Maagdeburg

Maagdeburg Magdeburg
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Duitsland
Deelstaat	Sakse-Anhalt
Koördinate	52°8′N 11°37′E / 52.133°N 11.617°O / 52.133; 11.617
Stigting	Voor 805
Stadstatus	1126/1188
Oppervlakte:
- Totaal	201,84 vk km
Hoogte bo seevlak	55 m
Bevolking:
- Totaal (31 Desember 2016)	241 134[1]
- Bevolkingsdigtheid	1 194,7/vk km
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2
Burgemeester	Lutz Trümper (SPD)
Amptelike Webwerf	www.magdeburg.de

Maagdeburg (Duits: Magdeburg, Nederduits: Meideborg) is die administratiewe hoofstad en - naas Halle - ook die grootste stad van die Duitse deelstaat Sakse-Anhalt met 'n bevolking van meer as 241 000 in 2016. Maagdeburg is die setel van sowel 'n Evangelies-Lutherse asook 'n Rooms-Katolieke biskop en beskik oor twee universiteite, die Otto-von-Guericke-universiteit en die Hochschule Magdeburg-Stendal.

Maagdeburg staan bekend vir sy beduidende historiese erfenis - hier was onder meer die palts van Otto I geleë, die eerste keiser van die Heilige Romeinse Ryk wat vanaf 962 geregeer het. So word die stad tans amptelik ook Ottostadt Magdeburg genoem.^[2] Die eerste historiese verwysing na Maagdeburg dateer uit die jaar 805. Die destydse stadsnaam Magadoburg het waarskynlik "magtige burg" beteken, alhoewel die huidige Duitse naam Magdeburg reeds sedert die Middeleeue as "Maagde-" of "Jonkvroueburg" geïnterpreteer is.

Maagdeburg is aan die middelloop van die Elberivier en aan die oostelike kant van die Maagdeburgse Börde, die vrugbare sentrale landskap van die deelstaat Sakse-Anhalt, geleë. Dit is - naas Hamburg en Dresden - die derde belangrikste stad aan die Elbe. Die meeste stadsbuurte is aan die westelike rivieroewer geleë. Maagdeburg is een van min stede in die Noord-Duitse Laagvlakte wat op rotsige grond ontstaan het. Sommige dele van die stadsgebied is op 'n lang eiland in die Elbe en aan sy oostelike oewer geleë.

Die beduidendste stede in die omgewing is Wolfsburg (sowat 64 kilometer noordwes van Maagdeburg), Braunschweig (sowat 75 kilometer wes) en Potsdam (sowat 105 kilometer oos van Maagdeburg). Berlyn is 105 kilometer oos van Maagdeburg geleë.

Die oudste argeologiese vondste van vuisstene dateer uit die vroeë Saale-ystydperk van sowat 150 000 jaar gelede. Die eerste permanente menslike nedersettings in die gebied van die huidige Maagdeburg het in die laat Weichsel-ystydperk omstreeks 15 000 v.C. ontstaan. Die gebied is gedurende die Neolithiese Lynebandkeramiek-tydperk omstreeks 5 400 v.C. deur stamme van die Donaulandse Beskawing bewoon. Hierdie vroeë bewoners het voordeel getrek uit die vrugbare grond in die gebied (wat hoofsaaklik uit loess bestaan) en die nabyheid van bosgebiede en water, terwyl die westelike Elbeoewer 'n beskerming teen vloedwater gebied het.

Die eerste verwysing na Maagdeburg, wat destyds as Magadoburg bekend gestaan het, dateer uit die jaar 805. Die plek was destyds 'n Frankiese voorpos en sentrum van die slawehandel. Die handel is in opdrag van Karel die Grote deur 'n Frankiese amptenaar beheer.

Heinrich I het Maagdeburg in 919 teen die Hongare en Slawe versterk, alhoewel met die Slawiese bevolking oos van die Elberivier handel gedryf is. Die Slawe-inval van die jare 923 en 924 was net een in 'n reeks aanvalle waartydens die grenspos verwoes is. In 929 het Heinrich I die huwelik van sy seun Otto I die Grote met Editha, die dogter van Edward die Ouere van Engeland, georganiseer. Editha het Maagdeburg as sogenaamde "môregawe" (of geskenk ná die bruidsnag) ontvang. Die handelspos is tydens die heerskappy van Otto I vernietig en omstreeks 936 herstig om onder meer as keiserpalts te dien. In die volgende jaar is 'n Benediktyne-klooster gestig.

In 937 is 'n ryksvergadering in Maagdeburg gehou waaraan twee aartsbiskoppe, agt biskoppe en die hoogste wêreldlike waardigheidsbekleërs deelgeneem het. Die Mauritius- of Moritzklooster is in dieselfde periode ter ere van Sint Mauritius gestig.

In 946 is koningin Editha ná haar afsterwe in die kloosterkerk (die latere Maagdeburgse katedraal) te ruste gelê. Otto het daarna met Adelheid van Italië getrou wat 'n sterk invloed op die plaaslike boukuns uitgeoefen het. Otto die Grote en Adelheid is in 962 met die keiserkroon van die Heilige Romeinse Ryk gekroon.

Tydens die sinode van Ravenna is Maagdeburg in 968 tot aartsbisdom verhef, terwyl Adalbert van Maagdeburg as Sint Adalbert, apostel van die Slawe, erken is. Die aartsbisdom het die bisdomme Brandenburg, Havelberg, Meißen (tot 1399), Merseburg, Posen (tot omstreeks 1000), Zeitz-Naumburg en Lebus (eers vanaf omstreeks 1420) ingesluit en was vanaf die 10de eeu die uitgangspunt vir die kerstening van die Poolse en ander Slawiese gebiede oos van die Saale-en-Elbelyn en die ooswaartse uitbreiding van die Duitse kolonisasiegebied in die noordooste van Sakse en die ooste van die Duitse ryksgebied.^[3]

Keiser Otto I is in 973 oorlede en langs sy eerste vrou Editha in die Maagdeburgse domkerk begrawe. Otto III het in 995 Silesië met 'n patent by die bisdom Meißen ingesluit en aan die aartsbisdom Maagdeburg ondergeskik gemaak.

In 1035 is Maagdeburg amptelik as die gasheerstad van 'n beduidende handelskou erken - danksy 'n patent het die stad die reg gekry om handelskoue en konvensies te hou. 'n Groot aantal besoekers uit ander lande het na Maagdeburg gestroom om hier handel te dryf. 'n Maagdeburgse silwermunt uit die 11de eeu is byvoorbeeld in Sandur, 'n dorp op die Faroëreilande, gevind.

In 1126 het Norbert von Xanten, wat later heilig verklaar is, aartsbiskop van Maagdeburg geword. Die sogenaamde "Maagdeburgse Reg", wat hier ontwikkel is, is destyds as prakties, modern en voorbeeldig beskou en sodoende in baie gebiede van Sentraal- en Oos-Europa oorgeneem. Aartsbiskop Wichmann het in 1188 die sogenaamde Privileg ("voorreg") volgens Maagdeburgse Reg vir die stad aangeneem. In dieselfde jaar is die meeste van Maagdeburg se houthuise in 'n brandramp vernietig. Hulle is tydens die heropbou, wat tot in die 13de eeu voortgeduur het, deur steengeboue vervang. Maagdeburg het geleidelik tot een van die beduidendste Middeleeuse handelstede en 'n belangrike politieke sentrum in Noordoos-Duitsland ontwikkel.

Alhoewel die Maagdeburgers hulle in die 12de eeu van hul owerheid - die aartsbisdom Maagdeburg - losgemaak het, het hulle nooit volledige selfbeskikking gekry nie. In 1294 het die burgers nogtans die ampte van skout en burggraaf van die aartsbiskop gekoop wat hulle voortaan self beklee het. Dit was die begin van 'n soort munisipale selfregering. Teen die einde van die 13de eeu het Maagdeburg by die Hanseverbond aangesluit en naas Braunschweig tot 'n belangrike sentrum van die Saksiese Verbond van Stede ontwikkel.

Omstreeks 1430 het politieke geskille tot 'n militêre konfrontasie tussen die stad en die aartsbiskop gelei. Op die Konsilie van Basel is een van 'n aantal pogings onderneem om hierdie konflik te besleg. In 1500 is die aartsbisdom by die Nedersaksiese Rykskreits ingesluit; Maagdeburg se bevolking het in hierdie periode sowat 40 000 beloop. Die aartsbiskop het sy setel in 1503 na Halle verskuif. Met die invoering van die Reformasie het die spanninge tussen stad en aartsbisdom verskerp. Nadat Martin Luther in Junie 1524 verskeie kere gepreek het, is die Reformasie in alle Maagdeburgse kerke - behalwe vir die domkerk - op 17 Julie 1524 amptelik ingevoer. Georg von Mecklenburg het vervolgens met die steun van keiser Karl V 'n veldtog teen Maagdeburg onderneem. Nadat die stedelike troepe naby Hillersleben 'n swaar nederlaag gely het, het Georg von Mecklenburg die stad van 22 September 1550 tot 5 November 1551 beleër. Die beleg is met 'n vredesooreenkoms beëindig, en as 'n sentrum van die verset teen die gedwonge rekatolisering het Maagdeburg, wat tussen 1547 en 1562 selfs onder ryksban gestaan het, die erename Unseres Herrgotts Kanzlei ("Kanselary van ons Heer") en Heilige Wehrstadt des Protestantismus gekry.

Hoofartikel: Dertigjarige Oorlog

Die Dertigjarige Oorlog het in 1618 uitgebreek, en vyf jaar later het ook Maagdeburg met sy bewapening begin, alhoewel daar pogings onderneem is om nie self by die militêre konflik betrokke te raak nie. In 1625 het keiserlike troepe vir die eerste keer in Maagdeburg aangekom. Vier jaar later het die oorlogshandelinge reeds tot ekonomiese moeilikhede gelei; die ou stadsraad is ontslaan en nuwe raadslede verkies.

Vanweë sy weiering om 'n tribuut ter waarde van 150 000 ryksdaalders te betaal, is Maagdeburg deur keiserlike troepe beleër. In 1630 is geallieerde Sweedse hulptroepe gestuur om die stad te bevry. Vanaf Maart 1631 is Maagdeburg opnuut deur keiserlike troepe beleër, en op 4 Mei het die keiserlike generaal Johann t'Serclaes von Tilly die kapitulasie van Maagdeburg geëis. Die bestorming van Maagdeburg is deur verwoestende plunderings, brandskattings en verkragtings gekenmerk, alhoewel in die Heilige Romeinse Ryk destyds gewoonlik die doodstraf vir hierdie soort misdade toegepas is.

Vanaf 10 Mei 1631 het sowat 26 000 keiserlike soldate die stad beleër. Die Sweedse soldate onder die bevel van koning Gustav II Adolf, wat eintlik militêre bystand aan Maagdeburg sou verleen het, was ná die verowering van Frankfurt an der Oder in 'n toestand van insubordinasie en moeilik in toom te hou. Gustav II Adolf het derhalwe geweier om die keiserlike troepe buite Maagdeburg met sy swakker magte aan te val. Die stadsraad het die kapitulasie oorweeg, tog is hierdie besluit uiteindelik nie geneem nie - onder meer omdat Sweedse afgevaardigdes hierdie opsie afgeraai het.

Op 20 Mei vanaf sewe uur soggens is die Alte Stadt (die geskiedkundige stadskern) en omliggende dorpe vir die eerste keer deur swaar geskut getref. Vanaf nege uur het keiserlike troepe onder bevel van Tilly en Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim na Maagdeburg opgeruk en die stad in die loop van die dag ingeneem. Die Maagdeburgse burgers is as voëlvry beskou, en tydens die verowering is 'n ongekende aantal gruweldade gepleeg wat rooftogte, verkragtings en moorde, waarby ook kinders en volwasse burgerlikes vermoor is, ingesluit. Selfs 'n aantal lede van die keiserlike troepe was ontsteld oor die omvang en aard van geweldpleging.

Welvarende burgers is toegelaat om uit die stad te vlug nadat hulle hulself by keiserlike soldate vrygekoop het. Maagdeburg is vervolgens aan die brand gesteek waardeur nog meer inwoners hul lewens verloor het. Keiserlike troepe en Maagdeburgers het mekaar wedersyds daarvan beskuldig dat hulle vir die brandramp verantwoordelik sou wees.

Die oorlogshandelinge en plunderings het nog enkele dae voortgeduur. Die Maagdeburgse domkerk het as toevlugsoord vir tussen 2 000 en 4 000 mense gedien en was vir die keiserlike troepe die laaste taboe. Die keiserlike generaal Pappenheim het die aantal slagoffers in Maagdeburg op sowat 20 000 geraam. Op 25 Mei is 'n Rooms-Katolieke mis in die domkerk gehou. Pous Urbanus VII het op 24 Junie 'n brief opgestel waarin hy vol blydskap na die "uitwissing van die ketternes" verwys het. Vroeg in 1632 het keiserlike troepe die stad nogeens beset.

Die verowering van Maagdeburg, wat in Duitsland tydens die oorlog ook die Magdeburger Hochzeit ("Maagdeburgse huwelik") genoem is - 'n verwysing na die huwelik tussen die Maagdeburgse jonkvrou (wat op die stedelike wapenskild uitgebeeld word en eenhonderd jaar lank geen tribuut aan die keiser betaal het nie) en die keiser. Die bestorming van die stad op 20 Mei 1631 word as die grootste en skokwekkendste massaslagting gedurende die Dertigjarige Oorlog beskou. Die term magdeburgisieren is in die Duitse taal ná die vernieling van Maagdeburg oor 'n lang tydperk as 'n sinoniem vir "volledig verwoes" gebruik.

Maagdeburg se oorspronklike bevolking van 35 000 mense op 9 Mei 1631 het in 1639 tot slegs 450 gedaal. Maagdeburg, wat voor die oorlog een van die beduidendste stede in Duitsland was, het meteens sy politieke en ekonomiese invloed kwytgeraak en eers in die 19de eeu weer sy oorspronklike bevolkingstal bereik. Volgens die ooreenkomste van die Vrede van Wesfale in 1648 het Maagdeburg 'n deel van die keurvorstedom Brandenburg geword.

Die keurvorstedom Brandenburg kon die reg op opvolging van die Saksiese administrateur en sodoende die heerskappy oor die aartsbisdom Maagdeburg volgens die vredesooreenkoms van 1648 eers ná die afsterwe van die administrateur uitoefen. In hierdie tydperk (1646 tot 1681) het Otto von Guericke die amp van burgemeester beklee. Hy was tegelykertyd natuurkundige, uitvinder van die suigpomp en het met sy beroemde "Maagdeburgse proef" in 1656 die bewys vir die teorie gelewer dat lugdruk krag op 'n lugleemte kan uitoefen.

Ná die afsterwe van August het die gebied, wat as 'n gesekulariseerde aartsbisdom nou as hertogdom bestaan het, onder Brandenburgse heerskappy gekom. As 'n sogenaamde Immediatstadt is Maagdeburg regstreeks deur die regering van die hertogdom bestuur en het vanaf 1714 ook as sy hoofstad gefungeer.

Reeds ná die jaar 1666 het die keurvors van Brandenburg 15 000 soldate in die stad gestasioneer en die versterkings, wat gedurende die oorlog vernietig is, laat herstel. Die versterkings is in die 18de eeu verder uitgebou. Die vesting het onder Friedrich II 'n oppervlakte van 200 hektaar beslaan, terwyl die stadsgebied net oor 120 hektaar gestrek het. 'n Aantal historiese dokumente verwys na Maagdeburg as die destyds sterkste vesting in Pruise.

In 1807 is Maagdeburg tydelik by die koninkryk Wesfale ingelyf en het as setel van die Elbedepartement gedien. Ná Napoléon I Bonaparte se neerlaag het Maagdeburg in 1814 weer Pruisies geword en het vanaf 1816 as hoofstad van die provinsie Sakse en as administratiewe setel van die stedelike en die landelike distrik Maagdeburg gefungeer. Die Maagdeburgse effektebeurs is in 1824 gestig. In 1828 is die stedelike munisipaliteit Maagdeburg gevorm.

Sedert 1866 was Maagdeburg die hoofkwartier van die Noord-Duitse Verbond se IVde Leërkorps wat ook ná die stigting van die Duitse Ryk in 1871 voortbestaan het. Met begin van die Eerste Wêreldoorlog was die korps ondergeskik aan die VIde Leërinspeksie. Een van die bevelvoerende generale was die latere rykspresident Paul von Hindenburg.

Die landelike distrik Maagdeburg is in 1887 ontbind. Die omgewing van Maagdeburg het vervolgens deel uitgemaak van die distrikte Jerichow I (later Burg), Calbe, Wanzleben en Wolmirstedt.

Die eerste lugaanval op Maagdeburg is reeds op 22 Augustus 1940 uitgevoer. Vanaf 1943 het geallieerde bomwerper-eskaders begin om stelselmatig wapenfabrieke te vernietig. Die geskiedkundige stadskern is op 16 Januarie 1945 grotendeels deur bomme verwoes. Die vernielde geboue en stadsbuurte het onder meer vyftien kerke, argitektonies belangrike stadswyke uit die laaste derde van die 19de eeu en een van die pragtigste barokstyl-strate in Duitsland, die Breite Weg, ingesluit. Hierdie laaste groot lugaanval het 16 000 menselewens geëis, terwyl 190 000 Maagdeburgers dakloos gelaat is. Ten opsigte van die aantal slagoffers was dit die vyfde swaarste lugaanval op 'n Duitse stad gedurende die Tweede Wêreldoorlog.

Op 11 April 1945 het Amerikaanse troepe posisies buite die stadsgrens ingeneem, tog het die Duitse weermag in Maagdeburg geweier om te kapituleer. Ná enkele dae se swaar bombardement het Amerikaanse soldate die Duitse verdedigingsgordel deurbreek en op 19 April 1945 die westelike gedeelte van Maagdeburg beset. Sowjet-magte het die stad eers op 5 Mei 1945 genader en die buurte oos van die Elberivier beset. Die Amerikaanse troepe is op 1 Junie deur Britse magte vervang wat Maagdeburg-Wes op 1 Julie aan die Sowjet-troepe afgestaan het.

Ná die oorlog is die puinhope uit die binnestad en ander stadswyke verwyder; veral vroue het hierby 'n belangrike bydrae gelewer. Weens 'n gebrek aan fondse is slegs die waardevolste van die beskadigde geboue herstel asook geboue waar min oorlogskade berokken is, waaronder die Maagdeburgse Domkerk, die klooster Unser Lieben Frauen en die raadsaal.

Die barokgeboue in die Breite Weg is net soos bouwerke uit die laat 19de eeu en Jugendstil-geboue deur woonstelblokke vervang wat in Oos-Duitsland gewoonlik met voorafvervaardigde elemente gebou is. Daarnaas het enkele geboue in die styl van die sogenaamde Nasionale Tradisie ontstaan wat volgens die voorbeeld van die Sowjet-argitektuur in die Stalin-periode, die "Sosialistiese Klassisisme", ontwerp is.

Baie van die beduidendste groot nywerhede in Maagdeburg is ná die oorlog deur die Sowjet-aandelemaatskappy SAG bestuur en het tot in 1953 'n belangrike bydrae tot Duitsland se herstelbetalings gelewer. Maagdeburg het ook in die Oos-Duitse periode 'n beduidende sentrum van swaar nywerhede soos SKET gebly en tussen 1952 en 1990 as administratiewe hoofstad van die distrik (Bezirk) Maagdeburg gefungeer wat in 1990 met die Duitse hereniging ontbind is.

In Junie 1990 het die Oos-Duitse parlement, die Volkskammer, besluit om die federale staatkundige stelsel van die DDR te herstel. Die distrikte Halle en Maagdeburg het saam met die landelike munisipaliteit Jessen verenig om die deelstaat Sakse-Anhalt te vorm wat binne ander grense reeds in die periode tussen 1947 en 1952 bestaan het. Terwyl destyds Halle, wat nouliks deur bomaanvalle geraak is, as administratiewe hoofstad gekies is, is Maagdeburg in 1990 met 'n klein meerderheid stemme deur die eerste parlement van Sakse-Anhalt as nuwe hoofstad bepaal.

In 1994 het Maagdeburg weer die setel van 'n Rooms-Katolieke biskop geword. Die bisdom Maagdeburg is 'n suffragaanbisdom van die aartsbisdom Paderborn in Noordryn-Wesfale.

In die tydperk tussen 1990 en 2005 het Maagdeburg se bevolking met sowat 60 000 gekrimp tot net 230 000 inwoners. Hierdie demografiese ontwikkeling bly 'n groot uitdaging vir die stad aangesien die aanbod van woonstelle die vraag oortref. Nogtans het die plaaslike owerhede groot moeite gedoen om die oorspronklike stadskarakter te herstel. Die grootste bouprojekte sluit die bou van 'n straattonnel onder en die herontwerp van die Universiteitsplein (Universitätsplatz), die bou van 'n nuwe sokkerstadion, die restourasie van strate soos Breiter Weg en Otto-von-Guericke-Straße, die opknapping van die teater Freie Kammerspiele (tans Schauspielhaus Magdeburg), die oprigting van nuwe geboue aan die westekant van die Domkerkplein (Domplatz), waaronder die "Groen Sitadel" (Grüne Zitadelle), die vervanging van die Stern-brug en baie ander in.

Die winkelstraat Breiter Weg was voor die Tweede Wêreldoorlog een van die langstes van sy soort in Europa en is in die 1990's ingrypend verander. Veral sy noordelike gedeelte is in argitektoniese opsig herontwerp. Ook in ander stadsbuurte is geboue, wat in die DDR-tydperk bouvallig geword het, herstel.

Maagdeburg is 'n beduidende ekonomiese sentrum. In die 19de eeu het bekende masjienbou-nyweraars soos byvoorbeeld Rudolf Ernst Wolf en Hermann Gruson hulle in die stad gevestig. Hul fabrieke het die industriële basis vir die Stadt des Schwermaschinenbaus, aldus Maagdeburg se amptelike bynaam in die DDR, gevorm. Die Krupp-Gruson-aanleg met 11 500 werknemers is in Mei 1951 ter ere van die vermoorde leier van die Kommunistiese Party van Duitsland hernoem tot Ernst Thälmann-aanleg.

Ná die Duitse hereniging het die groot nywerhede verdwyn, en Maagdeburg se industriële sektor word tans deur 'n groter aantal klein ondernemings gekenmerk. Die dienstesektor het 'n steeds belangriker rol begin speel.

Maagdeburg is 'n beduidende spoorwegknooppunt vir die noordelike dele van Sakse-Anhalt. Die plaaslike hoofstasie verbind die nasionale spoorweglyn tussen Hannover en Leipzig met streekslyne wat vanuit Maagdeburg stervormig na stede soos Wolfsburg, Uelzen, Wittenberge, Berlyn, Dessau-Roßlau en Sangerhausen loop. Naas treine van die nasionale spoorwegmaatskappy Deutsche Bahn AG is daar ook privaat treindienste soos die Harz-Elbe-Express-sneltrein van Veolia Verkehr GmbH wat Maagdeburg met Halberstadt verbind. Naas 'n aantal kleiner passasiersstasies in die stadsgebied speel die vragsentrum Maagdeburg-Rothensee by die kruispunt van spoorlyn, snelpad, waterweë en hawetreine 'n belangrike rol vir die plaaslike vragvervoer.

'n Gekombineerde stads- en streekstreindiens is tussen Zielitz en Schönebeck-Salzelmen ingestel. Daar is ook busdienste na dorpe en stede in die omgewing van Maagdeburg beskikbaar.

Maagdeburg is by die kruispunt van belangrike nasionale snelweë en federale grootpaaie geleë. Die federale snelweg Bundesautobahn 2 (A2), wat in oos-westelike rigting vanuit Berlyn na Dortmund loop, kruis in Maagdeburg die federale snelweg A14 na Dresden. Daar word tans beplan om die A14 tot by Schwerin in Mecklenburg-Voorpommere te verleng.

In oos-westelike rigting loop daarnaas die federale roete 1 deur Maagdeburg, en oos van die stad begin die federale roete 184 na Dessau. Die federale roetes 71, 81 en 189 loop in noord-suidelike rigting deur die stad.

Wikimedia Commons bevat media in verband met Maagdeburg.