Ozarbayjon tog'lari

Ozarbayjon tog'lari mamlakat hududining taxminan 60 foizini egallaydi^[1][2]. Ozarbayjon hududida uchta tog 'tizmasi mavjud bo'lib, ular Katta Kavkaz, Kichik Kavkaz va Talish tog'lari hisoblanadi^[3].

Katta Kavkaz, Kichik Kavkaz va Talish tog'laridir tog 'tizmasining markaziy tog'larining balandligi taxminan 1000 - 2000 metrni tashkil etadi^[1]. Katta Kavkazning baland tog'larining balandligi 2200 metrdan, Kichik Kavkazning balandligi esa 2000 metrdan baland^[1].

Ozarbayjondagi tog ' tizmalari[1]
Hudud qamrovi (%)	Zonalar	Katta Kavkaz
30	Tog ' oldi (500 metrdan past)	Past tog'lar (500-1200 metr)
		O'rta tog' (1200-2200 metr)
		Baland tog'lar (2200 metrdan yuqori)
		Kichik Kavkaz
22	Tog ' oldi (500 metrdan past)	Past tog'lar (500-1200 metr)
		O'rta tog' (1200-2000 metr)
		Baland tog'lar (2000 metrdan yuqori)
		Talish Tog'lari
6	Tog'dan oldingi tekisliklar (600 metrdan past)	Past tog'lar (600-1000 metr)
		O'rta tog' (1000-2500 metr)

Katta Kavkaz tizmasi Ozarbayjonning Rossiyaning Dogʻiston Muxtor Respublikasi bilan shimoli-sharqiy chegaralarini tashkil qiladi^[4]. Bozorduzu, Shohdogʻ va Tufandagʻ togʻ tizmasining baland choʻqqilari biri hisoblanadi^[5]. Katta Kavkazning eng baland cho'qqisi - dengiz sathidan 14,652 fut (4466 metr) balandlikda joylashgan Bazarduzu tog'i, shuningdek, Ozarbayjonning eng baland nuqtasi hisoblanadi^[3][5]. Katta Kavkaz tog'lari seysmik faollik darajasi yuqori bo'lgan mintaqada joylashgan bo'lib^[5], togʻlar yura va boʻr davrlariga oid togʻ jinslaridan hosil boʻlganini olimlar isbotlashgan^[2].

Kichik Kavkaz Ozarbayjondagi ikkinchi muhim togʻ tizmasi boʻlib, uning janubi-gʻarbiy chegaralar hududini tashkil qiladi^[5]. Murovdogʻ va Zangezur togʻlari Kichik Kavkazning asosiy tizmalari hisoblanadi^[5]. Boʻr va yura davrlarining choʻkindi va vulkanogen jinslaridan hosil boʻlgan joylardir^[2].

Talish tog'lari Ozarbayjonning janubi-sharqiy qismini qoplaydi va Eron bilan chegarasining bir qismini tashkil etedi^[4][5].

Katta Kavkazning eng baland cho'qqisi - Bazarduzu tog'i Ozarbayjondagi eng baland tog'i hisoblanadi^[3][6]. Ozarbayjon va Rossiya chegarasida joylashgan bo'lib^[3], Bozorduzu togʻining jinslari slanetsli porfirlardan hosil boʻlgan^[7]. Tog'dagi muzlik davridagi muzliklardan tashkil topgan muz maydonlari Sharqiy Kavkazdagi eng katta muzliklardir^[7].

Bozorduzu tog'iga birinchi bo'lib 1847-yilda rossiyalik Aleksey Aleksandrov ko'tarilgan^[3][7].

Shohdag tog'ining balandligi 13951 fut (4243 m) bo'lib, bu Katta Kavkazdagi ikkinchi eng baland cho'qqi hisoblanadi^[3][8]. Tog' Rossiya bilan chegaraga yaqin, Ozarbayjonning Gusar viloyatida joylashgan bo'lib^[3], Shohdag tog'ining etagida g'orlar mavjud bo'lib, ular tog' atrofida 9000 yildan ortiq vaqt davomida sun'iy harakatlarni ko'rsatadi^[3]. Tog'ning jinslari dolomit va ohaktoshlardan hosil bo'lgan^[8].

Tufandag - balandligi 13770 fut (4191 m) bilan Ozarbayjondagi uchinchi eng baland tog'dir^[3]. Tufandagʻ togʻi Gusar viloyatida joylashgan^[9].

Katta Kavkaz tog'lari ro'yxati[9]
Ism	Asl ism	Balandligi (m)	Mintaqa
Bozorduzu	Bozordüzü	4466	Rossiya-Gusar chegarasi
Shohdag	Shahdag	4243	Gusar
Tufandag	Tufandag	4191	Gusar
Bozoryurd	Bozoryurd	4126	Gusar va Gabala
Yarudag	Yaridag	4116	Gusar
Chingiz Mustafoyev	Chingiz Mustafoyev	4062	Guba
Ilhom cho'qqisi	İlham zirvasi	4042	Gusar
Haydar cho'qqisi	Heydər zirvasi	3751	Gusar
Xinalig	Xınalik	3713	Guba
Ragdan	Raqdon	4020	Gabala
Bobodag	Babadag	3629	Ismoilli
Otaturk	Otaturk	3759	Guba
Olimpiya cho'qqisi	Olimpiya zirvasi	3455	Gusar
Ateshgoh	Atashgah	2151	Guba
Gizil Gaya	Qizil Qaya	3726	Guba

Kichik Kavkazda eng baland togʻ tizmasi Murovdagdir^[10]. Tog'ning masofasi taxminan 70 kilometrni tashkil qiladi^[10].

Murovdag tizmasining eng baland choʻqqisi Gamishdag boʻlib, uning balandligi 3724 metrni tashkil qiladi^[11].

Zangezur togʻ tizmasi shimoli-gʻarbda Agdabon choʻqqisi va janubi-sharqda Araz daryosi bilan chegaradosh^[12]. Zangezur tizmasining masofasi taxminan 130 kilometrni tashkil qiladi^[12]. Tizmaning markazi va janubi-sharqiy qismlarida Gamigaya, Kaputjux, Garangush, Davabouynu, Aychingil choʻqqilari joylashgan^[12]. Zangezur tizmasining koʻzga koʻringan togʻlari: Nahajir, Alinja, Ilandogʻ, Gʻurdogʻ, Qizilboʻgʻoz togʻlari^[12].

Kaputjux togʻi Zangezur tizmasining eng baland choʻqqisi va Kichik Kavkazdagi eng baland togʻdir^[11][13]. Tog'ning balandligi 3904 metrni tashkil qiladi^[11][13]. Naxchivonning Ordubod viloyatida joylashgan^[13]. Tog'ning etagida joylashgan qoyalarda qadimiy Gamigaya yozuvlari bor^[13].

Alinja togʻi Naxchivonning Julfa viloyatida, togʻ bilan bir xil nomdagi daryo sohilida joylashgan^[13]. Alinja tog'ining balandligi 1811 metr^[13]. Uning vulqon kelib chiqishi bor^[13].

Kichik Kavkaz tog'lari ro'yxati[14]
Ism	Asl ism	Balandligi (m)	Ridge
Kaputjux	Qapıcıq	3904	Zangezur
Dalidag	Dalidağ	3616	Qorabogʻ vulqon togʻlari
Gamish	Gamishdag	3724	Murovdag
Kapaz	Kəpəz	3066	Murovdag
Goshgar	Qo‘shqar	3361	Murovdag
Hinaldag	Hinaldag	3367	Murovdag
Qizilboʻgʻoz	Qizilbo'g'oz	3581	Qorabogʻ vulqon togʻlari
Buyuk Ishigli	Buyuk Ishiqli	3550	Qorabogʻ vulqon togʻlari
Alinja	Alinja	1811 yil	Zangezur

Talish togʻlari Ozarbayjonning janubi-sharqida joylashgan. Tolish togʻlarida uchta togʻ tizmasi mavjud boʻlib, ularning balandligi 2477 metrga etadi^[2]. Ular talish, burovar va peshteserdir^[2]. Balandligi 3000 metrdan (10000 ft)^[15]. Tog'larning jinslari yura, bo'r va paleogen davrlariga oid vulqon jinslari va karbonat jinslaridan kelib chiqqan^[15].

Talish togʻlarining eng baland choʻqqisi Kyumyurkiy togʻ hisoblanadi, balandligi 2493 metr^[5].

Gizyurdu tog'i balandligi 2433 metr bo'lgan Talish tog'larining ikkinchi eng baland cho'qqisi hisoblanadi^[14].

Tolish togʻlarining eng baland choʻqqilari roʻyxati [14]
Ism	Asl ism	Balandligi (m)
Kyumyurkyoy	Gömürgöy	2493
Gizyurdu	Qizyurdu	2433

Goyazan tog'ining balandligi Ozarbayjonning Qazax tumanidan 20 kilometr uzoqlikda joylashgan^[16]. Tog'ning balandligi 250 metr^[16]. Tog' vulqondan kelib chiqqan va u hech qanday tog 'tizmalari bilan bog'lanmagan^[16]. Tog'ning etagida qadimiy turar-joylar joylashgan^[16].

Yanar Dag Bokudan 27 kilometr uzoqlikda joylashgan^[17]. Yanar tog' yuzasida uzluksiz alangalanadigan tabiiy gaz yong'inlari mavjud bo'lib, ularning balandligi 10-15 metr^[17].

Tarixiy-madaniy va tabiiy qoʻriqxona Prezidentning 2007-yil 2-maydagi qarori bilan “Yanar tog" hududida tashkil etilgan^[17].

• 
  Beshbarmag tog'i
• 
  Hinaldag
• 
  Gabala tog'lari
• 
  Ismoilli, Lahichdagi tog'lar
• 
  Xinalig'dagi tog'lar
• 
  Shakidagi tog'lar

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2 1,3} Price, Martin. Cooperation in the European Mountains 2: The Caucasus. Switzerland: IUCN, 2000. ISBN 2831705347. 
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2 2,3 2,4} „Azerbaijan“. azerbaijan.az. 2018-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 27-avgust.
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8} „Tallest Mountains in Azerbaijan“ (en). WorldAtlas. Qaraldi: 2018-yil 27-avgust.
4. ↑ ^{4,0 4,1} Suny, Ronal. Armenia, Azerbaijan, and Georgia. United States: DIANE Publishing, 1996. ISBN 0788128132. 
5. ↑ ^{5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6} „Azerbaijan | History, People, & Facts“ (en). Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 2018-yil 27-avgust.
6. ↑ Verda, Matteo. Azerbaijan: An introduction to the Country. Italy: Edizioni Epoké, 2014. ISBN 9788898014361. 
7. ↑ ^{7,0 7,1 7,2} „Bazardüzü : Climbing, Hiking & Mountaineering : SummitPost“ (en). www.summitpost.org. Qaraldi: 2018-yil 28-avgust.
8. ↑ ^{8,0 8,1} „Шах-даг - Энциклопедия, Брокгауз-Ефрон“ (ru). gatchina3000.ru. Qaraldi: 2018-yil 28-avgust.
9. ↑ ^{9,0 9,1} „Zirvələr | Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi“ (az). eco.gov.az. Qaraldi: 2018-yil 28-avgust.
10. ↑ ^{10,0 10,1} „Satellite map of Murovdag, Azerbaijan. Latitude: 40.2667 Longitude: 46.3167“ (en). Latitude.to, maps, geolocated articles, latitude longitude coordinate conversion.. Qaraldi: 2018-yil 29-avgust.
11. ↑ ^{11,0 11,1 11,2} Alizadeh, Akif. Geosciences of Azerbaijan: Volume I: Geology. Switzerland: Springer, 2016. ISBN 9783319273952. 
12. ↑ ^{12,0 12,1 12,2 12,3} Budagov, Budag. Naxçıvan ensiklopediyası: II cild (az), Nakhchivan, 2005. ISBN 5-8066-1468-9. 
13. ↑ ^{13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6} Bunyadov, Teymur. Naxçıvan ensiklopediyası: I cild (az), Nakhchivan, 2005. ISBN 5-8066-1468-9. 
14. ↑ ^{14,0 14,1 14,2} „Azərbaycanın relyefi“ (az). Kayzen. Qaraldi: 2018-yil 30-avgust.
15. ↑ ^{15,0 15,1} „Talish Mountains | mountains, Azerbaijan-Iran“ (en). Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 2018-yil 30-avgust.
16. ↑ ^{16,0 16,1 16,2 16,3} „Göyəzən dağı“ (az). gazakh.cls.az. 2018-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-avgust.
17. ↑ ^{17,0 17,1 17,2} „"Yanardağ" Dövlət Tarix-Mədəniyyət və Təbiət Qoruğu - Tarixi qoruqlar | Kataloq GoMap.Az“ (az). kataloq.gomap.az. Qaraldi: 2018-yil 30-avgust.

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ozarbayjon_tog%27lari&oldid=5243021" dan olindi