| dbo:abstract
|
- Półtorak (lit. one-and-a-halfer) was a small coin equal to 1½ grosz struck in Polish–Lithuanian Commonwealth in the 17th century, during the reign of Sigismund III Vasa and John II Casimir Vasa. Initially a silver coin, with time its value deteriorated and the coin went out of use. Augustus III of Poland unsuccessfully tried to reintroduce it as a copper coin. The name stems from the Polish word "półtora" meaning one and a half. The coin was introduced in 1614 due to the need to strike a popular coin between a grosz and a trojak (3 grosz coin). From its early days, the półtorak was a coin of relatively low value, manufactured of impure silver (grade 0.469). Intended as a coin to be used close to the borders of the Kingdom of Poland, the coin's silver content was kept low to prevent valued metals from leaving the country. Initially produced at the Cracow mint, it was also produced in Bydgoszcz and between 1619 and 1620 also in Vilna. Initially the obverse featured the Coat of Arms of Poland, but already the following year it was replaced with the Coat of arms of the Polish–Lithuanian Commonwealth defaced with the coat of arms of the ruling House of Vasa. For most of its circulation the reverse featured a royal orb, inherited from the earlier Groschen of Brandenburg. To further facilitate international trade, both the obverse and reverse featured the number 24, signifying that the półtorak was equivalent to 1/24th of the German Thaler. It was thus one of the first coins to be issued in two different currency systems. While ultimately withdrawn, the coin inspired the creation of Hungarian Poltura. It was also copied by mints in Sweden and Prussia. Other coins of similar design and purpose struck in Poland at the time included półgrosz (½ grosz), (2 groszes), trojak (3 groszes), (4) and szóstak (6). (en)
- Półtorak – srebrna moneta o wartości półtora grosza bita w Rzeczypospolitej Obojga Narodów za czasów Zygmunta III i Jana Kazimierza. Za panowania Augusta III podjęto nieudaną próbę restytucji tego gatunku. Półtorak obok trzykrucierzówki, pojawiające się po raz pierwszy za panowania Zygmunta III Wazy, były monetami powstałymi dla potrzeb handlu nadgranicznego, w którym dawał się zwłaszcza odczuć brak gatunku pośredniego pomiędzy groszem a trojakiem. W 1598 r. zalegalizowano na terenie Rzeczypospolitej obieg drobnych monet obcych. Było to spowodowane faktem, że pod koniec XVI w. polska moneta – głównie w postaci trojaków – stała się ceniona wyżej w stosunku do talara i dukata zagranicą niż w kraju i zaczęto odczuwać w Rzeczypospolitej brak drobnych nominałów. W taryfie dopuszczonych monet obcych z 1600 r. wyceniono na półtora grosza monety niemieckie: ...które mają liczbę 24 w Jabłku z krzyżem nadpisaną... (co było oznaczeniem wartości 1/24 talara) oraz monety 3 krajcary z nominałem oznaczonym cyfrą „3”, odpowiadającej tradycyjnym groszom czeskim. Początek polskiego półtoraka jest kojarzony z Janem Zygmuntem, występującym w tym przypadku jako elektor brandenburski, a nie administrator pruski – lennik króla polskiego. Autorem zrealizowanej przez Brandenburczyka koncepcji półtoraka był wysoki urzędnik skarbowy Rzeczypospolitej, Henryk Laffert (od 1603 r. probierz generalny mennic koronnych, od 1608 r. – dzierżawca mennicy we Wschowie). Niezależnie od swoich bliskich związków z Rzecząpospolitą Obojga Narodów, poszukując dodatkowych źródeł dochodu, Laffert zwrócił się już w 1607 r. do sąsiada Korony z propozycją bicia półtoraka gdzieś na pograniczu, argumentując, że blisko stamtąd do granicy, mennice polskie są nieczynne, ale o srebro w Polsce bardzo łatwo, a cały interes jest korzystny dla elektora. Produkcja w myśl zaleceń Lafferta rozpoczęta została dopiero w 1612 r. w uruchomionej na terenie Nowej Marchii w Drezdenku, przy granicy z Koroną, mennicy. Działalność ta, będąca typowym „eksportem inflacji”, została zakończona w wyniku nacisków polskich i na skutek protestów stanów brandenburskich już w 1615 r. W koronie zdążono jednak podchwycić ideę Lafferta. Głównym źródłem półtoraków od 1614 r. stała się mennica bydgoska. Od niemieckiej nazwy miasta Bydgoszcz (Bromberg) nazywano te monety brummerami lub brombergerami. W mennictwie polskim pojawienie się zarówno półtoraka, jak i trzykrucierzówki było bardzo nietypowym upodobnieniem rodzimej monety do wzorów obcych. Wprowadzenie tych gatunków mogło stanowić swoistą odpowiedź na napływ słabego pieniądza niemieckiego, czyli próbę dokonania ekspansji własnego pieniądza na sąsiednie rynki. Pojawienie się półtoraków w systemie monetarnym Rzeczypospolitej należy również odbierać w kontekście antykryzysowych poczynań Zygmunta III. Gatunek ten stanowił wówczas narzędzie dewaluacji, ponieważ choć nominalnie był warty ³/2 grosza, to pod względem zawartości srebra odwoływał się do wartości grosza obniżonej o prawie 30%. W okresie panowania Zygmunta III Wazy półtoraki były bite:
* nieprzerwanie w latach 1614–1629 w mennicach koronnych, początkowo w Krakowie i Bydgoszczy, w latach 1617–1629 tylko w Bydgoszczy,
* wyjątkowo na Litwie (1619–1620),
* sporadycznie w Rydze w latach: 1616–1617 (z napisem „GROS” w legendzie, co doprowadziło do zaliczenia tych roczników do gatunku grosza przez niektórych autorów) oraz 1620 (tutaj umieszczono w legendzie „MONE”). Półtorak koronny miał masę 1,2 grama srebra próby 375, a litewski – 1,58 grama srebra próby 469. Na awersie pierwszej emisji był Orzeł polski. Jeszcze w tym samym roku zastąpiono go ukoronowaną tarczą pięciopolową z Orłem, Pogonią (umieszczonymi podwójnie) oraz Snopkiem Wazów. Na rewersie utrzymało się, wzorowane na groszu brandenburskim, wyobrażenie królewskiego jabłka. W kolejnych rocznikach zmieniały się subtelnie jego detale. Przerwanie intensywnej produkcji półtoraków nastąpiło pod koniec lat 20. XVII w. z powodu zajęcia Elbląga i Rygi przez Szwedów, a następnie podjęcia tam przez nich własnej produkcji półtoraków, naśladujących polskie, ale o gorszej stopie. Na mniejszą skalę do produkcji półtoraków powrócono za Jana II Kazimierza w latach:
* 1658–1659,
* 1661–1662,
* 1666. Monety te były wykonane ze srebra próby 281 i miały masę 1,09 grama. Z czasów panowania tego króla pochodzą również sporadyczne półtoraki litewskie (między innymi z 1650 i 1651 r. – 1,01 grama srebra próby 375). Emisji tego gatunku pieniądza zaniechano w 1666 r., prawdopodobnie aby nie potęgować chaosu monetarnego związanego z zalewem monety zdeprecjonowanej. Po raz ostatni bicia półtoraka podjęto się za panowania Augusta III Sasa. Emisję zrealizowano w Saksonii – w Lipsku. Z punktu widzenia Rzeczypospolitej monety te były jednak pozbawione legitymacji prawnej. W legendzie pojawił się napis: „PULTORAK” – abstrahując od średniowiecznego brakteata z napisem MILOST – była to pierwsza moneta z polską legendą w dziejach. Po raz ostatni półtorak pojawił się w 1756 r. (masa 1,09 grama srebra próby 203). (pl)
- Полторак или 3 полугроша (польск. Półtorak) — серебряная монета Речи Посполитой и Великого княжества Литовского достоинством в 1,5 гроша. Чеканился во времена правления Сигизмунта III и Яна II Казимира. Во времена Августа III была предпринята попытка чеканить полторак из меди, но закончилась неудачей. Чеканка монет началась в 1614 году, когда стало ясно, что для экономики страны нужна монета между грошем и трояком. На монетах первого года чеканки размещался польский орёл на лицевой стороне. В 1615 году орёл был заменён на герб Речи Посполитой. На оборотной стороне помещалась держава по образцу гроша Бранденбурга. С самого начала монета чеканилась из низкопробного серебра 0,469 пробы (биллон). Вес полторака сперва равнялся 1,54 грамма (0,72 г чистого серебра), позднее снизился до 1,08 грамма (0,31 г чистого серебра). Монета чеканилась в городах Быдгощ, Краков, Вильно и Рига. В XVII веке монета, как и другие польские, имела хождение на обширных территориях Речи Посполитой, а также сопредельных государств. Полторак равнялся примерно одной копейке. На Украине полторак назывался чехом. (ru)
- Півторáк — назва срібної розмінної монети номінальною вартістю 1½ гроша. Карбувалася на монетних дворах Речі Посполитої: в 1614–1628 роках — Бидгощ, Краків, в 1618–1619 — Вільнюс, в 1616–1620 — Рига. Також були коронні півтораки 1654–1666 років, литовські — 1650, 1652, востаннє — 1753–1756 роки, іншого типу. Карбування почалося через відсутність монети вартістю половини трояка (тригрошевика) після його масової емісії. Звично на аверсі було число 3 (означало вартість в півгрошах, які вже не карбувались), на реверсі — 24 (тобто кількість грошів, як пам'ятка попередньої вартості талера). Найбільш масштабною була емісія П. у 1614-27 під час правління короля Сигізмунда III Вази. Початково вага монети становила 1,54 г срібла (0,72 г. чистого металу), згодом вона зменшилась до 1,08 (0,31 чистого металу). Протягом 17-18 ст. півторак була найпоширенішими монетами на грошовому ринку українських земель, де їх часто називали «чехами». Поряд з польсько-литовськими П. в обігу часто зустрічалися однотипні монети карбовані на монетних дворах і шведських володінь у Прибалтиці, Пруссії та ін. німецьких держав. В Німеччині називали «брумерами» (Бидгощ — Брумберг). Півтораки, звані «чехами», були найбільш розповсюдженими монетами України 17-18 століть поряд з драйпелькерами шведської Прибалтики, Пруссії, Германської імперії. Тотожний 1 московській копійці. (uk)
|
| rdfs:comment
|
- Półtorak (lit. one-and-a-halfer) was a small coin equal to 1½ grosz struck in Polish–Lithuanian Commonwealth in the 17th century, during the reign of Sigismund III Vasa and John II Casimir Vasa. Initially a silver coin, with time its value deteriorated and the coin went out of use. Augustus III of Poland unsuccessfully tried to reintroduce it as a copper coin. The name stems from the Polish word "półtora" meaning one and a half. (en)
- Półtorak – srebrna moneta o wartości półtora grosza bita w Rzeczypospolitej Obojga Narodów za czasów Zygmunta III i Jana Kazimierza. Za panowania Augusta III podjęto nieudaną próbę restytucji tego gatunku. Półtorak obok trzykrucierzówki, pojawiające się po raz pierwszy za panowania Zygmunta III Wazy, były monetami powstałymi dla potrzeb handlu nadgranicznego, w którym dawał się zwłaszcza odczuć brak gatunku pośredniego pomiędzy groszem a trojakiem. W taryfie dopuszczonych monet obcych z 1600 r. wyceniono na półtora grosza monety niemieckie: ...które mają liczbę 24 w Jabłku z krzyżem nadpisaną... (pl)
- Полторак или 3 полугроша (польск. Półtorak) — серебряная монета Речи Посполитой и Великого княжества Литовского достоинством в 1,5 гроша. Чеканился во времена правления Сигизмунта III и Яна II Казимира. Во времена Августа III была предпринята попытка чеканить полторак из меди, но закончилась неудачей. Полторак равнялся примерно одной копейке. На Украине полторак назывался чехом. (ru)
- Півторáк — назва срібної розмінної монети номінальною вартістю 1½ гроша. Карбувалася на монетних дворах Речі Посполитої: в 1614–1628 роках — Бидгощ, Краків, в 1618–1619 — Вільнюс, в 1616–1620 — Рига. Також були коронні півтораки 1654–1666 років, литовські — 1650, 1652, востаннє — 1753–1756 роки, іншого типу. Карбування почалося через відсутність монети вартістю половини трояка (тригрошевика) після його масової емісії. Звично на аверсі було число 3 (означало вартість в півгрошах, які вже не карбувались), на реверсі — 24 (тобто кількість грошів, як пам'ятка попередньої вартості талера). (uk)
|