Mona (wyspa)
 |
Tyn artikel ńy bůł jeszcze sprawdzůny we poprawnośći zapisowańo Steuerowům uortografijům a gramatycznyj. Jeli zdo Ći śe, co je to fest do porzůndku narychtowany artikel, symńij tyn muster. Tyn artikel niy bōł jeszcze sprawdzōny we poprawności zapisowaniŏ Ślabikŏrzowym szrajbōnkym a gramatycznyj. Jeli zdŏ Ci sie, co je to fest do porzōndku narychtowany artikel, symnij tyn muster. |
Mona (hišp. Isla de Mona) to je wyspa we archipelagu Portoryko (Wjelge Antyle), třećo pod wzglyndym powjeřchńe po guůwnyj wyspje Portoryko a Vieques. Znajduje śe bezma gynau we postřodku mjyndzy wyspůma Hajiti a Portoryko, we Ćyśńińy Mona. Noležy do Portoryko, państwa stowařyšůnygo s USA. Mo ůng. 11 km na uośi wschůd-zachůd a ůng. 7 km na uośi půunoc-pouedńe. Zajmuje 57 km² placu. Je couko rezerwatym přirody a skiž tygo ńy mo stouych mjyškańcůw. Přebywajům sam ino pracowńiki Dypartamyntu Střodowiska a Surowcůw Naturalnych Portoryko, keryj to inštytucyji podlygo rezerwat.
Wyspa bůua s anfanga pomjyškiwano bez Indjanerůw s plymjeńo Arawakůw, a ńyskoři Taino kerych sam zastoua ekspedycyjo Kolůmba we 1493 roku. We 1502 Nicolás de Ovando průbowou zauožyć sam stouo uosada, kero pomjyškiwouo 2000 Hišpanůw, nale skiž tygo, co na wyspje bůuo za mauo placu a dostawy jodua přiuaźiuy sam ńyregularńy, uosada uopuščůno. Na wyspje pozostali jeji rdzyńńi mjyškańcy - Taino.
Na wyspa zaglůndali Ynglandry, Francuzy a inkše nacyje kolůńjalne, nale aže po XIX wjek ńy bůua kůlůńizowano, a bůua ino schrůńyńym lo piratůw a korsořůw. We XIX wjeku bůuo sam eksploatowane guano, co poćepńynto we 1927.
Uod 1898 wyspa noležy do USA, kerym překozoua ja Hišpańijo. Amerikany postowiuy sam latarńa morsko, kero fůngowoua do 1976, a wůunčas postawjono autůmatyčno. W čos prohibicyje Mona bůua užywano kej baza bez přemytńikůw.