Şelit
 | |
| Genel | |
|---|---|
| Kategori | Mineral |
| Formül (tekrarlayan birim) | CaWO4 |
| Kristal ikizlenme | Yaygın, penetrasyon ve temas ikizlenmesi, bileşim düzlemi {110} ya da {001} |
| Kimyasal Özellikler | |
| Renk | Renksiz, beyaz, gri, kahverengi, soluk sarı, sarı-turuncu, turuncunun soluk tonları, kırmızı, yeşil; bölgesel olarak farklı renklerde olabilir |
| Kristal biçimi | Psödo-oktahedra, büyük, sütunsal, granüler |
| Dilinim | {101}'de belirgin, {112}'de kesintili; ve {001}'de belirsiz |
| Kırık | subkonkoidal'den düzensize |
| Mohs sertlik ölçeği sertlik | 4.5-5 |
| Özağırlık | 5,9–6,1 |
Şelit kimyasal formülü CaWO4 olan kalsiyum tungstat mineralidir.[1][2][3][4] Volfram metalinin en önemli cevheridir.[5] Düzgün kristalli şelit koleksiyoncular tarafından aranan bir mineraldir ve sıklıkla kusursuz mineraller değerli taş olarak işlenir. Şelit Czochralski işlemi ile sentezlenir; elde edilen madde taklit elmas, sintilatör ya da katı hâl aktif lazer ortamı olarak kullanılır. Ayrıca çinko sülfit gibi radyum boyası olarak kullanılır. Thomas Edison, görüntüleri baryum platinosiyanidten altı kat daha parlak yapan kalsiyum tungstat kaplı bir floroskop icat etmiştir; baryum platinosiyanide Wilhelm Conrad Röntgen'in 1895 Kasım'ında X-ışınlarını keşfetmesine yarayan kimyasaldır.
Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kristalleri tetragonal kristal sistemi şeklindedir ve dipiramidal psödo-oktahedra şeklinde görünürler. Aldığı renkler altın sarısı, kahverengimsi yeşilden koyu kahverengi, pembemsiden kırmızımsı griye, turuncuya değişiklik gösterir ve renksiz olarak da bulunurlar. Şeffaflığı yarı saydamdan saydama değişir ve kristal yüzeyleri oldukça parlaktır. Şelitin dilinim özellikleri çok belirgindir ve subkonkoidaldan düzensize kırılır. Özgül ağırlık 5,9–6,1 arasındadır ve sertliği 4,5 ila 5 arasındadır.[1] Kristal biçimi psödo-oktahedranın dışında sütunsal, granüler, tabüler ya da masif olabilir. Druz kristalleri oldukça nadirdir ve hemen hemen yalnızca Çekya'da Zinnwald'da bulunur. İkizlenme de yaygın olarak gözlenir ve kristal yüzeyler oyuklu olabilir. Şelit tanıma çizgisi beyaz ve kırılgandır.
Şeffaf olanlarından kesilen taşlar kırılgandır. Şelitin kırılma indisi (1,918–1,937 tek eksenli pozitif, çift kırılma maksimum 0,016) ve ayrışımı (0,026) orta derecede yüksektir. Bu faktörlerin birleşmesi şelitin yüksek parlaklığına ve elmasa yaklaşan pırıltısına yol açar.
Şelit kısa dalga morötesi ışık altında parlak gök mavisi bir renkte ışıldar. Mineral içinde eser miktarda molibden katışıklığı ışıltının yeşil renkli olmasına neden olur. Şelitin ışıldaması bazen doğal altın ile bağlantılandırılır ve jeologlar tarafından altın yataklarının bulunmasında kullanılır.
Bulunuşu
[değiştir | kaynağı değiştir]Scheelite temas metamorfizmasıyla oluşmuş skarnlarda; yüksek sıcaklıktaki hidrotermal damarlarda ve grayzende bulunur. Daha az yaygın olarak da granit pegmatitlerde görülür.[1] Formasyon sıcaklığı ve basıncı 200 ila 500 °C arasında ve 200 ila 1.500 bar arasındadır.[7] Tipik mineral birlikteleri olarak kasiterit, volframit, topaz, fluorit, apatit, turmalin, kuvars, grossüler–andradit, diopsit, vezüvianit ve tremolit sayılabilir.[1]
Şelit genellikle kalay içeren maden damarlarda bulunur; bazen altın ile birlikte de görülür. Berrak kristaller Cumbria, Bohemya, İsviçre, Silezya ve Arizona'da bulunmuştur. Connecticut ve Japonya'da tamamen volframite dönüşmüş büyük şelit kristalleri bulunmuştur; Japonya'da bulunanlara “reinite” adı verilmiştir.[8]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Şelit ilk olarak 1781 yılında İsveç, Dalarna, Säter'te Mount Bispbergs klack'ta bulunan örneklerden tanımlanmıştır. Adı Carl Wilhelm Scheele'den (1742–1786) gelmektedir.[2] Olağan dışı ağırlığı nedeniyle İsveçliler tarafından "ağır taş" anlamına gelen tungsten adı verilmiştir. Ancak daha sonra bu isim metali tanımlamak için kullanılmış ve cevhere şelit adı verilmiştir.[9]
Yapay şelit
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde kübik zirkonya ve moissanitin elmas taklidi olarak daha çok tercih edilmesi nedeniyle artık elmas taklidi olarak kullanılmaz ve sıklıkla doğal şelit yerine yapay şelit sunulabilmektedir. Yapay şelit doğal olanından mikroskop altında ayırt edilebilir: Doğal şelit minerali çok nadiren büyüme özellikleri olmadan ve kusursuz olarak bulunur halbuki yapay şelit genellikle çok temizdir. Ayrıca yapay eğri çizgiler ve çok küçük gaz baloncukları da yapay şelit içinde görülür.
Ayrıca el spektroskopisi ile görülebilen absorpsiyon spektrumu da ayırt etmede yararlıdır: Doğal şelit minerallerinin çoğu içinde eser miktarda praseodim ve neodimyum olması nedeniyle spektrumun sarı bölgesinde (~585 nm) belli elirsiz absorpsiyon çizgileri gösterir. Yapay şelitte bu çizgiler görünmez. Bazı yapay şelitlerin içine neodimyum ya da diğer nadir toprak elementleri katılsa bile oluşan spektrum doğal şelit gibi değildir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d http://rruff.geo.arizona.edu/doclib/hom/scheelite.pdf 23 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Handbook of Mineralogy
- ^ a b http://www.mindat.org/min-3560.html 7 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mindat.org
- ^ http://webmineral.com/data/Scheelite.shtml 11 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Webmineral data
- ^ Klein, Cornelis and Cornelius S. Hurlbut, Manual of Mineralogy, Wiley, 20th ed., 1985, p. 356 ISBN 0-471-80580-7
- ^ Hiçyılmaz, Cahit (1993). Şelit ve Kalsitin Yüzey Özelliklerine Amin ve Elektrolitlerin Etkisi (PDF). Türkiye XIII. Madencilik Kongresi. s. 704. 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2016.
- ^ A. Zalkin, D.H. Templeton (1964). "X-ray diffraction refinement of the calcium tungstate structure". Journal of Chemical Physics. Cilt 40. ss. 501-504. doi:10.1063/1.1725143.
- ^ Lindgren, W. (1933) Ore Deposits of the Western States, pp. 518, 535
- ^ Hugh Chisholm, (Ed.) (1911). "Scheelite". Encyclopædia Britannica (11 bas.). Cambridge University Press.
- ^ Francis J. Reynolds, (Ed.) (1921). "Scheelite". Collier's New Encyclopedia. New York: P.F. Collier & Son Company.
