Mengzi

Mengzi 孟子
Mencius, by Myths and Legends of China, 1922 deur E.T.C. Werner
Gebore	372 v.C.
Oorlede	289 v.C. (op 83)
Vakgebied	Etiek, sosiale filosofie, politieke filosofie
Bekend vir	Konfusianisme
Beïnvloed deur	Konfusius
Invloed op	Byna elke oostelike filosoof

Mengzi (Meester Meng) (Mencius (latinisering): 372 v.C.– 289 v.C.) was 'n Chinese filosoof tydens die Periode van die Strydende State en word sedert die 12de eeu beskou as dié belangrikste Konfusianistiese denker naas Konfusius self. Hy benadruk die oorspronklike goedheid van die menslike natuur en die invloed wat eksterne faktore kon hê op die ontwikkeling daarvan. Hy sistematiseer die Konfusianisme se deugdeleer tot vier hoofdeugde, (mede)menselikheid, pligsgetrouheid, seremoniële gedrag en insig. In sy siening van die staat stel hy dat heersers 'n konstante sorg vir die bevolking moet hê en dit uitvoer deur die 'n 'humanistiese' politiek te volg. Sy uitsprake het bewaar gebly in Die Mencius.

Die biografie van Mengzi word gevind in hoofstuk 74 van die Shyi, maar dit word hoofsaaklik oorgeneem uit die Mencius. Mengzi is lid van die familie 'Meng' (孟, ook wel 'Mengsun', 孟孫), wie tot die begin van die 4de eeu voor Christus (dus ten tyde van Konfusius) 'n belangrike posisie beklee in Lu, die staat waar Konfusius vandaan kom. Die tak van die familie waarvan Mengzi deel is woon sederdien in Zhou, 'n klein staatjie wat net soos Lu in die suidweste van die skiereiland Shandong geleë is. Mengzi studeer saam met die kleinseun van Konfusius. Hy werk as privaatleermeester wie reis met waens en mense (aanhangers en studente) deur verskeie Sjinese state. Hy word deur die plaaslike heersers gul ontvang, maar nie een van hulle aanvaar aanvanklik sy idees nie. Mengzi stel dit aan hulle dat hulle slegs regeer met 'n hemelse mandaat en dat teenspoed hul sou inhaal as hulle sou versaak om die mandaat op 'n verantwoordelyke wyse uit te voer.

Die Shyi vermeld nie Mengzi se geboortejaar of sterfjaar nie. Die datums wat algemeen geruik word, word geneem uit die Biografie van Mencius (Mengzi Nianpu, 孟子年譜, 'n grootlikse kronologiese opsomming van feite uit die lewe van Mengzi), wat in die 14e eeu geskryf word deur Cheng Fuxin (1279-1368). Mengzi se geboortedatum word aangedui as die tweede dag van die vierde maand van die jaar 372 v.C. en sy stertedatum as die vyftiende dag van die elfde maand van die jaar 289 v.C. Sederdien word hierdie inligting beskou as die geboorte - en sterfdatum van Mengzi.

Die Jesuïte latiniseerd 'Mengzi' ('Meester Meng') as 'Mencius'. Sy voornaam was Ke en omdat sy familienaam 'Meng' is, was sy volle name Meng Ke. Volgens 'n tradisie uit die derde eeu v.C. sou sy omgangsnaam Ziche (子車, ook wel geskryf as 'Ziyu', 子輿 of 'Zyu', 子居) gewees het.

Sy vader was 'Meng Ji' (孟激), sy moeder se van 'Zhǎng', (仉氏, Zhang shi). Volgens die Mencius sou Mengzi self gesorg het vir die begrafnis van sy vader. Volgens 'n ander oorlewering sou sy vader egter gesterf het toe Mengzi nog klein was en het sy moeder gesorg vir sy opvoeding. Hieroor vertel 'n vers uit die Sanzying, wat eeuelank deur elke skoolgaande kind uit die kop geleer moes word:

Volgens hierdie tradisie verhuis die moeder van Mengzi drie maal. Eers woon sy in die buurt van 'n begraafplaas sodat haar seun die begrafnisrituele kon sien. Vervolgens woon sy naby 'n markplein, waar hy die verkopers aan die werk kon sien. Ten slotte gaan sy na 'n buurt van 'n skool woon om hom 'n liefde vir studie te gee en te laat sien hoe 'n leerling homself dienend moet gedra.

Toe hy op 'n vraag van sy moeder oor hoe dit met sy studies gaan, 'n onverskillige antwoord gee, sny sy die lapstof wat sy op daardie oomblik aan die weef was, middeldeur. Sy sê dat sy by die weef van die lap dieselfde onverskilligheid gehad het as wat haar seun getoon het t.o.v. sy studies. Vanweë haar rol in die opvoeding van Mengzi kry sy later binne die Konfusianistiese tradisie 'n voorbeeldfunksie as die modelmoeder.

Volgens die Shyi sou Mengzi onderrig ontvang het van leerlinge van Zisi (子思, 481-402 v.C.), 'n kleinseun van Konfusius. Daarmee sou Konfusius se leer op direkte wyse aan hom oorgedra word.

Mengzi veroordeel tirannie. Die groeiende sosiale teenstellings in sy tyd verontrus hom. Die beginsel van toegeneentheid wat regeerders volgens die Konfusianisme aan die dag moet lê, word deur hom verder uitgebou. Die onderskeid tussen die heersende klasse en onderdane en die morele kodes waaraan hulle gebonde is, was volgens Mengzi voorbeskik: "Diegene wat met hul denke arbeid verrig regeer anders, as diegene wat met hul hande arbeid verrig".

Mengzi stel idees voor om die korrupsie van die mag teen te gaan. Allereers moet 'n heerser self 'n onbaatsugtige, deugsame houding aan die dag lê omdat egoïsme anders na die ander lae van samenlewing sal deursyfer. 'n Respekvolle behandeling en proporsionele beloning bring volgens Mengzi reggeaarde amptenare voort. Ministers moes 'n sekere onafhanklike posisie teenoor hul heerser hê wat die beste kan bevorder deur hierdie posisies erflik te maak.

Mengzi het 'n teenstrydige houding oor oorlog. Moorddadigheid verafsku hy, maar tegelykertyd sê hy ook dat oorlog tussen die Strydende State bydra tot die hereniging van die land. Alleen die heerser wie met dieselfde gevoel van afsku tog uit noodsaak oorlog kan voer, sou volgens Mengzi oorwin.

Hy bekommer hom oor ‘n goeie ekonomie wat deurloop onder die konstante wegtrek van arbeiders. Iedereen moet volgens Mengzi oor voldoende eiendom beskik om in sy bestaan te voorsien (vir 'n familie 100 mu grond). Hierdeur sou arbeiders ook geen behoefte hê om te verhuis nie. Mengzi glo in 'n op klein skaal, agrariese, feodale ekonomie as 'n ideaal.

Hy lê nadruk op die goedheid van die mens, wie oor aangebore toegeneendheid, reggeaardheid, fatsoenlikheid en wysheid beskik. Deur 'n korrekte opvoeding kan dit volledig tot uiting kom. Volgens hom is die opvoeding en veral die etiese verrykte omgewing waar die opvoeding tot stand moet kom 'n taak van die owerheid. Hierby moes veral plig en respek aan ouers, oueres en hulpbehoewendes bygebring word. Alleen op hierdie wyse sou 'n welvarende en sterk staat kon ontstaan.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Mengzi.
• Hierdie artikel is vertaal van die Nederlandse Wikipedia