Tuapse

Tuapse Rusça: Туапсе ТӀуапсэ
Tuapse
Bayrak Arma
Tuapse
Ülke	Rusya
İdare
• Belediye başkanı	Aleksandr Viktoroviç Çekhov
Yüzölçümü
• Kara	33,41 km² (12,89 mil²)
Nüfus
• Toplam	63.058[1]
Zaman dilimi	UTC+03.00 (MZD)
• Yaz (YSU)	UTC+04.00 (MZD)
Alan kodu	+ 7 86167
Resmî site http://www.adm.tuapse.ru

Tuapse, Rusya'da bir şehir ve Krasnodar Krayının Tuapse rayonunun merkezi. Nüfusu 63.058 kişidir (2016).^[2]

Karadeniz'in doğu kıyısındadır. Kafkas Dağları'nın eteklerinde ve Pauk Nehri ile Tuapse Nehri'nin haliçinin arasındadır. Moskova ile olan mesafesi demir yoluyla 1672 kilometredir.

En yakın şehirler Krasnodar, Novorossiysk, Soçi, Qoryaçi Klyuç, Gelencik ve Hacıensk'dir.

Karadeniz'in doğu kıyısındadır. Kafkas Dağları eteklerinde ve Pauk Nehri ile Tuapse Nehri'nin haliçinin arasındadır. Büyük deniz limanıdır. Kuzey Kafkasya Demir Yollarının istasyonudur. Turizm merkezidir.

İlk insan meskeni 300 bin yıl önce kurulmuştur. 3 bin yıl önce dolmenleri yaratan kabilelerin ana yurdu olmuştur.

İki dağ nehrinin, (Adıgece Çilıpsı: Чылэпсы ve Pşenaxo: Псынэф) nehirlerinin birleşmesinden yaranan Adıgece olan Tuapse ("Tuapse" - "ikinehir", "iki çayın birleştiyi yerden alçaktaki yer") nehri bu adı taşıyan ilk yerdir. Bu ada ilk defa M.Ö. VII-II yüzyıllarda rastlanmaktadır. Buranın adının Yunanca transkripsiyini Topsidadır.^[3] O zamanlarda Şapsığların meskeni vardı ve burada köle ticareti yapılıyordu. Yunanların da çok küçik kolonilerinin olduğu bilinmektedir.^[4]

• 13. yüzyıl — Bölge moğol istilasına uğramıştır.^[5]
• 15-16. yüzyıl — Osmanlı yönetimine girmiştir. Bu yüzyılda İslam bölgede hızla yayılmıştır.^[6]
• 1829 — Sahil Edirne Antlaşması'na göre Rusya'ya geçmiştir.
• 1838 — Karadeniz Sahil Hattı ile ilişkili olarak burada Velyaminovsk Meskeni kurulmuştur (ismini general A. A. Velyaminovdan almıştır). Bu yer bir yıl sonra şapsığlar tarafından yok edilse de, imar edilmiştir.
• 1853 — Kırım Savaşı şartlarına göre ruslar meskeni yıktıktan sonra terk etmiştir.
• 1857 — Adigelere silah veren Türk deposu kurulmuştur. Buraya "Aslan" isimli Türk gemisiyle "Kanguru" isimli İngiliz gemisinde 6 topu olan 200 asker gelmişti.^[4]
• 1859 — Yarbay Levaşovun kumandasındaki deniz çıkartma bölüğünün Türk deposunu yok etmiştir.
• 1864 — General Geymanın bölüğü Tuapse'ye indi ve Velyaminov meskenini aldı.
• 1864 — Bölgede oturan Adıge, Şapsığ, Ubıh ve b. halkların Türkiye'ye kovulması (bakınız. Çerkes Sürgünü) Tuapse yöresi deniz yoluyla yapılan deportasyonun merkezi toplanma yerlerinden biri olmuştur. Bazı kaynaklara göre bölgeden 500 bin kadar Çerkes göç etmeye zorlanmıştır.^[7]
• 1864 — Sahilde ilk Rusya vatandaşlarının meskeni. Meskene ruslar, ermeniler, yunanlar göç ediyorlar.
• 1867 — Kadoş burnunda deniz fenerinin inşa edilmiştir. (şimdiki şehir sınırında)
• 1875 — Sivil meskenin (Velyaminovski Posad) kurulmuştur.
• 1895 — Meskene Novorossiys-Suhumi ve Maykop-Tuapse yollarının uzatılmıştır.
• 1896 — Deniz limanı yapılmıştır.
• 1896 — İsmi posad Tuapseye değiştiriliyor. Çernomor Quberniyasının Tuapse okrugunun merkezi.
• 1913 — "Tuapsinskiye otkliki" (Tuapse haberleri) gazetesinin ilk numarasının baskısı.
• 1916 — Şehir statüsünü almış ve Armabir-Tuapse Demir Yolu çekilmiştir.
• 1917—1920 — Rusya İç Savaşında birkaç kez el değiştiriyor ve kısmen yıkılmıştır.
• 1921 — İlk kütüphane açılmıştır.
• 1921 — Çocuk Müzik Okulu açılmıştır.
• 1923 — Yeni bölgü ile Kuban-Çernomor ilinin Çernomor okrugunun Tuapse rayonunun merkezi.
• 1924 — Tuapse 23 Eylül 1924'te kurulan Şapsığ Ulusal Rayonu merkezi oldu.
• 1928 — Bu yıl Grozni-Tuapse hattı açılmıştır.
• 1933 — Tuapse limanı SSCB önemi kazanmıştır.
• 1935 — Tuapse Kray'a bağlı kent haline dönüştürülmüştür.
• Ekim 1941 — Agoy Havaalanı'nın (şehirden 8 kilometre uzaklıkta) ve Tuapse Deniz Filo karargâhı inşa edilmiştir.
• II. Dünya Savaşında yıkıma uğramıştır. Zarar 22 milyon ruble civarındaydı.
• 1947 — Mimar Şusevin planı ile imar çalışmaların başlanmıştır.
• 1976 — Fransanın Agen kenti ile kardeş şehir olmuştur.

• 5 Mayıs 2008 — Tuapse kentine "Askerî zafer şehri" ismi verilmiştir.^[8][9]
• Ekim 2011 - Yerel Rus makamları, Şapsığ Ulusal Rayonu'nun kaldırıldığı 1945'ten bu yana Tuapse'de bir Şapsığ Festivali düzenlenmesine izin ve destek vermiş bulunuyorlar. Bkz.Ныбэ Анзор, "Нартхэм ямашIо кIуасэрэп", Адыгэ макъ, 01.11.2011.

• Şehir günü. Temmuzun ilk pazarı günü kutlanmaktadır.^[10]
• Tuapse'nin kurtuluşu günü. 21 aralık.^[10]

Şehir nüfusunun tablosu:^[11]

Yıl	Nüfus (bin kişi)	Yıl	Nüfus (bin kişi)	Yıl	Nüfus (bin kişi)	Yıl	Nüfus (bin kişi)
1897	1.4	1967	49	1989	63.1	2003	64.2
1913	7.7	1970	51.4	1992	64.4	2005	63.5
1926	12	1976	58	1996	65.7	2006	63.5
1931	29.0	1979	59.8	1998	65.8	2007	63.5
1939	29.8	1982	62	2000	65.4	2008	63.7
1959	36.7	1986	64	2001	65.3	2010	63.0

Nüfusun çoğunluğu ruslardan (76,7 %) ibarettir. Ermeniler (8,3 %), ukraynalılar, şapsığlar ve diğer halklar da bulunmaktadır.^[12]

Kentin en önemli ekonomik sektörleri şunlardır:

• Petrol rafinerisi
• Nakliyat
• Gıda sektorü.

Kentte aşağıdaki alanlarda çalışan şirketler vardır:

• "Transneft" şirketinin "Zareçye" petrol kargo tankı.
• Tuapse petrol rafinerisi
• "Rosneft" şirketinin petrol kargo tankı
• Kuzey Kafkas Demir Yolları'nın istasyonu
• Gemi tamiri tersanesi
• Motor fabrikası (Artık yok, yerine kimya müessesesi inşa ediliyor.)
• Gemi mekanik tersanesi - Küçük gemiler üretiyordu (artık yok, yerinde gübre müessisesi inşa ediliyor)
• Et ürünleri üreten şirketler.
• Ekmek fabrikası

Önceleri kentte şu sanayi müesseseleri vardı:

• Süt fabrikası (yerinde inşaat malları ticareti yapılıyor)
• Balık fabrikası
• Lenin kolhozu (Kara Denizden balık avlanıyordu)
• Bira fabrikası
• Ayakkabı fabrikası
• Marn, kireç taşı ve kumtaşı üretim fabrikası

Tuapse, Rusyanın Kara Deniz sahili bölgesinin en önemli nakliyat bölgelerinden biridir. Şehrin coğtafi yönü onun Soçi kenti ile olan ulaşımına ve ihracatın en önemli merkezlerinden biri olmasını tayin eder. En önemli ihracat malları petrol, gübre ve kömürdür.

Tuapse kentinde otonakliyat, demir ve deniz yolları müessiseleri vardır:

• Tupse Deniz Limanı İdaresi (gemilerin dokunulmazlıklarını temin eder, gemilerin tamiri yapılır.
• Tuapse Ticari Deniz Limanı: buradan petrol ihracatı yapılır.
• Kuzey Kafkasya Demir Yollarının Tuapse istasyonu.
• "Eurochim" şirketinin yük terminali.^[13]
• "Rosneft-Tuapsenefteprodukt" - petrolun satışını sağlar.
• Tuapse yolcu şirketi, şehiriçi ve şehirler arası yolcu ulaşımını sağlar.
• "Tuapsetransservis" (yolcu ve yük nakliyatı yapar).
• "Stroytrans" (yük nakliyatı yapar).

Tuapse, Krasnodar Krayının 2 başlıca ihraç limanından biridir. Aynı zamanda Krasnodar Krayının kuzeyindeki Novorossiysk ile birlikte, Rusya'dan petrol ve doğal gaz ihraç edilen önemli limandır.

I. Dünya Savaşı sırasında, 4 Temmuz 1916'da Tuapse limanını Yavuz Muharebe Kruvazörü tarafından bombalanmıştır. Bombalanma sonucunda bir buharlı gemi ve bir motorlu uskuna batırılmıştır.^[14]

II. Dünya Savaşı sırasında da Tuapse limanı önemli yerlerden biri olmuştur. Örneğin, Alman kuvvetleri 9 Ağustos 1942'de Krasnodar'a ulaşmış; ama Novorossiysk kentini Eylül başlarında alsalar da Tuapse'ye ulaşamamışlar.^[15] Almanlar Tuapse'ni alabilseydiler, ardından da daha güneydeki Batum'u ele geçirecekti.

Tuapse Deniz Limanı kargo hizmetini çoğaltmayı planlamaktadır. Buğday saklanması için binaların inşası yapılmaktadır.^[16][17]

• 2002 — 17,9 milyon ton
• 2008 — 19,4 milyon ton^[18]
• 2009 — 18,4 milyon ton^[19]
• Ocak-Mart 2010 — 5,0 milyon ton^[20] (artış 18,1 %)

Tuapse'de şehiriçi ulaşım yapan otobüsler ve dolmuşlar bulunmaktadır. Taksi sistemi mevcuttur. Otobüs ve dolmuşlar şehiriçi ile bereber Tuapse'nin etrafına ulaşım sağlamaktadır.

Kentte rayonlar yoktur fakat, tarihi bölgeler bulunmaktadır.

• Merkez
• Sahil (Kentin kuzey-batısı, Pauk nehrinin yatağında)
• Grozneft (ismini şehirde ilk petrol arıtma rafinerisinin isminden almıştır, Tuapse Nehri'nin sol kıyısında)
• Zvezdnıy (ismini Zvezdnıy "Yıldız" Caddesi'nden almıştır).
• Sortirovka (Merkezden yüksekte, Tuapse Nehri'nin sağ kıyısında)
• Barsovaya Şel (kentten Cubqaya giden yolda)
• Kalaraşa (Kalaraşa caddesinin isminden alınmıştır, şehrin sanayi bölgelerinden olması sebebiyle ekolojisi en temiz ve çok prestijli bir bölgedir.

Tuapse subtropikal iklime sahiptir.

Tuapse iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	8,1	8,5	11,1	15,2	20,3	24,2	27,2	28,0	28,0	19,9	19,9	10,4	17,6
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	1,5	1,5	3,8	7,6	12,3	16,0	18,6	18,8	15,2	10,9	6,5	3,2	9,7
Ortalama yağış (mm)	157,5	136,7	132,2	79,7	77	79,8	90,5	108,5	116,5	89,5	141,8	161,3	1.373,4
Su sıcaklığı (°C)	8,7	8,1	8,4	10,4	15,4	20	23,1	23,8	20,2	17,8	14,5	11,5	15,2
Kaynak: World Climate

Şehirde kışın bazen sert soğuklar yaşanmaktadır. Mesela 6 ocak 2006'da gece hava -16,8 °C'ye düşmüş, sabahsa −9 °C'den yukarı çıkmamıştır.

Kentte 10 orta okul, 1 akşam okulu, 1 zeka engelliler okulu ve 3 yatılı okul vardır.

Tuapsede aşağıdaki üniversitelerin bölümleri bulunmaktadır:

• Kuban Teknoloji Üniversitesi
• Rostov Yol ve Nakliyat Üniversitesi
• Rusya Hidrometroloji Ünivesitesi
• Güney Federal Üniversite
• Soçi Turizm Üniversitesi
• Taganrog Radyoteknoloji Üniversitesi

Orta Meslek Okulları:

• Tuapse Hidrometroloji Meslek Okulu
• Tuapse Finans-Hukuk Okulu
• Tuapse Deniz Okulu
• Tuapse Pedagoji Koleji

Önemli ticaret yerleri:

• Karl Marks Caddesi
• Galina Petrova Caddesi
• Mareşal Jurov Caddesi
• Sofya Perovskaya Caddesi

Kentte en önemli mağazalar şunlardır:

• "Almaz-Holding"
• "L'Etual"
• "Euroset"
• "Svyaznoy"
• "Begemot"
• "Ekspert"
• "Eldorado"
• "Magnit"
• "Vısşaya Liga"
• "AdidasAdidas"
• "Gloria Jeans"
• "M-Video"
• "Nike"
• "Reebok"
• "Carlo Pazolini"
• "LG"

26 Haziran 2009'da ilk hipermarket olan "Magnit" açılmıştır. Aralık 2010'da "Krasnaya Ploşad" ticaret merkezi açılmıştır.

Kentte onlarca bar, restoran ve bistro vardır. İki sinema mevcuttur: "Show-Time" ve "Rossiya". "Malibu ve "N-Club" isimli geçe kulüpleri var. Yaz mevsiminde sahillerde dans salonları açılmaktadır.

• Poletayov Müzesi.
• Ressam Aleksandr Kiselyovun Müzesi.
• Tuapse Gençler Tiyatrosu.
• Batareyka dağında İkinci Dünya Savaşı askerlerinin anıtı.

Kentin etrafında Bronz çağına ait çiksaylı dolmenler ve diğer arkeoloji anıtlar bulunmaktatdır. Kadoş burnu yakınlığında olan Kiselyov Kayasına çok sayıda turist gelmektedir.

Turistler tarafından en çok sevilen yerler:

• Deniz sahili: Burada kentin önemli anıtlarından olan Tuapse Limanı'nın yönetim binası yerleşmektedir. (bina halk tarafından "çupa-çups" ismiyle anılmaktadır).
• Karl Marks Caddesi: Caddede "Rossiya" sineması ve kentin en büyük kitapçısı bulunmaktadır.
• Galina Petrova Cadddesi: Çok sayda butiklerin olduğu, Karl Marks Caddesi'nden merkezi pazara giden yaya caddesi.
• Lenin Caddesi: Burada ticaret merkezleri ve restaurantlar bulunmaktadır.
• Şehir Parkı

Gezim sektörü ekonomiye önemli katkı sağlamaktadır, ama kentin sanayi ve nakliyat sektörününün yoğunluğu gezimin gelişimini engellemektedir. Bu sebeple de, Tuapse daha çok bölgedeki gezim noktalarına (Nebug, Agoy, Olginka, Şepsi ve Soçinin Lazarev rayonu) geçiş yolu olmakla yetinir.

Şehirde birkaç otel vardır:

• "Karavella" ***
• "Yakor"
• "Moryak"

Tuapse'de Gagarin Caddesi'nin sonunda, Tuapse Nehri'nin kenarında şehir sahili vardır. Sahil bölgesinde Kodoş Burnu'na doğru da bir sahil bulunmaktadır.

• Agen, Fransa

• Pospelov E.M. Dünyanın coğrafi adları: toponimik sözlük: 5000 tane. Moskova: Rusça sözlükler, 2001. sayfa 422-423 (Rusça)
• Qorkin A.P. Rusya Coğrafyasi: Ansiklopedik Sözlük. Moskova: Büyük Rusya ansiklopedisi, 1998. sayfa 594 (Rusça)
• Lappo Q.M. Rusya Şehirleri: Ansiklopedi. Moskova: Büyük Rusya ansiklopedisi, 1994. sayfa 477 (Rusça)

• Tuapse Belediyesi
• Tuapse Limanı
• Şehir sitesi12 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Şehir sitesi
• Şehir sitesi12 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Şehir sitesi
• Turizm sitesi8 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.