Franke
Die Franke was 'n Germaanse volk wat sover bekend vanaf die begin van huidige jaartelling in die huidige Duitsland gewoon het. Hulle kultuur, taal en daaglikse lewenstyl was soortgelyk aan dié van verwante Germaanse volke.
Die begin
[wysig | wysig bron]Daar word aangeneem dat die Franke oorspronklik ontstaan het as 'n vereniging van diverse Germaanse stamme (Latyns: Usipeti, Tencteri, Sugambri en Bructeri) wat die Rynvallei en gebiede direk oos daarvan bewoon het. Daar word aangeneem dat hulle oorspronklike stamgebied in die huidige Pommere (Noordoos-Duitsland) of op die Deense eilande geleë was.[1] Gregorius van Tours wat omstreeks 570 'n geskiedenis van die Franke geskryf het, meld dat koning Clovis 'n 'Sicamber' genoem is.
Die vroegste verwysings na die Franke dateer uit die 3de eeu en handel oor die vestiging van Frankiese groepe noordoos van die Ryn en die opsplitsing in twee deelgroepe, die Saliese Franke en die Ripuariese Franke.
Die Saliese Franke het vanaf 290 oor die grens van die Romeinse Ryk, die Ryn, na die weste en die suide uitgebrei. In 355 het hulle van die Romeinse keiser toestemming verkry om hulle as 'bondgenote' op Romeinse gebied in die Scheldevallei en tussen die groot riviere te vestig, om daarna die hele Nederland-benede-die-riviere plus die huidige Vlaandere in besit te neem. Net soos later ook groot dele van Brittanje, het die gebied sodoende sy Kelties-Romaanse karakter kwytgeraak.
In die 5de eeu n.C. het die Romeinse gesag in Wes-Europa in duie gestort. In die noordelike Europese streke het dit beteken dat die beskawing grotendeels 'n terugval in die prehistoriese tydperk beleef het. Daarom is daar maar weinig betroubare inligtingsbronne oor hierdie tydperk. In 486 – tien jaar ná die aftrede van die laaste Wes-Romeinse keiser – het die Frankiese koning Clovis die laaste Romeinse generaal, Syagrius, naby Parys verslaan. Die Franke het hulle uitbreiding vervolgens op die welvarende suide gerig en geleidelik ook Gallië begin verower. Gallië het vervolgens as Frankryk (die ryk van die Franke) bekend gestaan, na aanleiding van die nuwe heersers.
As gevolg van die Frankies-Merowingiese magsuitbreiding in die 6de en 7de eeu het die integrasie van Germaanse groepe oos van die Ryn begin wat in verskillende fases voltooi is.[2] Onder Karel die Grote het die Franke ook nog Spanje ten noorde van die Ebro en een deel van Italië beset en het sodoende die magtigste nuwe staat sedert die val van die Wes-Romeinse Ryk geword.
Die einde van die Germaanssprekende Franke in Frankryk
[wysig | wysig bron]Die Germaanse Franke het geheers oor die Romeins-Keltiese gebiede in die huidige Frankryk, en die elite van die Frankiese Ryk, waarvan Karel die Grote (Frans Charlemagne) die magtigste was, het volgehou om Germaanse (Frankiese) tale te praat. Op die lange termyn het die Germane egter verromaans. In die noorde van Frankryk kon Germaanse taalvariëteite egter standhou tot vandag toe. Die Frankiese Ryk (wat die huidige Duitsland ingesluit het) het na die dood van Karel die Grote uiteengeval. Die Franke wat vandag in Duitsland woon het Germaanstalig gebly, maar die Franke van Frankryk, het hulle taal opgegee. Die hoë status van Latyn het veroorsaak dat die taalgrens (Germaans/Romaans) voortdurend na die Noorde verskuif is. Daarbenewens het Frankryk later 'n aktiewe taalpolitiek gevolg om die nuwe Romaanse taal (Frans) te propageer as die enigste taal van Frankryk.
Ook in België moes die Germaanssprekende bevolking toekyk hoe die taalgrens al meer na die noorde verskuif is, wat 'n wins vir Frans beteken het en 'n verlies vir Nederlands. Die groot stad Brussel wat in 1800 nog 'n volledig Germaanssprekende stad was, was teen 1950 byna volledig Romaanstalig (Frans). Die Belgiese taalwette van die sestiger jare sou 'n amptelike taalgrens vestig, wat nie verder verskuif kon word nie.
Situasie in Nederland en België
[wysig | wysig bron]Die huidige outochtone Nederlanders is grotendeels 'n vermenging van Franke en ander Germaanse stamme. Nederlands en dus Afrikaans, stam daarom waarskynlik vir 'n groot deel af van Nederfrankiese dialekte. Daar het baie min dokumente bewaar gebly wat hierdie veronderstelling kan staaf. Die Franke het altyd Latyn gebruik as skryftaal. In die gebied van die huidige België is die etniese bewoners in Wallonië grotendeels nog Kelties/Romaans en verder noord is die Frankies/Germaanse element sterker.
In die noordelike dele van Nederland het die Friese vir 'n lang tyd die oppermag, veral langs die kus. Die Franke gaan reeds vroeg, omstreeks 490, tot die Katolieke Christendom oor. Utrecht was lank 'n Frankiese bolwerk waaruit probeer is om ook die Friese te kersten (en te onderwerp). Uit dié tyd, die einde van die 8ste eeu, stam die Utrechtse doopgelofte:
- Forsachistu diabolae (?).
- (respondeat:) ec forsacho diabolae.
- end allum diobol gelde (?)
- (respondeat:) end ec forsacho allum diobolgelde
- end allum dioboles uuercum (?)
- (respondeat:) end ec forsacho allum diaboles uuercum and wordum thunaer ande uuoden ende saxnote ende allvm them unholdum the hira genotas sint.
- Versaak jy die duiwel?
- (antwoord): ek versaak die duiwel.
- en die duiwelsdiens?
- (antwoord): en ek versaak alle duiwelsdiens.
- en alle werke van die duiwel?
- (antwoord): en ek versaak alle duiwelswerke en -woorde, Donar en Wodan en Saksnoot en alle demone wat hulle makkers is'.
