Kıl kurdu

Kıl kurdu
Erkek (♂) ve dişi (♀) kıl kurtları
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Nematoda Sınıf: Secernentea Alt sınıf: Spiruria Takım: Oxyurida Familya: Oxyuridae Cins: Enterobius Tür: E. vermicularis
İkili adlandırma
Enterobius vermicularis Linnaeus, 1758
Sinonimler
Oxyuris vermicularis

Kıl kurdu (Enterobius vermicularis; eskiden: Oxyuris vermicularis), Yuvarlak solucanlar (Nematoda) şubesinden, dünya çapında çocuklarda yaygın bağırsak paraziti olan bir türdür.

Kıl kurdu'nu yine bağırsak paraziti olan ve ondan daha büyük (25 cm) bağırsak solucanı (Ascaris lumbricoides) ile karıştırmamak gerekir.

Yumurtaları 50-60 μm uzunluğunda, 20-30 μm kalınlığında oval, bir tarafı düz, diğer tarafı ise konveks yapıdadır. Bir başka deyişle asimetrik elips şekillidir. Düz, renksiz ve kalın bir kabuğu vardır. Nesneler yapışkan özelliği vardır. Binlerce (ortalama 10.000) yumurtadan oluşan küme çıplak gözle seçilebilir. Yumurtlandığı zaman içinde larva oluşmuştur ya da bazen de embriyo hâlindedir.

Larvaları beyaz veya kremsi renktedir. Konakçının vücudunda 140-150 μm uzunluğuna kadar büyür.

Erişkin kurdun vücudunu örten kutikula ön uçta genişlemiş ve yassılaşıp şişebilen bir hâl almıştır. Bu kutikula kalınlaşması enine çizgili bir görüntü arz eder. Ağız üç dudakla çevrilmiştir. Yemek borusunun arka ucu, içerisinde bir diş aygıtı bulunan geniş bir bulbus halindedir. Küçük ve beyaz renklidir. Dişileri erkeklerinden daha büyüktür. Dişileri 10, erkekleri 3 mm boyundadır. Erkekte arka uç küt ve ventrale doğru kıvrık olup, bir adet çiftleşme spikülü bulunur. Dişilerin arka kısmı ise uzun ve sivridir.

Enterobius vermicularis, monoksen bir parazittir ve insana özgüdür. Ara konağı yoktur. Bütün dünyada, ama özellikle ılıman bölgelerde ve ilkokul çağı çocuklarda en sık görülen yuvarlak solucandır. İnsan kalın bağırsağında, özellikle çekum ve rektum bölgesinde, nadiren ince bağırsağın son kısımlarında yaşar ve enterobiosise neden olur. Dişi ovovivipardır. Enterobiosisin epidemiyolojisinde dişi parazitin yumurtlama alışkanlığı büyük önem taşır. Dişi bağırsak içinde yumurtlamaz. Enfekte kişilerde dişi erişkin kıl kurtları gece uykudan 2-3 saat sonra anüsten dışarı çıkarak makat civarına (perianal bölgeye) binlerce (ortalama 10.000) yumurta bırakır ve kısa süre içinde ölürler. Yumurtadan 6 saat içinde larvalar çıkarak bulaşıcı özelliğini kazanır. İç çamaşırlarına bulaşan, yatağa dökülen veya da oluşturduğu kaşıntı hissi ile o bölge parmakla kaşındığında, tuvalet sonrası makat temizliği esnasında kişinin eline, tırnaklarının arasına geçerler. Bu nedenle tekrar tekrar bulaşma ve çocuktan çocuğa bulaşma riski fazladır. Oda sıcaklığında 2-3 hafta canlı kalabilir. Çamaşırlarda, yatak ve çarşaflarda da yumurta bulunduğunda bulaşma ortamı oluşturur. Kıl kurdu bulaşmış çarşafların silkelenmesi ile havaya saçılan yumurtaların ağız bölgesine ulaşarak bulaşması da mümkündür. Parazitin konak zinciri insan-insan-insan olarak uzanır. Bulaşma, ağızdan ya da burundan alınarak, yutulan yumurtalarla olur. Yumurtalar, ince bağırsağın son kısımlarında açılırlar ve serbest kalan larvalar burada iki deri değiştirir ve kalın bağırsağa geçerek olgunlaşırlar. Yumurtanın ağızdan alınmasından, dişi parazitin yumurtlayacak duruma gelmesine kadar geçen süre, yaklaşık 15-43 gündür.

Kıl kurdu enfeksiyonu (Enterobiosis), vücuttaki parazit sayısına bağlı olarak sessiz seyredebilir. Fakat birden çok sistemi ilgilendiren belirtilere de yol açabilir. Sindirim sisteminde yaşayan E. vermicularis, sindirim sistemi, sinir sistemi, ürogenital sistem, deri ve kan tablosunda bazı değişiklik ve belirtilere sebep olur. Belirtiler arasında en dikkat çekicisi, bilhassa geceleri olan makat kaşınmasıdır. Bunun sebebi yumurtalarını bırakmak için olgun dişi parazitlerin aşağılara doğru hareket etmeleridir. Huzursuzluk, uykusuzluk, yatağını ıslatma diğer şikayetlerdir. Kaşınma neticesinde makat bölgesinde egzema ve iltihabi yaralar teşekkül edebilir. Ayrıca, Dientamoeba fragilis gibi parazitlerin taşıyıcılığını da yaparak diğer parazitlerin insanda yerleşmesine zemin hazırlamaktadır.

Bulaşma genellikle insandan insana ya da otoenfeksiyon ile olmaktadır. Bulaşma tırnak yeme, hijyen eksikliği veya yetersiz el yıkama sonucunda meydana gelebilmektedir. Bunun dışında enfekte yumurtalar ile kontamine olan çarşaflar, kıyafetler, yatak odası eşyaları ve bu eşyaların hareketi ile dağılan yumurtaların havadan solunum yolu ile alınması ile bulaşma olabilir. Ayrıca kanalizasyon suyu ile sulanan meyve ve sebzelerin iyi yıkanmadan tüketilmesi sonucunda bulaşma olmaktadır. Parazitin vücuda girmesi, parazit yumurtalarının alınmasıyla, yani ağız yoluyla olur. Alınan parazit yumurtaları bağırsaklarda açılır. Yumurtalardan çıkan erkek ve dişi parazitler çiftleştikten sonra, dişi parazitler yumurtalarını bırakmak için kişinin makat bölgesine göçer. Makat bölgesine bırakılan yumurtalar 6 saat içinde açılır ve yeni parazitler ortaya çıkar. Yeni parazitler tekrar bağırsağa göçer. Olgun hale geldikten sonra yumurta bırakmak için yine makat bölgesine gelirler. Eğer hastalık tedavi edilmezse bu döngü devam eder. Erişkin kıl kurtları anüsünüzün etrafındaki alanda yumurta bıraktıkları zaman, anal bölge genellikle, bazen şiddetli bir biçimde kaşınmaya başlar. Kaşıntılı bölgeyi kaşıdığınız zaman, mikroskobik yumurtalar parmaklarınıza takılır, buradan besin, sıvı veya başka insanlar gibi diğer yüzeylere aktarılır. Kıl kurdu yumurtları haftalarca bu yüzeyler üzerinde hayatta kalabilir. Yumurtanın başka bir kişinin ağzına, yumurta bulaşmış içecek, besin veya eller ile ulaşması üzerine enfeksiyon başlar.

Toplumlardaki görülme sıklığı sosyal, kültürel, ekolojik ve hijyenik farklılıklara bağlı olarak değişen bağırsak parazit enfeksiyonları, özellikle gelişmekte olan ülkeleri etkileyen önemli bir sağlık sorunudur. Bağırsak parazitlerinden ileri gelen enfeksiyonlar dünyada ve Türkiye'de enfeksiyon hastalıkları arasında ilk sırayı almaktadır. Dünyada yaklaşık 500-900 milyon insanı (sadece ABD'de 42 milyon) enfekte ettiği düşünülen bağırsak parazitlerinin ekonomik, tıbbi ve teknolojik gelişmelere karşın, artan nüfusa paralel olarak yarım yüzyıldan beri fazla değişmediği, bazı endemik ülkelerde enfeksiyon oranının %90'lara vardığı bildirilmektedir. Türkiye'nin hemen her yöresinde yapılan çalışmalarda bölgeye göre bağırsak paraziti oranları %10-96 arasında değişen oranlar sergilemektedir. Örnek olarak, bazı okul ve yurtlarda yapılan taramalarda, Elazığ'da %97.4, Hatay'da %38.97, Kırıkkale'de %31, Eskişehir'de %24, Kayseri'de %22.5, İzmir'de 13 %43.8, Malatya'da ve Ankara'da %10,6 enfekte çocuk görülmüştür.^[1][2][3][4] Bu rakamlar, sosyoekonomik duruma bağlı olarak değişkenlik gösterir. Sosyoekonomik ve eğitim düzeyi düşük, gecekondu yerleşimi fazla, temiz içme suyu, kanalizasyon gibi alt yapı olanakları yeterli olmayan ve sağlıksız koşullarda yaşayan toplumlarda bağırsak parazitleri daha sık görülmektedir. Sosyoekonomik düzeyi düşük ve kalabalık ailelerde kılkurdu enfeksiyonunun daha sık ortaya çıktığı gözlenmiştir.

Vücuttaki parazit sayısı ve konağın bağışık durumuna bağlı olarak enterobiosis asemptomatik (hafif kıl kurdu enfeksiyonları) olabileceği gibi en bilinen semptomları olan anal veya vajinal bölgede kaşıntı, burun kaşıntısı, gece ağızdan salya akması, diş gıcırdatması, uykusuzluk, asabiyet ve huzursuzluk, aralıklı karın ağrıları ve bulantı gibi, muğlak mide ve bağırsak semptomları ile karşımıza çıkabilir.

Tipik kıl kurdu enfeksiyonları ciddi sorunlara neden olmaz. Nadir durumlarda, ağır enfeksiyon nedeniyle komplikasyonlar gelişebilir:

• İdrar yolu enfeksiyonu: Kadınlarda daha yaygın olan idrar yolu enfeksiyonlarının nedeni bazen ağır kıl kurdu istilasıdır. Parazit mesaneye de göçerek, sistite neden olabilir.
• Peritoneal boşlukta enfeksiyon: Kadınlarda veya kızlarda, parazit anal bölgeden vajinaya, oradan rahme, fallop tüplerine ve leğen kemiği boşluğundaki organların etrafında bulunan alana geçebilir. Bu durum vajinite, endometrite veya başka sorunlara sebebiyet verebilir.
• Kilo kaybı: Çok sayıda erişkin kıl kurdu bağırsağınızda yaşadığı zaman, kilo vermenize yetecek kadar karın ağrısına neden olabilir ve buna yetecek kadar besin tüketebilir.

Kesin tanı yumurtaları veya parazitin kendisinin görülmesi ile konur.

Selofan bant testi: Kıl kurtlarına yönelik en kesin sonuçlar veren test, dünya çapında yaygın olan selofan bant testidir. Dişi parazitler anüsten dışarı çıkarak perianal bölgeye yumurtlamaları nedeniyle ancak bu yöntemle tanı yapılmaktadır. Doktorunuz, anüsünüzün etrafındaki deriye şeffaf bir plastik bant bastıracak, ardından mikroskop altında bu bantta kıl kurdu yumurtaları incelemesi yapacaktır. Parazit genellikle gece yumurta yaptığından ötürü, sabahları dışkınızı çıkarmadan veya banyo yapmadan önce ilk iş kendinizi test ederek iyi bir numune elde edebilirsiniz. Anüsünüze bir parça şeffaf plastik bant yapıştırın, daha sonra numunenizi doktorunuza götürün. Teşhisin konması için çok sayıda bant numunesinin alınması gerekli olabilir.

Kurdun doğrudan görülmesi: Bazen, anüsünüzün çevresindeki bölgede erişkin bir kurdun görülmesinde olduğu gibi, kıl kurtlarının varlığı daha belirgindir.

Eğer hafif bir kıl kurdu enfeksiyonu vakası geçiriyorsanız, hiçbir semptomu yaşamayabilirsiniz ve hiçbir tıbbi yardıma ihtiyacınız olmayabilir. Birçok çocuk hafif kıl kurdu enfeksiyonlarını, bütün dişi kurtların anüsün dışına gitmesiyle yeniden enfeksiyon meydana gelmemesi sayesinde atlatmaktadır. Eğer uykusuzluk ve asabiyet ile birlikte hafif karın ağrınız varsa ya da sürekli veya şiddetli anal ya da vajinal kaşıntı yaşıyorsanız, doktorunuza danışın. Kıl kurdu enfeksiyonları ilaçlarla da etkili bir biçimde tedavi edilebilir. İlacın alındığı gün mümkünse; çarşaf çamaşır kaynatılırsa (makinanın 90 derecesi yeterli değil,100 derece gerekiyor), iç çamaşırlar kızgın ütüyle ütülenirse tedavi başarısı artar.

Kıl kurdu enfeksiyonları en yaygın olarak, parazit yumurtalarının bulaştığı parmaklar aracılığı ile yayılır. Enfeksiyon kapma veya yayma riskini azaltmak için, Tırnaklar kısa tutulmalı, dışkıya el sürülmeden temizlik yapılmalı, umumi musluklarla fazla temastan kaçınılmalı, mümkünse sıvı sabun kullanılmalıdır. Kıl kurtları enfeksiyon bulaştırma yetilerini yüzeyde haftalar boyunca koruyabildiklerinden ötürü, yatakları yıkayın ve banyoları düzenli olarak temizleyin, iç çamaşırlarınızı günlük olarak değiştirin.

Enterobius cinsinin, İnsanda asalak olan kıl kurdu (Enterobius vermicularis) türü dışında Şempanzelerde asalak olan Enterobius anthropopitheci türü daha vardır. "İnsanda asalak olan ikinci Enterobius türü" olarak lanse edilen Enterobius gregorii Hugot 1983 türünün aslında Enterobius vermicularis türünün sinonimi olduğu yapılan araştırmalarla^[5][6][7] ortaya konmuştur.

• [6] İstanbul Sağlık Müdürlüğü
• [7] Dr. Nur Canoğlu, ODTÜ Sağlık ve Rehberlik Merkezi