Eurypterida
| Eurypterida | |
|---|---|
| |
| ’n Fossiel van Eurypterus remipes (Staatsmuseum van Natuurgeskiedenis, in Karlsruhe, Duitsland). | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Subfilum: | |
| Klas: | |
| Orde: | Eurypterida Burmeister, 1843
|
| Subordes | |
| |
| Sinonieme | |
| |
Die euripterides (orde Eurypterida, dikwels informeel seeskerpioene genoem) is ’n groep uitgestorwe geleedpotiges. Die vroegs bekende euripterides dateer van die tydsnede Darriwilium van die periode Ordovisium, sowat 467,3 miljoen jaar gelede.
Die groep het waarskynlik in die vroeë Ordovisium of laat Kambrium hulle verskyning gemaak. Daar was sowat 250 spesies en dus was Eurypterida die uiteenlopendste Paleosoïese orde van die subfilum Chelicerata. Ná hul verskyning het euripterides gedurende die Siluur ’n groot deel uitgemaak van die seedierelewe, waarvan die meeste spesies beskryf is. Die genus Eurypterus uit die Siluur maak meer as 90% van alle bekende spesimens uit. Hoewel die groep bly diversifiseer het gedurende die daaropvolgende periode, die Devoon, is hulle swaar getref deur die Laat-Devoon-uitwissing. Hulle getalle het afgeneem totdat hulle tydens die Perm-Trias-uitwissing (of net daarvoor) uitgesterf het, sowat 251,9 miljoen jaar gelede.
Hoewel hulle dikwels "seeskerpioene" genoem word, het net die vroegste euripterides in die see voorgekom; baie latere vorme het in brak of vars water geleef, en hulle was nie ware skerpioene nie. Volgens sommige studies kon hulle ’n dubbele asemhalingstelsel gehad het, wat beteken hulle het dalk vir kort rukke op land gehou. Die naam Eurypterida kom van die Griekse woorde εὐρύς (eurús, "breë" of "wye") en πτερόν (pteron, "vlerk'), wat verwys na die paar breë swemledemate in baie lede van die groep.
Die euripterides sluit die grootste bekende geleedpotiges in wat nog geleef het. Die grootste een, Jaekelopterus, het tot 2,5 m lank geword. Hulle was egter nie almal groot nie; die meeste spesies was korter as 20 cm; die kleinste een, Alkenopterus, was net 2,03 cm lank. Eurypterida-fossiele is al op al die kontinente ontdek. Die meeste kom uit Noord-Amerika en Europa, want die groep het hoofsaaklik in die water om en op die antieke superkontinent Euramerika voorgekom. Net ’n hand vol groepe het weg van daar versprei en ’n paar genera is wêreldwyd aangetref.
Grootte
[wysig | wysig bron]
Euripterides was baie uiteenlopend wat grootte betref – dit het afgehang van faktore soos leefstyl, omgewing en taksonomie. Groottes van sowat 100 cm was in die meeste groepe algemeen.[1] Die kleinste een, Alkenopterus burglahrensis, het net 2,03 cm lank geword.[2]
Die grootste euripteride, en sover bekend die grootste geleedpotige wat nog geleef het, is Jaekelopterus rhenaniae. ’n Knyper wat in Duitsland ontdek is, was 36,4 cm lank, maar vermis ’n kwart van sy grootte. As die oorspronklike grootte in ag geneem word, was die spesimen van Jaekelopterus met dié knyper tussen 233 en 259 cm lank, ’n gemiddelde lengte van 2,5 m. Met sy knypers oopgesprei, kon nog ’n meter by sy lengte gevoeg word. Selfs sonder oopgespreide knypers, is dit minstens ’n halwe meter langer as ander reusagtige geleedpotiges.[3] Nog twee spesies, Erettopterus grandis en Hibbertopterus wittebergensis, kon ook 2,5 m lank geword het, maar dit is nie heeltemal seker nie.[4]
Veral die spesies van die familie Pterygotidae het besonder lank geword. Acutiramus, waarvan die grootste lid (A. bohemicus) 2,1 m lank geword het, en Pterygotus, met die langste spesies (P. grandidentatus) 1,75 m lank, was reusagtig.[3] Daar was egter ook ander enorme euripterides benewens die lede van Pterygotidae.
Kladogram
[wysig | wysig bron]Die kladogram hier onder dek alle bekende Eurypterida-families en is hoofsaaklik volgens ’n 2007-studie deur O. Erik Tetlie.[5]
| Eurypterida |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Tetlie 2007, p. 557.
- ↑ Poschmann & Tetlie 2004, p. 189.
- ↑ 3,0 3,1 Braddy, Poschmann & Tetlie 2008, p. 107.
- ↑ Lamsdell & Braddy 2009, Supplementary information.
- ↑ Tetlie 2007, p. 565.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Braddy, Simon J.; Poschmann, Markus; Tetlie, O. Erik (2008). "Giant claw reveals the largest ever arthropod". Biology Letters. 4 (1): 106–109. doi:10.1098/rsbl.2007.0491. PMC 2412931. PMID 18029297.
{{cite journal}}: CS1 maint: ref duplicates default (link) - Poschmann, Markus; Tetlie, O. Erik (2004). "On the Emsian (Early Devonian) arthropods of the Rhenish Slate Mountains: 4. The eurypterids Alkenopterus and Vinetopterus n. gen. (Arthropoda: Chelicerata)". Senckenbergiana Lethaea. 84 (1–2): 173–193. doi:10.1007/BF03043470.
{{cite journal}}: CS1 maint: ref duplicates default (link) - Braddy, Simon J.; Poschmann, Markus; Tetlie, O. Erik (2008). "Giant claw reveals the largest ever arthropod". Biology Letters. 4 (1): 106–109. doi:10.1098/rsbl.2007.0491. PMC 2412931. PMID 18029297.
{{cite journal}}: CS1 maint: ref duplicates default (link) - Lamsdell, James C.; Braddy, Simon J. (2009). "Cope's Rule and Romer's theory: patterns of diversity and gigantism in eurypterids and Palaeozoic vertebrates". Biology Letters. 6 (2): 265–269. doi:10.1098/rsbl.2009.0700. PMC 2865068. PMID 19828493.
{{cite journal}}: CS1 maint: ref duplicates default (link)
Skakels
[wysig | wysig bron]- Amptelike webtuiste Geargiveer 5 Januarie 2012 op Wayback Machine (en)
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Eurypterida.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
