Şeftali
| Şeftali | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Sonbahar Kırmızı Şeftalisi, çekirdek çeşitliliğini gösteren enine kesit | |||||||||||||||||
 Otto Wilhelm Thomé (1885) tarafından gösterildiği gibi şeftali çiçeği, meyvesi, tohumu ve yaprakları (1885) | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| Prunus persica | |||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Şeftali (Prunus persica), ilk evcilleştirildiği ve ekildiği Kunlun Dağları'nın kuzey yamaçları ve Tarim Havzası arasındaki Kuzeybatı Çin bölgesine has, yerli yaprak döken bir ağaçtır.[2]
En çok "şeftali" ve parlak kabuklu çeşit "nektarin" denilen çeşitli özelliklere sahip yenilebilir sulu meyveleri vardır. Bazı çeşitleri bol sulu ve tatlıdır.
Şeftali, gülgiller (Rosaceae) familyasından bir yaz meyvesidir. Şeftali uzun yaşam ve ölümsüzlük sembolüdür.[kaynak belirtilmeli]
"Persika" özel adı, Avrupa'ya nakledildiği Pers (günümüzde İran)'da yaygın olarak yetiştirilmesine atıfta bulunur. Gülgiller familyası‘ndaki kiraz, kayısı, badem ve erik'i içeren cins Prunusa aittir. Şeftali, oluklu tohum çekirdeğiyle diğer alt türlerden ayırt edilen “Amygdalus” alt cinsinde badem ile sınıflandırılır. Yakın akrabalıkları nedeniyle, şeftali çekirdeğinin tadı bademe oldukça benzer ve şeftali çekirdekleri, marzipan‘ın persipan adlı ucuz çeşidini yapmak için sık kullanılır.[3]
Şeftali ve nektarin aynı türdür ancak ticari olarak farklı meyveler olarak kabul edilirler.
Nektarin kabuğu, şeftali kabuğunun sahip olduğu tüyden (meyve kabuğu trikomlar) yoksundur; tek bir gen (MYB25) mutasyonunun ikisi arasındaki farktan sorumlu olduğu düşünülür.[4][5]
2018'de Çin dünya toplam şeftali ve nektarin üretiminin %62'sini üretti.[6]
Ilıman iklimi seven bir bitkidir. Genellikle 30 yıl yaşar. Türkiye'de en çok Bursa ve Akdeniz bölgelerinde tarımı yapılır. Meyvesi taze tüketildiği gibi suyu çıkarılarak meyve suyu yapılır. Bu meyvenin ekonomik değeri yüksek olup çok tüketilmektedir. Ağaç boyu genellikle 2 ve 2.5 metre olup yaz mevsiminde meyve verir. Dona karşı dayanıksızdır. Çok sayıda olan ve ağacı örten yaprakları, sapında 2-5 adet balozu bezi bulunan kenarları dişli, yeşil renkli ve ok ucu biçimlidir. İlkbaharda erkenden ve yaprağından önce açan pembe renkli çiçekleri yabani güle benzer. Çeşitlerine göre Haziran'dan Eylül ayına kadar olgunlaşan şeftali meyvelerinin pek çok çeşidi (Türkiye'de yaklaşık 64 çeşit) vardır.
Şeftali çekirdeği, kabuğu yakıt olarak kullanılabilir ayrıca bazı fiziksel işlemlerden sonra çekirdeğin içerisindeki tanecik hayvan yemi olarak da kullanılabilir. Şeftali çekirdeğinin kabuğu yakacak olarak kül oranı az ve kükürt oranı düşük bir temiz enerji kaynağıdır. Fırınlarda, seralarda, hamamlarda, kalorifer sistemlerinde, tavuk çiftliklerinde kullanılabilen alternatif bir enerji kaynağıdır. Şeftali çekirdeği gibi ürünler biyokütle olarak adlandırılan sıvı ve gaz yakıtların dışında tutulan yenilenebilir bir enerji kaynağı olarak küresel ısınma, kirlilik, doğal kaynakların azalması gibi sebeplerden dolayı tavsiye edilmektedir.
Şeftali fidanı, killi topraklar haricinde diğer tüm toprak çeşitlerinde yetiştirilebilir. Organik madde oranının yüksek olduğu topraklarda hem rekolte, hem de kalite artar. Yetiştirilen şeftalinin cinsine göre yanmış çiftlik gübresi ya da yeşil gübre kullanılabilir. Sık aralıklarla ağaçlar budanmalı ve haşerelere karşı önlemler alınmalıdır. Diğer yaz meyvelerine kıyasla erken uyanan bir meyve olan şeftali, en iyi kumlu ve çakıllı topraklarda yetişir. Kış mevsiminde sıcaklığın-10 derecenin altına düşmediği tüm bölgelerde kolaylıkla yetiştirilebilir. Çiçeklenme döneminde ise havaların soğuması, bitkinin köklerini böceklere karşı korur.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Şeftali Farsça kökenli bir sözcüktür. Orijinali şaft-alu biçimindedir ve etli erik demektir.
Dünyadaki şeftali üretimi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Şeftali (ve nektarin) üretimi, 2018 | ||
|---|---|---|
| Ülke | Üretim (milyon ton) | |
 Çin |
15.19 | |
 İtalya |
1.09 | |
 Yunanistan |
0.96 | |
 İspanya |
0.90 | |
 Türkiye |
0.78 | |
 ABD |
0.70 | |
 İran |
0.64 | |
 Şili |
0.31 | |
 Hindistan |
0.27 | |
 Mısır |
0.24 | |
| Dünya | 24.45 | |
| Kaynak: Birleşmiş Milletler, FAOSTAT[6] | ||
2018'de dünya şeftali üretimi (raporlama için nektarin ile birlikte) 24,5 milyon ton idi ve dünya toplamının (tablo) %62'si ile Çin liderliğindeydi.
ABD'nin Georgia eyaleti, 1571 gibi erken bir tarihte önemli şeftali üretimi nedeniyle "Şeftali Devleti" olarak bilinir,[7] diğer eyaletlere ihracatı 1858 civarında gerçekleşmiştir.[8]
2014'te Georgia, ABD şeftali üretiminde Kaliforniya ve Güney Karolina'nın ardından üçüncü oldu.[7]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Aroma
[değiştir | kaynağı değiştir]Alkoller, ketonlar, aldehitler, esterler, polifenoller ve terpenoidler dahil olmak üzere yaklaşık 110 kimyasal bileşik şeftali aromasına katkıda bulunur.[9]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Beyaz şeftali
-
Tüysüz şeftalinin meyve verme aşamaları
-
Çiçek açmış bir şeftali ağacı
-
Şeftali çiçekleri
-
Yeni başlayan meyve gelişimi
-
Şeftali ('Berry' çeşit) – suluboya, 1895
-
Claude Monet, Bir kavanoz şeftali, yakl. 1866
-
-
-
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir] Wikimedia Commons'ta Şeftali ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
|
 Wikispecies'te Şeftali ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.
|
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "IPNI Plant name Query Results". ipni.org. 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Faust, M.; Timon, B. L. (2010). "Origin and Dissemination of Peach". Horticultural Reviews. s. 331. doi:10.1002/9780470650585.ch10. ISBN 978-0-470-65058-5.
- ^ Haase, Ilka; Brüning, Philipp; Matissek, Reinhard; Fischer, Markus (10 Nisan 2013). "Real-time PCR assays for the quantitation of rDNA from apricot and other plant species in marzipan". Journal of Agricultural and Food Chemistry. 61 (14): 3414-3418. doi:10.1021/jf3052175. ISSN 1520-5118. PMID 23495652.
- ^ "Frequently Asked Questions". Oregon State University. 14 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Vendramin, Elisa; Pea, Giorgio; Dondini, Luca; Pacheco, Igor; Dettori, Maria Teresa; Gazza, Laura; Scalabrin, Simone; Strozzi, Francesco; Tartarini, Stefano (3 Mart 2014). "A Unique Mutation in a MYB Gene Cosegregates with the Nectarine Phenotype in Peach". PLOS ONE (İngilizce). 9 (3): e90574. Bibcode:2014PLoSO...990574V. doi:10.1371/journal.pone.0090574. ISSN 1932-6203. PMC 3940905 $2. PMID 24595269.
- ^ a b "Production of peaches and nectarines in 2018; Crops/Regions/World/Production Quantity (from pick lists)". United Nations, Food and Agricultural Organization, Statistics Division (FAOSTAT). 2019. 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2020.
- ^ a b Kathryn C. Taylor (15 Ağustos 2003). "Peaches". New Georgia Encyclopedia. Georgia Humanities Council and the University of Georgia Press. 5 July 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015.
- ^ Fair, John D. (2002). "The Georgia Peach and the Southern Quest for Commercial Equity and Independence, 1843-1861". Georgia Historical Quarterly. 86 (3): 372. Erişim tarihi: 19 Şubat 2018.
- ^ Sánchez G, Besada C, Badenes ML, Monforte AJ, Granell A (2012). "A non-targeted approach unravels the volatile network in peach fruit". PLOS ONE. 7 (6): e38992. Bibcode:2012PLoSO...738992S. doi:10.1371/journal.pone.0038992. PMC 3382205 $2. PMID 22761719.
 | Meyveler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |