Venda (tuisland)

Venda
Riphabuliki ya Venḓa
Republic of Venda
Republiek van Venda

← 1979 – 1994 →
Vlag Wapen
Leuse: Shumela Venḓa
Volkslied: Pfano na vhuthihi
Ligging van Venda in Suid-Afrika
Hoofstad	Thohoyandou
Taal/Tale	Venda, Engels, Afrikaans
Regering	Republiek
President	Patrick Mphephu (1979–1988)
	Frank Ravele (1988–1990)
	Gabriel Ramushwana (1990–1994)
	Tshamano G. Ramabulana (1994)
Wetgewer	Parlement
Historiese tydperk	Apartheid
- Stigting	13 September 1979
- Weer ingelyf in Suid-Afrika	27 April 1994
Oppervlakte
- 1994	6 807 km2 2 628 sq mi
Bevolking
- 1994 skatting	718 207
Digtheid	105,5 /km²  273,3 /sq mi
Geldeenheid	Suid-Afrikaanse Rand

Venda was 'n vorige Bantoestan (tuisland) in die noord-ooste van Suid-Afrika. Dit het 'n oppervlak van sowat 6 807 vierkante kilometer beslaan en bestaan uit twee ingeslote grondgebiede versprei deur die vorige Suid-Afrikaanse provinsie van Transvaal. Die hoofstad van 1979 tot 1994 was Thohoyandou. Die tuisland wat onafhanklikheid van Suid-Afrika verkry het op 13 September 1979^[1] was geskep om Vendas van 'n eie land te voorsien.

Na die eerste demokratiese Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1994, is die tuisland heringelyf by die Republiek van Suid-Afrika, en wel onder Limpopoprovinsie. Teen daardie tyd het Venda meer as 718 207 inwoners gehuisves.

Venda is op 1 Februarie 1973 as selfregerend verklaar,^[2] met verkiesings wat later in die jaar gehou is.^[3] Verdere verkiesings is in Julie 1978 gehou.^[3] Die gebied is op 13 September 1979 deur die Suid-Afrikaanse regering onafhanklik verklaar en sy inwoners het hul Suid-Afrikaanse burgerskap verloor.^[4][5] Net soos die ander tuislande is sy onafhanklikheid nie deur die internasionale gemeenskap erken nie.

Venda was aanvanklik 'n reeks nie-aangrensende gebiede in Transvaal, met een hoofdeel en een hoofeksklaaf. Sy hoofstad, voorheen by Sibasa, is na Thohoyandou (wat die ou Sibasa administratiewe distrik ingesluit het) verskuif toe Venda in 1979 onafhanklik verklaar is. Voor onafhanklikheid is dit uitgebrei om een aaneenlopende gebied te vorm, met 'n totale grondoppervlakte van 6 807 km².^[6] In die 1984-verkiesing het die regerende Venda Nasionale Party sy posisie as regerende party behou en die altyd in opposisie Venda Independent People's Party (VIPP) geklop.^[3]

Tydens onafhanklikheid in 1979 het die bevolking van Venda op ongeveer 200 000 mense gestaan. Die staat is afgesny van buurland Zimbabwe deur die Madimbo-korridor, wat deur Suid-Afrikaanse troepe gepatrolleer is, na die noorde, en van nabygeleë Mosambiek deur die Krugerwildtuin^[6]

Die eerste president van Venda, Patrick Mphephu, was ook 'n opperhoof van die Vhavenda-mense; hy is gebore en het in Dzanani in Limpopo gewoon. Sy opvolger, Frank Ravele, is in 1990 in 'n militêre staatsgreep deur die Venda-weermag omvergewerp, waarna die gebied deur die Raad van Nasionale Eenheid regeer is. Venda is op 27 April 1994 weer by Suid-Afrika ingelyf.^[2]

Venda lê in die verre noordooste van Suid-Afrika en het in 1982 bestaan uit 2 geografiese eenhede met 'n gesamentlike oppervlakte van sowat 7 400 km². Die grootste geografiese eenheid was in die noorde deur 'n baie nou landstrook van die Limpoporivier en Zimbabwe geskei, terwyl dit in die noordooste en suidooste aan onderskeidelik die Nasionale Krugerwildtuin en Gazankulu gegrens het en in die weste aan die distrikte Messina en Soutpansberg.

Die tweede en baie klein eenheid lê wes van Louis Trichardt. Venda het 'n gematigde tot warm klimaat met 'n gemiddelde somertemperatuur van 23,1 °C en 'n gemiddelde wintertemperatuur van 16,2 °C.

Die Soutpansbergreeks, waarvan 'n gedeelte van wes na oos deur Venda loop, verdeel die land in 3 reënvalstreke: noord van die bergreeks sak jaarliks tussen 300 en 600 mm reën uit en suid daarvan tussen 500 en 1 000 mm, terwyl die suidwestelike plato van die bergreeks tussen 1 000 en 1 200 mm reën per jaar kry. Die belangrikste riviere is die Nzhelele, die Mutale en die Levubu of Luvuvhu.

In 1982 is die Universiteit van Venda bekend as Univen gestig as 'n instelling van hoër onderwys vir die Vhavenda-mense.^[7]

Distrikte van die provinsie en bevolking met die 1991-sensus.^[8]

• Dzanani: 123 035
• Mutale: 244 532
• Thohoyandou: 136 089
• Vuwani: 55 141

Die Venda Nasionale Mag is met Venda se onafhanklikheid in 1979 gestig en het verdediging en ander dienste soos polisie en gevangenisse ingesluit. Vreemd genoeg was verkeerspolisiëring deel van hierdie nasionale mag, maar teen 1981 is dit na die departement van justisie oorgeplaas. Die brandweer was egter steeds deel van die Venda Nasionale Mag alhoewel daar planne was om dit aan die burgerlike regering oor te dra.

Die Venda Weermag (VDF) is in September 1982 gestig uit die 112 Bataljon van die Suid-Afrikaanse Weermag en die militêre tak van die Venda Nasionale Mag wat self gestig is toe die Venda-tuisland in September 1979 onafhanklik van Suid-Afrika geword het. Kolonel Gabriel Ramushwana is aangestel as die Voorsitter van die Raad en Minister van Verdediging en Nasionale Intelligensie was tweede in bevel sowel as die Venda Veiligheidspolisie voordat hy deur Staatspresident Patrick Mphephu na die VDF as stafhoof oorgeplaas is met die doel van sy uiteindelike opvolging as hoof van die VDF.

'n Bloedlose staatsgreep het op 5 April 1990 plaasgevind, die destydse kolonel Ramushwana het 'n SA Weermag Personeelkursus in Pretoria bygewoon. Tot op daardie datum was die hoof van die VDF 'n gesekondeerde SAW-offisier, brigadier Steenkamp, met Ramushwana as sy stafhoof. Staatspresident Ravele was die opperbevelvoerder en is deur 'n Veiligheidsraad geadviseer.

Na die staatsgreep het Ramushwana Hoof van die VDF sowel as die Voorsitter van die Raad van Nasionale Eenheid geword. 'n Veiligheidswerkkomitee is gestig om die Veiligheidsraad te vervang. Die SEWOCOM het bestaan uit:

• Ramushwana, nou 'n brigadier, as voorsitter,
• die stafhoof van die VDF, kolonel W. Swanepoel,
• die Senior Stafbeampte intelligensie, lt.kol. Muthambi
• die Senior Stafbeampte Operasies, lt.kol. Vermeulen
• die polisiekommissaris, kolonel Phaswana
• die Direkteur-generaal van die Venda Nasionale Intelligensie,
• die Advokaat-generaal, Moosa Batlivala en
• twee ander lede van die Raad van Nasionale Eenheid.

Hierdie komitee het alle veiligheidsverwante kwessies in Venda hanteer, insluitend die kwaliteit van die regering, aangesien die staatsgreep op wydverspreide bewerings van korrupsie en wanadministrasie gevolg het.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 51

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Venda.
• (en) "Venda". Encyclopædia Britannica. Besoek op 24 Junie 2019.