Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Stanowi chorobę odrębną od "nadmiernego owłosienia" występującego we wszystkich częściach ciała, nie tylko w tych, w których pojawienie się owłosienia zależy od działania hormonów androgenowych.
Hirsutyzm i jego przyczyny
Hirsutyzm może być następstwem nadmiernej produkcji androgenów (hormonów męskich), nadwrażliwości mieszka włosowego na prawidłowy poziom androgenów, stężenia wolnego testosteronu lub podwyższonej aktywności enzymu 5-alfa reduktazy.
Poziom androgenów u kobiet zależy od wydzieliny jajników oraz nadnerczy, od obwodowego przekształcania prekursorów androgenu, a także od metabolizmu i poziomu wydalania z moczem połączonym z poziomem produkcji hormonalnej. Wszystkie powyższe czynniki powodują przemianę owłosienia typu vellus w owłosienie ostateczne w mieszkach wrażliwych na działanie hormonów płciowych.
Najczęstsza przyczyna hirsutyzmu jest prawdopodobnie idiopatyczna (czyli brak wyraźnej przyczyny), zależy od nadwrażliwości mieszków włosowych na androgeny. Wtedy hirsutyzm ma swój początek przeważnie w okresie dojrzewania i jest dziedziczony. Innymi przyczynami hirsutyzmu są: jajnik lub zespół jajników wielotorbielowatych (PCO); wrodzony rozrost nadnercza lub guzy nadnerczy (bardzo rzadko); hiperprolaktynemia, przy której hirsutyzm może pojawić się jako schorzenie wtórne po gruczolaku przysadkowym, chorobie podwzgórza czy niedoczynności tarczycy.
Wśród rzadziej spotykanych przyczyn wyróżnia się: hirsutyzm występujący wskutek stosowania leków, takich jak: testosteronowe, danazol, leki antykoncepcyjne doustne (tylko w 5% przypadków), hormon adrenokortykotropowy (ACTH), fenotiazyna, menoxidil, metyrapon, cyklosporyna. Hirsutyzm podczas ciąży (raczej rzadko spotykany) może być wynikiem rozwoju zespołu policystycznych jajników lub obecnością guzów nadnerczy podczas pierwszego lub drugiego trymestru; hirsutyzm postmenopauzalny może być wywołany guzami jajników lub nadnercza oraz przerostem zrębu jajników.
Diagnoza: hirsutyzm
Bardzo ważne jest początkowe przeanalizowanie historii chorób pacjenta i rodziny oraz dokładne badanie, ponieważ z klinicznego punktu widzenia można odkryć różne przyczyny choroby. W zależności od przypadku można potwierdzać diagnozę, stosując badanie krwi lub ewentualnie badania przy pomocy urządzeń.
Leczenie hirsutyzmu
Aby rozpocząć leczenie hirsutyzmu, należy wybrać między leczeniem fizycznym i chemicznym oraz leczeniem systemowym. Leczenie fizyczne i chemiczne jest stosowane w przypadkach, w których istnieje podejrzenie małej skuteczności terapii systemowej oraz gdy pacjentka cierpi na hirsutyzm dziedziczny. Leczenie fizyczne składa się z: odbarwiania włosów, golenia, depilacji mechanicznej lub pincetą, depilacji woskiem oraz substancjami chemicznymi (podstawową substancją chemiczną używaną do tego typu depilacji jest 5-procentowy trioglikolan wapnia).
W leczeniu systemowym istnieje wiele sposobów, m.in. leki hamujące enzym 5-alfa reduktazy, leki hamujące produkcję w jajnikach czy kortykosteroidy.
Octan cyproteronu jest silnym progesteronem przepisywanym cyklicznie w połączeniu z terapią estrogenową.
Spironolakton to lek tłumiący sterydy androgenne ze skutkiem hamującym aktywność enzymu 5-alfa reduktazy. Zazwyczaj obserwuje się zmniejszenie się owłosienia na twarzy o 83% po sześciu miesiącach kuracji. Wśród skutków ubocznych wyróżnia się: zaburzenia cyklu miesiączkowego, zmniejszone libido, podwyższone ciśnienie w piersiach przed menstruacją, bóle i zawroty głowy, mdłości, wymioty, jadłowstręt, biegunki, hiperkalcemię oraz podwyższony poziom kreatyniny surowiczej.
Flutamid jest czystym, niesteroidowym, lekiem antyandrogenowym. Przy zastosowaniu dużych dawek można zaobserwować skutki uboczne, jak toksyczne zapalenie wątroby oraz objawy związane z zapaleniem żołądka i jelit.
Finasteryd jest silnym lekiem blokującym enzym 5-alfa reduktazy typu II; znalazł on zastosowanie (mimo że odradzany) eksperymentalne u kobiet z hirsutyzmem na poziomie twarzy, w dawkach 2,5 mg dziennie w połączeniu ze środkami antykoncepcyjnymi doustnymi przez okres dwóch lat. Rezultaty eksperymentu zostały ocenione jako pozytywne i porównywalne do działania octanu cyproteronu.
Finasteryd nie może być stosowany podczas ciąży, ponieważ może spowodować feminizację męskiego płodu. Kortykosteroidy są stosowane jako leki pierwszego wyboru przy leczeniu wrodzonego rozrostu nadnercza. Bardzo popularną techniką depilacyjną jest elektroliza. Jest ona wykonywana przy pomocy wprowadzanych do mieszka włosowego igieł depilujących. Czasem możliwe jest występowanie skutków ubocznych, jak nadmierna pigmentacja i zbliznowacenia.
Do leczenia fotodynamicznego używa się głównie kwasu 5-aminolewulinowego (ALA) jako fotouczulacza. Kwas 5-aminolewulinowy jest wchłaniany przez mieszki włosowe, które następnie zostają naświetlone widocznym czerwonym światłem, powodującym selektywne szkody wraz ze zniszczeniem mieszka włosowego. Zastosowanie techniki laserowej do depilacji opiera się na zastosowaniu fototermolizy. Nie jest to definitywne rozwiązanie problemu hirsutyzmu, ponieważ po 3-6 mies. włosy mogą odrosnąć.
Eflornityna - lek wprowadzony do obiegu niedawno - daje czasowy efekt, który zanika w momencie zaprzestania przyjmowania go, ponadto krem na bazie eflornityny powinien być stosowany przez dłuższy czas.
Pewność i skuteczność w leczeniu hirsutyzmu
Wynik leczenia nie zawsze pokrywa się z życzeniem pacjentki: w niektórych przypadkach wzrost włosów przy zastosowaniu różnych leków (kortyzonowych itd.) może zostać jedynie spowolniony, a włosy ponownie zaczną rosnąć po zaprzestaniu leczenia; leczenie powinno być zawsze długotrwałe, co nie zawsze jest możliwe ze względu na poważne skutki uboczne, które nie usprawiedliwiają dalszego leczenia.
Wszelkie typy zabiegów kosmetycznych (depilacja, golenie, elektroliza, wosk, kremy depilacyjne) dają niedoskonałe i często przejściowe rezultaty. Dlatego przy leczeniu hirsutyzmu, nawet jeśli może wydawać się on problemem kosmetycznym, należy zwrócić się do dobrego dermatologa, który oceni najskuteczniejszą terapię o najmniejszym poziomie ryzyka.
