[go: up one dir, main page]
Jump to content

Macau

Igliwat an mga sumpay
Tikang ha Wikipedia
Mayda impormasyon hini nga artikulo nga aada han Iningles nga bersyon nga angay ighubad ha Winaray
Pinaurog nga Rehiyon Pagdumarahan han Macau han Kanan Katawhan Republika han Tsina

中華人民共和國澳門特別行政區
Jūng'wàh Yàhnmàhn Guhng'wòhgwok Oumún Dahkbiht Hàhngjingkēui (Kinantones)
Região Administrativa Especial de Macau da República Popular da China (Pinortuges)
Bandira han Macau
Flag
Tigaman han Macau
Tigaman
Awit: 
Bukad han syudad
Kahamutang han Macau ha sakob han Tsina
Kahamutang han Macau ha sakob han Tsina
Status Pinaurog nga rehiyon pagdumarahan
Opisyal nga mga pinulungan
Mga opisyal nga pagsurat
Ethniko nga mga grupo
(2014)
(Mga) Tawag hin tawo Macanes
Kagamhanan Gindevolve nga parlamentaryo nga multi-partido nga sistema sulod hin sosyalista nga republika
Ho Iat Seng
Sonia Chan
Lionel Leong
Wong Sio Chak
Ho Iat Seng
Sam Hou Fai
Nasodnon nga pagrepresenta
12 nga delegado (hin 2,924)[2]
Magbabalaod Pamalaod nga Katitirok
Autonomiya ha sakob han Kanan Katawhan Republika han Tsina
1557
1 Disyembre 1887
20 Disyembre 1999
Langyab
• Total
 115.3 km2 (44.5 sq mi)
• Katubigan (%)
 73.7
Kamolupyohan
• 2016 nga census
 650,900[3]
• Densidad
 21,411/km2 (55,454.2/sq mi) (syahan)
GDP (PPP) 2013 nga banabana
• Bug-os
 $80.765 ka bilyon (ika-85)
• Per capita
 $142,599 (syahan)
GDP (nominal) 2013 nga banabana
• Bug-os
 $51.753 ka bilyon (ika-81)
• Per capita
 $91,376 (ika-4)
HDI (2017) ▲ 0.905c
hataas hin duro
Salapi Macanes nga pataca (MOP)
Zona hin oras UTC+8 (Macau Standard Time)
Format hin pitsa dd-mm-yyyy
yyyy年mm月dd日
Dapit hin pagmanehar walá
Kodigo hin pagtawag +853
ISO 3166 nga kodigo MO
Internet TLD
Websayt
gov.mo
  1. ^ An Kinantones amo an de facto nga standard.
  2. ^ Ha tanan nga paggamit han kagamhanan, mga dokumento nga sinurat nga nagamit hin Minat-an nga Tsinino nga agi autoritatibo labaw hin mga sinurat hin Yinano nga Tsinino nga agi. Nagsasaro an Pinortuges hin patas nga status upod han Tsinino ha tanan nga mga opisyal nga buruhaton.
  3. ^ Diri ginkakalkular han UN an HDI han Macau. Nagkakalkular an Macau han kalugaringon han HDI hiní.[4]
Macau
Tsino nga ngaran
Minat-an nga Tsinino 澳門
Yinano nga Tsinino 澳门
Literal nga kahulogan Lawigan nga ganghaan
Pinaurog nga Rehiyon Pagdumarahan han Macao
Minat-an nga Tsinino 澳門特別行政區 (澳門特區)
Yinano nga Tsinino 澳门特别行政区 (澳门特区)
Pinortuges nga ngaran
Pinortuges Região Administrativa Especial de Macau
(para han "Pinaurog nga Rehiyon Pagdumarahan han Macau")
ginluwás [ʁɨʒiˈɐ̃w̃ ɐdminiʃtɾɐˈtivɐ (ɨ)ʃpɨsiˈaɫ dɨ mɐˈkaw]

An Macau, nga puyde liwat igsurat nga Macao ngan an opisyal nga ngaran Pinaurog nga Rehiyon Pagdumarahan han Macau han Kanan Katawhan Republika han Tsina (alternatibo nga pagngaran ha Winaray Rehiyon nga Administratibo Espesyal han Macau), usá nga autónomo nga teritoryo ha katundan nga dapit han estero han Salog Perlas ha Sinirangan nga Asya. Ginsasapitán an Macau han syudad han Zhuhai ha Mainland nga Tsina ha amihan ngan han Mumbon han Salog Perlas ha sidlangan nga salatan. Nahamutang an Hong Kong hin mga 64 kilometr0s (40 mi) ha sidlangan tabok han Mumbon.[5] Upod hin kamolupyohan hin 650,900[3] nga naukoy hin langyab nga 30.5 km2 (11.8 sq mi), amo ini an rehiyon nga pinakadako hin densidad hin kamolupyohan ha kalibotan. Usá ini nga kasanhi nga Portuges nga kolonya nga gin-ulî ha Tsina nga pagsoberano han 20 Disyembre 1999.

Gindumara an Macau han Imperyo Portuges ngan han mga sumurunod nga estado hiní tikang han butnga-nga-ika-16 nga gatostuig tubtub han urhe nga bahin ha 1999, nga diin iní an kataposán nga nagpabilin nga kolonya Europea ha Asya.[6][7] Mga Portuges nga negosyante, syahan anay nanimungto ha Macau han dekada han mga 1550. Han 1557, an Macau ginpaplit-an ngadto han Portugal tikang han Ming nga Tsina komo usá nga duruungan hin negosyo. Gindumara han Portuges nga Imperyo an syudad ha ilarom hin Tsino nga kagamhanan ngan soberaniya tubtub 1887, nga diin an Macau nagin kolonya pinaagi hin ginkasabotan han duha nga nasod. An pagsoberano han Macau iginbalik ha Tsina han 20 Disyembre 1999. An Dugtong nga Deklarasyon han Kuestyon han Macau ngan Batakan Balaod han Macau nasiring nga an Macau igpapadalagan hin hataas nga katubtuban hin autonomiya kutub mga 2049, kalim'an ka tuig katapos han pagbalhin.[8]

Ha ilarom han polisiya nga "usá nga násod, duhá nga sistema", an Namumutnga nga Gobyerno han Katawhan han Kanan Katawhan Republika han Tsina amo iton responsable para han depensa militar ngan mga panlangyaw nga butang samtang an Macau magmamantener han iya kalugaringon nga sistema hin pamalaod, puwersa hin seguradad nga publiko, sistema hin salapî, polisiya hin customs ngan polisiya hin pag-inmigrar. Natambong an Macau hin mga internasyonal nga mga organisasyon ngan mga panhinabo nga diri nakinahanglan hin mga api nga magkamay-ada hin nasodnon nga soberaniya.[8][9]

It Macau usá nga syudad nga resort ha Salatan nga Tsina, nga kilalado tungod han mga casino nga mga luxury nga hotel hiní. An halin hini tikang hin panhuygo amo an gidako-i ha kalibotan tikang han 2006,[10] nga diin an ekonomiya nadepende hin dako ha panhuygo ngan ha turismo. Sumala han The World Factbook, an Macau amo an mayda ikaupat nga gihataasi hin life expectancy ha kalibutan.[11] Dugang pa, mayda ini hataas nga Human Development Index, nga ginranggo hin ika-18 ha kalibutan hadton 2014

.[12] An Macau upod han mga girikohi nga rehiyon han kalibutan ngan an GDP per capita by purchasing power parity hiní haruhataas kaysa hin kanan bisan ano nga lain nga nasod ha kalibotan, sumala han World Bank.[13]

Kilalado iní nga amo an nangunguna nga kapital o pamunuan hin panhuygo (o pag-uyag hin panswerte) han kalibotan, nga dako hin paglabaw han iba nga mga syudad/sentro hin panhuygo.[14][15][16]

Etimolohiya

[igliwat | Igliwat an wikitext]

An yanâ nga ngaran nga Tsino (Tsinino: 澳門; pinyin: Àomén; Kinantones Yale: Oumún) nangangahulogan nga "Lawigan nga Ganghaan". An Macau kilalado gihapon ha Tsinino nga Haojing (濠鏡, nga an literal nga kahulogan "Sisi nga Salamin") o kundi man Jinghai (鏡海, nga an literal nga kahulogan "Salamín nga Dagat").[17] An ngaran nga Macau ginhunahuna nga tikang han A-Ma nga Templo (Tsinino: 媽閣廟; pinyin: Māgé Miào; Kinantones Yale: Māgok Miuh), usá nga templo nga gintukod han 1448 nga ginhálad kan Mazu, an dyosa hin mga marinero ngan manaragat.[18] Hin pagkapresiso, an ngaran nga Macau nahanunungod han Tsinino nga ngaran "媽港" (pinyin: Magang), nga buot sidngon "Duruungan ni Mazu", ngan ini nahanungod han mga katubigan nga sapit han Ama nga Templo.[19]

Kaagi

[igliwat | Igliwat an wikitext]
Mga naguba han Katedral São Paulo, nga ginhimo han 1602 ngan nasunugan hin kalayo han 1835

An kaagi ngan kasaysayan han Macau mabilbilngan han panahon han Dinastiya Qin (221–206 BC), nga diín an rehiyon nga yanâ tinatátag nga Macau nahiilarom han yakan-balaod han Kondado han Panyu County, Prefektura han Nanhai (an moderno nga Guangdong).[17] An syahan nga nahitalaan nga mga mangurukoy nga Tsino han hiní nga lugar in mga tawo nga namimiling hin darangpanan tikang han mga nanunulong nga mga Mongol han panahon han Salatan nga Song.[20] Ha ilarom han Dinastiya Ming (1368–1644), mga parapangisda o parapanagat binmalhin ha Macau tikang ha Guangdong ngan Fujian. An mga tuminongnong nga tawo han Macau an mga Tanka nga mga katawhan nga nangungukoy hin barko.

Waray magdukag an Macau nga usá nga dako nga panimungto tubtub han pag-ulpot han mga Portuges han ika-16 nga gatostuig.[21] Han 1513, hi Jorge Álvares amo an nagin syahan nga Portuges nga dumuung ha Tsina. Han 1535, in mga Portuges nga negosyante nakakuhà han katungod nga makaduung han ira mga barko ha duruungan han Macau ngan magbuhat hin mga buruhaton pankomersyo, kundi diri an katungod nga magpabilin ha tuna.[22] Han mga 1552–1553, nakakuha hira hin temporaryo nga pagtugot nga tumukod hin mga bodega-bodegahay ha baybayon, basi makapagpamara hin mga baraligyaon nga nahulsan hin tubig han dagat;[23] waray la mag-iha nga nangagtukod hira hin mga balay nga bato palibot han lugar nga yanâ tinatawag nga Nam Van.

Portuges nga Macau

[igliwat | Igliwat an wikitext]
Portuges nga coin (nga ginmint han 1996) nga naghihinumdom han pag-ulpot han mga Portuges ha Tsina han 1513

Han 1557, an mga Portuges nagtúkod hin permanente nga panimungto ha Macau, nga diin nagbáyad hirá hin tinuig nga bayad-hin-pagplite hin 500 ka tael (18.9 nga kilogramo / 41.6 nga mga libra) hin salapî.[23] An Portuges nagpadayon pagbayad hin tinuig nga bayad tubtub han 1863 basi hirá magpabilin ha Macau.[24]

Han 1564, an Portugal nanguna han komersyo han katundan ngan han India, Hapon, ngan Tsina. Han 1631 ginlimitar han Tsino an Portuges nga komersyo ha Tsina ha duruungan han Macau.[25]

Didâ han ika-17 nga gatostuig, mga 5,000 nga uripon nangungukoy ha Macau, ha dugang hin mga 2,000 nga Portuges ngan 20,000 nga Tsino.[26][27][28]

Han nagtitikadamo na nga an mga Portuges nga naninimungto ha Macau basi magbuhat hin komersyo, naghimo hira hin mga demanda hin paglugaríng-nga-pagdumara; kundi waray iní maabtan kutub han dekada han mga 1840.[29] han 1576, gintukod ni Papa Gregorio XIII an Katoliko Romano nga Diosesis han Macau.[30] Han 1583, gintugutan an Portuges ha Macau nga maghimo hin Senado nga mag-aatupag hin mga dirudilain nga mga asunto mahitungod han ira mga sosyal nga ekonomiko nga buruhato ha ilarom hin istrikto nga pagdumara han Tsino nga kagamhanan,[31] kundi waray pagbalhin hin pagsoberano.[20]

Macau, c. 1870

Pinanbasaran

[igliwat | Igliwat an wikitext]
  1. ↑ Macao Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments – Google Books. p. 49. https://books.google.com/books?id=oXC8AAAAQBAJ&pg=PA49&lpg=PA49. Ginkuhà 15 Septyembre 2014. [dead link]
  2. ↑ "Local NPC deputies' election slated for Dec 17". Macau News. 27 Nobyembre 2017. Ginhipos tikang han orihinal han 3 Enero 2018. Ginkuhà 1 Enero 2018.
  3. ↑ 3.0 3.1 "Preliminary Results of 2016 Population By-Census". Statistics and Census Service. Macao SAR Government. 23 Disyembre 2016. Ginkuhà 3 Enero 2018.
  4. ↑ "DSEC - 統計資料". www.dsec.gov.mo.
  5. ↑ Macau Yearbook 2007, 475.
  6. ↑ Fung, 5.
  7. ↑ "Macau and the end of empire" (ha Ininggles). BBC News. 18 Disyembre 1999. Ginkuhà 7 Enero 2008.CS1 maint: unrecognized language (link)
  8. ↑ 8.0 8.1 "Content of Basic Law of Macau". University of Macau. Ginhipos tikang han orihinal han 2007-10-30. Ginkuhà 7 Enero 2008.
  9. ↑ "Joint declaration of the Government of the People's Republic of China and The Government of the Republic of Portugal on the question of Macau". GPB Govt of Macau. Ginhipos tikang han orihinal han 16 Disyembre 2007. Ginkuhà 7 Enero 2008. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)
  10. ↑ Barboza, David (23 Enero 2007). "Macao Surpasses Las Vegas as Gambling Center". The New York Times.
  11. ↑ "Life expectancy at birth" (ha Ininggles). CIA. Ginhipos tikang han orihinal han 2018-12-26. Ginkuhà 12 Marso 2013.CS1 maint: unrecognized language (link)
  12. ↑ Macau in Figures, 2016
  13. ↑ ""GDP per capita, PPP (current international $)", World Development Indicators database". Ginkuhà 15 Septyembre 2014.
  14. ↑ Branigan, Tania (11 Mayo 2011). "Macau – gaming capital of the world". The Guardian (ha Ininggles).CS1 maint: unrecognized language (link)
  15. ↑ "Macau: The world's gambling capital". BBC News (ha Iningggles).CS1 maint: unrecognized language (link)
  16. ↑ Riley, Charles (6 Enero 2014). "Macau's gambling industry is now 7 times bigger than Vegas". CNNMoney (ha Ininggles).CS1 maint: unrecognized language (link)
  17. ↑ 17.0 17.1 Macau Yearbook 2007, 517.
  18. ↑ "Macau A-ma Temple". Travel China Guide. Ginkuhà 8 Septyembre 2015.
  19. ↑ Wu, Z., and G. Jin. "The evolution of spellings of ‘Macau’: An examination of early Portuguese and Western archival materials." Macao–cultural interaction and literary representations (2014): 3-11.
  20. ↑ 20.0 20.1 "The entry "Macau history" in Macau Encyclopedia" (ha Tsinino). Macau Foundation. Ginhipos tikang han orihinal han 13 Oktubre 2007. Ginkuhà 2 Enero 2008. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)CS1 maint: unrecognized language (link)
  21. ↑ Chan, 3–4.
  22. ↑ Fung, 5–6.
  23. ↑ 23.0 23.1 Fung, 7.
  24. ↑ Joseph Timothy Haydn (1885) (in Ininggles). Dictionary of dates, and universal reference. [With] (18 ed.). Oxford University. p. 522. https://books.google.com/books?id=CioAAAAAQAAJ&pg=PA522. "MACAO (in Quang-tong, S. China) was given to the Portuguese as a commercial station in 1586 (in return for their assistance against pirates), subject to an annual tribute, which was remitted in 1863. Here Camoens composed part of the "Lusiad." (MACAO (ha Quang-tong, S. nga Tsina) iginhátag ha mga Portuges nga usá nga estasyón hin komersyo han 1586 (nga kabalyo han ira pagbúlig patok hin mga pirata), ha ilarom hin tinuig nga pagbayad, nga naghunong han 1863. Dinhi hi Camoens nagkumposo hin bahin han "Lusiada.")" 
  25. ↑ (in Ininggles) The Mirror of literature, amusement, and instruction, Volume 7. London: J. Limbird. 1845. p. 262. https://books.google.com/books?id=AvRZAAAAYAAJ&pg=PA262. "The Chinese were obliged to restrict the commerce of Portugal to the port of Macau, in 1631. A partnership was then formed with some Chinese dealers in Canton, who were to furnish exports and take delivery of imports at Macau. This scheme did not suit the Chinese; they were dissatisfied with their partners, and speedily dissolved the connection. (An mga Tsino napiritán nga iglimitar an komersyo han Portugal ha duruungan han Macau, han 1631. Mayda katig-uban nga nahimo upod hin mga pipira nga Tsino nga negosyante ha Canton, nga amo an magpapagawás hin maibabaligya ha langyaw ngan kumuha hin mga pagdul-ong hin mga maibabaligya tikang ha langyaw ha Macau. Iní nga plano waray umangay han mga Tsino; waray hira makuntento han ira mga ginkasabot, ngan hin madali ira ginhunong an katig-uban.)"  (Princeton University).
  26. ↑ George Bryan Souza (2004). The Survival of Empire: Portuguese Trade and Society in China and the South China Sea 1630–1754 (reprint ed.). Cambridge University Press. p. 32. ISBN 0-521-53135-7. https://books.google.com/books?id=nPyg0evI8ykC&pg=PA32. "soldiers 5000 slaves 20000 Chinese 1643 2000 moradores (Portuguese inhabitants) 1644 40000 total inhabitants 1648 Jesuits record (mga kasondalohan 5000 nga urupon 2000 nga Tsino 1643 2000 nga moradores (Portuges nga mga molupyo) 1644 40000 nga tanan nga mga molupyo 1648 nga rekord hin mga Heswita)" 
  27. ↑ Stephen Adolphe Wurm; Peter Mühlhäusler; Darrell T. Tryon (1996) (in Ininggles). Atlas of languages of intercultural communication in the Pacific, Asia and the Americas. Walter de Gruyter. p. 323. ISBN 3-11-013417-9. https://books.google.com/books?id=oCx0D0iE2QoC&pg=PA323. "The Portuguese population of Macau was never very large. Between the period 1601–1669, a typical cross section of the population consisted of about 600 casados, 100–200 other Portuguese, some 5000 slaves and a growing number of Chinese (An Portuges nga kamolupyohan han Macau waray gud magin dako. Han panahon han tikang 1601-1669, usá nga típiko nga seksyon hin pansubay han kamolupyohan nahihimo hin mga 600 nga casado, 100-200 nga iba nga mga Portues, mga 5000 nga uripon ngan nagtitikadamo nga mga Tsino)" 
  28. ↑ Zhidong Hao (2011) (in Ininggles). Macau History and Society (illustrated ed.). Hong Kong University Press. p. 63. ISBN 988-8028-54-5. https://books.google.com/books?id=LP9q1dzVRYQC&pg=PA63. "This is a time when there were most African slaves, about 5100. In comparison there were about 1000 to 2000 during the later Portuguese rule in Macau. (Ini in panahon nga mayda gidamo-i hin mga uripon nga Aprikano, mga 5100. Ha pagtanding mayda mga 1000 kutub 2000 han urhé nga panahon han pagudmara nga Portuges ha Macau.)" 
  29. ↑ Historical figures of Macau, han CCTV.
  30. ↑ "The entry "Catholic" in Macau Encyclopedia" (ha Tsinino). Macau Foundation. Ginhipos tikang han orihinal han 24 Disyembre 2007. Ginkuhà 6 Enero 2008. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)CS1 maint: unrecognized language (link)
  31. ↑ Historical figures of Macau han CCTV
An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Macau
Ginkuha tikang ha "https://war.wikipedia.org/w/index.php?title=Macau&oldid=7642408"