daarom as volg gelui: ‘Die Afrikanervolk het nou self ’n geleentheid gehad om hom oor daardie vernederende en verwoestende verdeeldheid uit te spreek, en sy uitspraak was ondubbelsinnig. Die Opposisie is nou één gekonsolideerde geheel. En mag dit ook die aankondiging wees van die oorwinning wat kom!’”

“… Die vraag kan hier, en met reg ook, gedoen word of die drie Nasionaal-gesinde groepe dan nie met mekaar kon verenig of minstens ’n eleksie-ooreenkoms met mekaar kon aangegaan het in plaas van mekaar te beveg nie. Die vraag is werklik ook vóór die eleksie aan my gedoen, en wel deur Volksraadslid Tom Naudé op die Transvaalse N.P.-kongres. My antwoord daarop was as volg: ’n Ooreenkoms kan ons aangaan alleen met ’n party of partye, wat in beginsels genoegsaam met ons ooreenstem. Dit is wel die geval met die Afrikaner-Party van mnr. Havenga en daartoe is ek bereid, maar met die OB- en Nuwe Orde-groepe is dit nie die geval nie, soos die verlede ons ook geleer het. En op ’n gebroke fondament kan geen huis werklik of figuurlik veilig gebou word nie. Ons was nog altyd ’n beginselparty en ons heil en toekoms lê daarin dat ons dit bly. As gevolg van hierdie verklaring het samesprekings later toe ook werklik plaasgevind tussen Havenga as leier van die Afrikaner-Party en myself, eers op losse voet met die oog op ’n eleksie-ooreenkoms, wat egter op niks uitgeloop het nie, omdat eise aan Afrikaner-Party-kant in verband met die seteltoekenning buitensporig en daarom onaanneemlik was, maar wat later tog gelei het tot meer realistiese en geslaagde onderhandelings, wat dan ook in volkome eenwording geëindig het, soos dit onverbreekbaar vandag nog bestaan.

“… Die Afrikanerdom was nou weer op koers en, wat sy innerlike wese betref, nie meer op die voetspoor van ’n ander volk met ’n ander ideologie nie. Sy eie nasionale siel was gered en ooreenkomstig sy eie aard en geskiedenis kon hy homself nou weer ten volle uitlewe. Losgeruk uit die Nasionaal-sosialisme van Pirow en Van Rensburg, wat ten slotte tog ook net maar dié van Hitler was, kon hy nou op sy eie tyd en wyse sy pad bewandel na ’n eie onafhanklike Suid-Afrikaanse republiek, van vreemde bande vry.”

 

In 1941, tydens die Tweede Wêreldoorlog, was daar 'n konfrontasie tussen Hans van Rensburg se militaristiese Ossewabrandwag (OB), wat Suid-Afrika se oorlogspoging deur sabotasie wou ondermyn, en die Nasionale Party (NP), onder leiding van dr. D.F. Malan. Ds. Du Toit was 'n ondersteuner (en nieamptelike verteenwoordiger in die Volksraad) van die Nuwe Orde, 'n beweging wat in September 1940 gestig is deur Oswald Pirow (1890-1941), wat verskeie portefeuljes as minister beklee het. Pirow het meermale nouer samewerking bepleit tussen die OB en die Nuwe Orde, wat hom beywer het vir ’n Nasionaal-sosialistiese bestel in Suid-Afrika. Die Nuwe Orde het die Brits-Joodse imperialisme en kapitalisme verwerp, asook die beginsels van die demokrasie. ’n “Nuwe orde” moes geskep word waar sosialistiese beginsels hernuwing in die gemeenskap moes bewerkstellig. Hul strewe was ’n blanke, Christelike, Nasionaal-sosialistiese republiek los van die Britse Ryk en gegrond op die beginsels van staatsgesag en nasionale dissipline. Vanweë sy Nasionaal-sosialistiese uitsprake het Pirow spoedig met adv. J.G. Strijdom, die leier van die HNP in Transvaal, in botsing gekom en aan die begin van 1942 is sy bande met die party verbreek.

In 1941 het ’n opspraakwekkende konfrontasie ontstaan tussen ds. Du Toit en ds. P.J.S. de Klerk van die Gereformeerde kerk Pretoria-Oos. De Klerk het in die stryd tussen die OB en Nasionale Party kant vir die NP gekies nadat hy voorheen simpatie met die Ossewa-Brandwag gehad het, waarskynlik vanweë sy oortuiging dat die beweging diktatoriale neigings en toenemende belangstelling in die rigting van die Nasionaal-sosialisme geopenbaar het. De Klerk het ook hewig teen die Nuwe Orde te velde getrek, 'n stryd wat 'n polemiek in die koerante ontketen en op 'n openbare debat uitgeloop het. Die Transvaler van 13 Junie 1941 het 'n lang brief deur De Klerk geplaas waarin hy die Nuwe Orde verwerp het omdat dit nie op "die ewige beginsels van Gods Woord met sy leer van die soewereiniteit van God" gegrond was nie. 'n “Nuwe orde” in Suid-Afrika moes volgens hom op Calvinistiese beginsels gegrond wees. Hy het geskryf hoewel hy pro-Duits voel, sou hy die staatsvorm van die Nazisme nooit vir sy volk en land kan ondersteun nie.

Enkele dae later het die regeringsgesinde koerant Ons Land op sy brief gereageer en sy standpunt oor die Nazisme geloof, hoewel hy as ’n “verbitterde pro-Duitse Republikein" bestempel is. Hierna het 'n uitgebreide briefwisseling tussen ondersteuners en teenstanders van die Nuwe Orde in Die Transvaler gevolg asook ’n hewige meningsverskil tussen dr. De Klerk en ds. Du Toit, toe nog LV vir Marico. In Die Transvaler van 10 September 1941 het ds. Du Toit vir De Klerk uitgedaag om hom binne die volgende twee maande op enige openbare platform te ontmoet om te debatteer oor De Klerk se stelling dat die inhoud van ds. Du Toit se pamflet oor die Nuwe Orde "in flagrante stryd met Gods Woord" sou wees. Dit het uitgeloop op 'n openbare debat op 23 Oktober 1941 in die Nasionale Klubsaal in Paul Krugerstraat, Pretoria, waar ds. Du Toit sy siening verdedig het dat "die Nuwe Orde met sy Nasionaal-sosialistiese grondslag vir Suid-Afrika vir ons Boerenasie aanneemlik is en versoen kan word met die Calvinistiese lewensbeskouing". De Klerk het dit betwis. Aansienlik meer mense het opgedaag as vir wie plek in die saal was, maar onder die voorsitterskap van oudmin. P.G.W. Grobler, ook ’n Gereformeerde lidmaat, het die debat ordelik verloop. Luidens koerantberigte die volgende dag het De Klerk se betoog op die volgende stelling berus: "Vir die Calvinisme is die indiwidu, die volk, die gesin, die kerk, die skool, die wetenskap, die pers, die radio en die kuns selfstandige kringe en hulle mag nie deur die staat oorheers word nie.” Dit weerspieël De Klerk se sterk Calvinistiese oortuigings. Sy veroordeling van die Nasionaal-sosialisme het hom in botsing met ondersteuners van die Ossewabrandwag gebring, ook in Gereformeerde kringe, soos enkele professore aan die Potchefstroomse Universiteit wat hoë range in die Ossewabrandwag beklee het en hulle eweneens as Calviniste beskou het. De Klerk het oudergewoonte sonder huiwering opgetree wanneer hy oortuig was van sy saak. Hy het die saak by die Sinode van Maart 1942 aanhangig gemaak, maar die Sinode was nie bereid om hom duidelik uit te spreek oor die grondslag van die Nasionaal-sosialisme nie en het deputate aangestel om die saak te ondersoek, terwyl die professore van die Teologiese Skool versoek is om 'n manifes oor die Nuwe Orde uit te reik.

Oor wat daarna gebeur het, skryf J.M. van Tonder in Die pastorale rol van die Hollands-Afrikaanse kerke gedurende die Tweede Wêreldoorlog (1939-1945): “Die kerk het spoedig oor die Nuwe Orde geoordeel. Twee maande na die stigting van die Nuwe Orde het die Gereformeerde Kerk se Partikuliere Sinode van Transvaal vergader. Tydens hierdie vergadering het proff. C.J.M. de Wet en J.D. du Toit 'n verklaring oor die Nuwe Orde ingedien. Hulle het die Sinode versoek om hierdie ‘allerbelangrikste maar ook allergevaarlikste’ beweging te verwerp. Hulle het aangetoon dat daar in die beweging 'n vergoddeliking van die staat en die volk is, soos by die nasionaal-sosialisme. Deputate is aangewys om namens die Gereformeerde Kerk op enige persberigte wat oor hierdie besluit van die Sinode geplaas word te antwoord. Die Sinode versoek die ander Afrikaanse kerke om hulle ‘in gelyke gees’ hieroor uit te spreek. Die Sinode het ook voorgestel dat 'n pamflet opgestel word oor die gevaar van die Nuwe Orde, en dat dit aan alle lidmate versprei word.” Ds. Du Toit, bestuurslid van die Nuwe Orde, het in die pers gereageer op hierdie besluit. In Die Kerkblad get hy die Nuwe Orde as die oplossing vir 'n nuwe Republikeinse Staat verdedig. Hy het daarop gewys dat die Nuwe Orde hom vir die stigting van 'n Suid-Afrikaanse Christelike blanke nasionaal-sosialistiese republiek beywer. In Die Volksblad van 17 Februarie 1941 het hy voorgestel dat die kerke self die bepalings van Christelike godsdiens vir die Beweging kon opstel. Prof. G.M. Pellissier van die teologiese fakulteit van die Universiteit van Pretoria het gereageer op die polemiek en die gedagte van 'n nuwe orde verdedig. Volgens hom moes die kerk sy deel bydra tot die uitbouing van 'n nuwe orde, maar so dat die staat Christelik sou wees. Hy het daarop gewys dat die Afrikanerdom nie 'n ander volk se orde wil hê nie, in besonder nie 'n Britse orde nie, maar 'n eie Afrikaner nasionaal-sosialistiese staat. Volgens hom het sosialisme in dié konteks volkswelsyn beteken.^[5]

Ds. Du Toit het hom vir die onderwyssaak beywer deur in skoolrade en -kommissies te dien asook in die raad van die Grey-universiteitskollege in Bloemfontein, voorloper van die Universiteit van die Vrystaat. Hy was lid van die hospitaalraad en bestuurder van die kraaminrigting in Bloemfontein. Ook het hy in die bestuur van die Calvinistiese Bond gedien.^[6]