မႃ

မႃ
သဘာဝထိန်းသိမ်းခြင်း အခြေအနေ
Domesticated
လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄၸွမ်းပၢႆးသၢႆႈ
ၶူင်း:	Animalia
ၸိူဝ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်:	Chordata
ၸိူဝ်ႉႁူမ်ႈ:	Mammalia
ၸိူဝ်ႉၸၢဝ်း:	Carnivora
ၸိူဝ်ႉငိူၼ်ႈ:	Canidae
ၸိူဝ်ႉၽၼ်း:	Canis
ၸိူဝ်ႉသႅၼ်း:	C. lupus
မျိုးစိတ်သေး:	Canis lupus familiaris
တြိနာမ
Canis lupus familiaris Linnaeus, 1758

မႃၼႆႉ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၸႅတ်ႈၸၢင်ႇၵူၼ်းႁဝ်းသေ ၵူၼ်းႁဝ်း လဵင်ႉလူမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း မၢၵ်ႇႁိၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မႃၼႆႉ ဢမ်ႇယႃႉသတ်ႉၸႃႇသေ ဢမ်ႇတွၼ်ႉၸုၼ်ႉပၢႆႈၸဝ်ႈမၼ်း။ ပုၼ်ႈတႃႇၸဝ်ႈမၼ်းၼၼ်ႉ မၼ်းယင်းၸုၼ်ႉသၢႆၸႂ်လူးၵွၼ်ႇ။ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ မႃမီးလၢႆမဵဝ်းလၢႆသႅၼ်းသေတႃႉ ၶဝ်ႈတၢင်း တိုဝ်း သိုဝ်ႈၽႂ်တၼ်းမၼ်း တီႈလႂ်တီႈၼၼ်ႈယူႇ။ ၼႂ်းၵႃႈ သတ်းတိရိတ်ႉသၢၼ်ႇ ဢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းလဵင်ႉလူဝႆႉၼၼ်ႉ မႃၼႆႉ ပဵၼ်သတ်း ဢူၺ်းလီ ဢၼ်လႆႈၸႂ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ၊ ပဵၼ်ၶႃႈၸႂ်ႉ ဢၼ်မီးသတ်ႉၸႃႇ လိူဝ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈၼႂ်းထမ်ႈ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ် ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈၵႂႃႇၶုတ်းႁၼ်ၺႃး လုပ်ႇၵူၼ်းတင်း လုပ်ႇမႃ မီးၸွမ်းၵၼ်လႄႈ ပေႃးလူတူၺ်းၼင်ႇၼၼ်ၸိုင် ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ပႆႇတင်ႈ ပႆႇမီးပိုၼ်းသင်ၼၼ်ႉ မႃၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်သတ်းယဵၼ်ႇငႄႈ မိုတ်ႈၵူၼ်းၼႆ ဝႃႈလႆႈယူႇ။ မႃႁိူၼ်းၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ မႃၼႆးလႄႈ မႃလိၼ်သေ ပဵၼ်မႃးဝႃႈၼႆသေတႃႉ ပိူင်လူင်မၼ်း ၸဝ်ႈပၢႆးသၢႆႊၶဝ် ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ လုၵ်ႉတီႈ မႃၼႆး ယဵၼ်းပဵၼ်မႃးၼႆယဝ်ႉ။ ၽူႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉၶဝ် ဝႃႈ ၵူၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်ၼႆႉ တႃႇတေ လိုပ်ႈလမ်း တူဝ်ထိူၼ်ႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢဝ်မႃႁႅဝ် ဢၼ်မီးတမ်ႈတီႈ ႁိမ်းႁွမ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ လဵင်ႉသေ ၸႂ်ႉၵၢၼ် ၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈၵူၼ်းႁဝ်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃး လွႆးလွႆးသေ လွင်ႈလဵင်ႉမႃၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ တႃႇတေလိုပ်ႈတူဝ်ထိူၼ်ႇ ပိူင်လဵဝ်ၵူၺ်းသေ ဢဝ်မႃ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႃႈၵၢၼ် ၵူႈပိူင်ပိူင် ႁဵတ်းၼၼ်သေ မႃႁိူၼ်းၵေႃႈ ၸင်ႇပဵၼ်မႃး လၢႆလၢႆၸိူဝ်ႉ လၢႆလၢႆမဵဝ်းၼႆယဝ်ႉ။

မႃႁိူၼ်းၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ယူႇလူၺ်ႈၵူၼ်းသေ ငႄႈမႃးယဝ်ႉသေတႃႉ ၸႃႇတိတၢင်းယၢမ်ႈ ၶိူဝ်းမႃၶဝ် ဢၼ်မႃးၸွမ်း ၸူဝ်ႈပူႇပၢၼ်မွၼ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇႁၢႆ။ မႃဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈတႄႇၵိူတ်ႇမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉတူဝ်လဵၵ်ႉယူႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ပေႃးမီးဝႃႇသၼႃႇ လိုပ်ႈလမ်း တူဝ်ထိူၼ်ႇယဝ်ႉလႄႈ ပေႃးဝႃႈ လႆႈႁၼ် တႄႇဢဝ် ၼူၵ်ႉ ၼူ မႅဝ်း တေႃႇထိုင် ပၢင်တၢႆး၊ ပႄႉ၊ မူ၊ တိုင်၊ ၵႂၢင်၊ ၺီး၊ ၽၢၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉၸိုင် ၶဝ်ပေႃးမေႃၵႂႃႇႁႃလူၺ်း ႁႃလမ်းယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း ၸမ်တေၼွၼ်းၼၼ်ႉ မႃၼႆႉ ဢဝ်တူဝ်ၶဝ် ပၼ်ႇလဵပ်ႈသွင်သၢမ်ႁွပ်ႈသေ ၸင်ႇတေၼွၼ်းယဝ်ႉ။ တၢင်းယၢမ်းဢၼ်ၼႆႉ ၸိူင်ႉၼင်ႇလၢတ်ႈမႃး မိူဝ်ႈၵႆႈၼၼ်ႉ မၼ်းၼႄပၼ် ငိူၼ်ႈၶိူဝ်း ၸႃႇတိၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶဝ် ပႆႇငႄႈၼၼ်ႉ မႃလိူင်းၶဝ်ၼႆႉ ပေႃးဝႃႈ ၶဝ်တေၼွၼ်းၼႂ်းယုမ်းၼႂ်းၶိူဝ်း တီႈဢၼ်လွတ်ႈၽေးၶဵၼ်ၼၼ်ႉၸိုင် ၶဝ်ပၼ်ႇတူဝ်ၶဝ်သၢမ်သီႇႁွပ်ႈ ဢဝ်တိၼ်ၶဝ် ယဵပ်ႇယိူဝ်ႈယႃႈ ႁႂ်ႈတႅတ်ႈၵႂႃႇသေ ၸင်ႇတေၶိုင်ၼွၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵၢင်ၶမ်ႈၵၢင်ၶိုၼ်း ဢၼ်မႃၵႆႉလေႇႁွၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းလုၵ်ႉတီႈ တၢင်းယၢမ်ႈ မႃၼႆး ဢၼ်ပဵၼ်ငဝ်ႈငိူၼ်ႈၶိူဝ်းၶဝ်သေ ၸပ်းမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽုင်မႃၼႆးၼႆႉ ၽွင်းမိူဝ်ႈၶဝ်တေ ၵႂႃႇႁႃလမ်းတူဝ်ထိူၼ်ႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ၵႆႉလေႇႁွၼ်သေ ႁွင်ႉႁႃၵၼ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မႃႁိူၼ်းၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ဢမ်ႇမီးၶဵၼ်သင်သေတႃႉၵေႃႉ ၶဝ်ၵႆႉလေႇဢဝ် လုပ်ႇတၢင်းၵိၼ် ဢၼ်ၶဝ်လႆႈမႃးၼၼ်ႉ လၵ်ႉသိူင်ႇဝႆႉယူႇ။ တၢင်းယၢမ်ႈ ဢၼ်ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ မႃလိူင်းသေမႃးၵူၺ်း၊ မႃလိူင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵူဝ်ပိူၼ်ႈ မႃးႁိမ်ဢဝ် တၢင်းၵိၼ်ၶဝ်လႄႈ ၶဝ်ၸင်ႇဢဝ်လၵ်ႉသိူၵ်ႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ လွင်ႈသွပ်ႇဢၢႆၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၶူႈၼင်လႅတ်းလႂ်၊ လွင်ႈတႃလႅတ်း၊ လွင်ႈႁူလႅတ်း၊ လွင်ႈမီးၶဵဝ်ႈလႅမ်ၽၢႆ၊ လွင်ႈမီးတိၼ်ၶႅင်လႅၼ်ႈၽၢႆ၊ လွင်ႈမီးၶူၼ်ၸႃး ဢွၵ်ႇတီႈတူဝ်၊ လွင်ႈမီး တူဝ်ၶိင်းလဵၵ်ႉၼွႆႉ ၵႅၼ်ႇၶႅင်ၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်လူၺ်ႈသၽႃႇဝသၢင်ႇထုၵ်ႇ တႃႇၶဝ် တေလႆႈလိုပ်ႈလမ်း တူဝ်ထိူၼ်ႇ ၸွမ်းမူးသိူဝ်းၶဝ်သေ ၸိူဝ်းၼႆႉ ငိူၼ်ႈမၼ်းမႃးၸွမ်း မႃလိူင်း ဢၼ်ပဵၼ် ငဝ်ႈၶိူဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မႃလိူင်း မႃမူးသိူဝ်း တမ်ႈတီႈ ၵုၼ်ဢေးသျႃးလႄႈ ၵုၼ်ဢႃႇၾရိၵလႄႈ မႃႁိူၼ်းၼၼ်ႉ လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၶဝ် မီးဝႆႉဢၼ်ၼိုင်ႈ၊ ၼၼ်ႉတႄႉ မႃႁိူၼ်းၼႆႉ မေႃႁဝ်ႇ၊ မႃလိူင်းၼႆႉသမ်ႉ ၵူၺ်းမေႃႁွၼ်ၵူၺ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မႃဢမေႇရိၵ ဢၼ်မိူၼ်မႃၼႆးၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈႁၼ်ၶဝ်ႁဝ်ႇ မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ်ၵူၺ်း။ မႃ'ႁၢတ်ႉသၵီႇ' ဢၼ်ဢႅတ်ႉသ်ၵီးမူဝ်းၶဝ် လဵင်ႉဝႆႉၼၼ်ႉတႄႉ တိုၼ်းဢမ်ႇမေႃႁဝ်ႇ။

ၼႂ်းသတ်းတိရတ်ႉသၢၼ်ႇ တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ၵူၺ်းမီးမႃမဵဝ်းလဵဝ်ၵူၺ်း ယူႇၸွမ်းၵူၼ်းလႆႈ တင်းၵမ်ႇၽႃႇ၊ ပိၵ်ႉသမ်ႉ ရႃႇသီႇဢုတု ၵတ်းမႆႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် တၢၼ်ႇလႂ်ၵေႃႈလၢႆး မႃၼႆႉယူႇလႆႈၸွမ်းၵူၼ်း ၵူႈတီႈသေ ၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ၵူၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ မႃမၢင်ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁတ်းႁၢၼ်တႄႉတႄႉ။ မၢင်ၸိူဝ်းသမ်ႉ ယဵၼ်ႇငႄႈႁူႉၶေႃႈ၊ မၢင်ၸိူဝ်းသမ်ႉ လၵ်းလႅမ်၊ မၢင်ၸိူဝ်းသမ်ႉ ၼိုၵ်းၼႃ၊ မၢင်ၸိူဝ်းတႄႉ ႁၢႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼႂ်းသတ်းတင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ မႃၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်မေႃႁူႉႁၼ် မေႃၸွမ်းပၼ် ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်း လိူဝ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။

တေလႆႈ ယုမ်ႇဝႃႈ မႃႁိူၼ်းၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ မႃၼႆးမႃးၼႆယူႇ။ ဢႅတ်ႉသ်ၵီးမူဝ်းၶဝ် ဢၼ်ယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ ၵုၼ်ဢမေႇရိၵပွတ်းႁွင်ႇၼၼ်ႉ မႃၶဝ် ငၢႆးမိူၼ် မႃၼႆး တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ မိူၼ်မႃၼႆးၼႃႇလႄႈ ၵူၼ်းၵႂႃႇၶၢဝ်းတၢင်းၶဝ် ၵႆႉထၢင်ႇၽိတ်းဝႃႈ မႃၼႆးပဵၼ်မႃႁိူၼ်းယူႇ။ တမ်ႈတီႈ ၸႄႈမိူင်းဝဵင်းၾလေႃႇရီႇတႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ မႃမၢင်ၸိူဝ်း မိူၼ်မႃၼႆးလီလီယဝ်ႉ။ မႃႁိူၼ်း ၸိူဝ်းဢၼ်မီး တမ်ႈတီႈ ၵုၼ်ဢေးသျႃး၊ ၵုၼ်ဢႃႇၾရိၵ လႄႈ ၵုၼ်းယူးရူပ်ႉၶဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်သၢႆသိုပ်ႇငိူၼ်ႈၶိူဝ်းမႃၼႆယူႇ။ မႃဢႅတ်ႉသ်ၵီးမူဝ်း တမ်ႈတီႈ ၵုၼ်ဢမေႇရိၵလႄႈ ၵုၼ်ယူးရူပ်ႉၽၢႆႇႁွင်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ဢဝ်ၸႂ်ႉလၢၵ်ႈလေႃႉလိူၼ်ႈ တမ်ႈတီႈ ၼိူဝ်မူၺ်ယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ ပႅၼ်ပႄႈလုမ်ႈၾႃႉ (ၸိၵ်းလုမ်ႈၾႃႉ)ၼၼ်ႉ တႃႇသေ ၸွပ်ႇႁႃသင်သိင်ၸိုင် ၶဝ်လႆႈဢဝ် တၢင်းၸွႆႈထႅမ် တမ်ႈတီႈ မႃၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တၢမ်ႇၵတ်းလူင်ၵေႃႈ ၶဝ်ၸင်ႈၶၢမ်ႇလႆႈသေဢမ်ႇၵႃး ၵိၼ်တၢင်းၵိၼ် ဢိတ်းဢွၼ်ႇၼိုင်ႈၵူၺ်းၵေႃႈ ၶဝ်ယူႇသဝ်းၵႂႃႇလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ ၼိူဝ်မူၺ်ၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်းလီ ပေႃးၼႆၸိုင် မႃၼိုင်ႈၽုင် (ဢၼ်လၢၵ်ႈၸၼ်လေႃႉ)ၼၼ်ႉ ၶဝ်လၢၵ်ႈၸၼ်လႆႈ ၼမ်ႉၼၵ်း 360 ပွၼ်းသေ ၼိုင်ႈဝၼ်းၼႆႉ ၶဝ်ၵႂႃႇလႆႈ 40 လၵ်းလူးၵွၼ်ႇ။

တမ်ႈတီႈ မိူင်းပႄႇလၵျီႇယမ်ႇလႄႈ မိူင်းႁေႃႇလႅၼ်ႇတႄႉ ၶဝ်ၸႂ်ႉမႃၸိူဝ်းႁႅင်းယႂ်ႇၼၼ်ႉသေ တိုတ်ႉလၢၵ်ႈလေႃႉ၊ လေႃႉတၢင်ႇၽၵ်းလႄႈ လေႃႉတၢင်ႇၼမ်ႉၼူမ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႂ်ၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

တမ်ႈတီႈ မိူင်းၸၵွတ်ႉတလၢၼ်ႇၼၼ်ႉ ၶဝ်မီးဝႆႉမႃလဵင်ႉၸဵၼ် ဢၼ်လႆႈတမ်းၸႂ်ယဝ်ႉ။ မႃၶဝ်ၼၼ်ႉ သူပ်းလႅမ်၊ ၶူၼ်တီႈတူဝ်ၼႃ၊ ၶူၼ်တီႈၶေႃးလႄႈ တီႈႁၢင် သမ်ႉပူင်းပူင်းဝႆႉသေ ႁၢင်ႈလီတႄႉတႄႉ။ ၸဵၼ်ဢၼ်ၽၢတ်ႇၽုင်သေ ၵႂၢင်တၢင်းၼၼ်ႉ မႃၸၵွတ်ႉတလၢၼ်ႇၶဝ်ၼႆႉ မေႃၵႅတ်ႇမႃးၸူးၶိုၼ်း တမ်ႈတီႈ ၽုင်ၸဵၼ်လႂ်၊ ပေႃးၶၢဝ်းႁူဝ်ၶမ်ႈ မေႃလိုပ်ႈၸဵၼ် မႃးၶဝ်ႈၶွၵ်ႈလႂ် မေႃပႂ်ႉပႃးၸဵၼ် (မေႃလဵင်ႉၸဵၼ်) ပေႃးတၢၼ်ႇၵူၼ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶဝ်သွပ်ႇဢၢႆသႅဝ် ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼႃႇလႄႈ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမူၺ်ႁႃ တူၵ်းၼၵ်းတၵ်းၼႃယူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်တေႃႈ မေႃႁႃႁႂ်ႈႁၼ် ၸဵၼ်ဢၼ်ႁၢႆၼၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇ။

မႃမူးသိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ မေႃသွပ်ႇဢၢႆသႅဝ်သေ လိုပ်ႈလမ်း တူဝ်သတ်းတူဝ်ထိူၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၶဝ်မေႃသွပ်ႇ ဢၢႆသႅဝ်လိူတ်ႈ တမ်ႈတီႈ တူဝ်ထိူၼ်ႇဢၼ်တိူဝ်ႉမၢတ်ႇသေ ႁႃႁႂ်ႈပေႃးႁၼ်ယဝ်ႉ။ မႃဢၼ်မေႃသွပ်ႇ ႁွႆးတိၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ မေႃလမ်းသွပ်ႇႁႃႁၼ် ၵူၼ်းဢၼ်ထုၵ်ႇတၢမ်ႇတၢင်းၽိတ်းသေ ပၢႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ ၼိူဝ်သၼ်လွႆမူၺ်သုင်လူင် ဢႄးလပ ၵုၼ်ယူးရူပ်ႉတွၼ်ႈၵၢင်ၼၼ်ႉ မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ် ၵူၼ်းၵႂႃႇတႃႈ ၵႂႃႇတၢင်းၶဝ် ၵႂင်တၢင်းသေ ထူပ်းတၢင်းယၢပ်ႇလႄႈသင်၊ ၺႃးမိူဝ်ႈ မူၺ်ႁႃတူၵ်းၼၵ်းတူၵ်းၼႃလႄႈသင်၊ ႁိူဝ်ႉဢူၼ်ႈႁႅင်းၶၢတ်ႇလႄႈသင် ၸၢင်ႈထူပ်းတၢင်းတုၵ်ႉၶၵိၼ်းၸႂ်ယူႇယဝ်ႉ။ တႃႇတေၸၢင်ႈၸွႆႈထႅမ် တၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ ၵူၼ်းတုၵ်ႉယၢၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မုၼ်ၸဝ်ႈၶဝ် ၸိူဝ်းယူႇတီႈတိၼ်လွႆ လဵင်ႉမႃ 'ၸဵင်ႉဝႃးၼၢတ်ႉ'သေ ၽိုၵ်းပၼ် ႁႂ်ႈၶဝ်မေႃ ၸွႆႈပိူၼ်ႈယူႇ။ ဝၼ်းဢၼ် ရႃႇသီႇဢုတု ႁုၵ်းႁၢႆႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢဝ်ႁိင်ႇ ႁွႆႈပၼ်တီႈ ၶေႃးမႃသေ ၸႂ်ႉၵႂႃႇသွၵ်ႈႁႃ ၵူၼ်းထူပ်းတၢင်းတုၵ်ႉၶယဝ်ႉ။ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ၵႆႉပွႆႇၵႂႃႇၸွမ်းၵၼ် သွင်တူဝ်။ ပေႃးဝႃႈ ၵႂႃႇႁၼ် ၵူၼ်းတုၵ်ႉယၢၵ်ႈယဝ်ႉၼႆၸိုင် တူဝ်ၼိုင်ႈ ၶိုၼ်းလႅၼ်ႈမႃး မွၵ်ႇလၢတ်ႈ မုၼ်ၸဝ်ႈ၊ တူဝ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ ယၢႆးပႅတ်ႈပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ မူၺ်ၼႃ ဢၼ်သုမ်ႇၵူမ်ဝႆႉ ၵူၼ်းထူပ်းၽေးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းထူပ်းၽေး တေဢုၼ်ႇၼၼ်ႉ ဢဝ်လိၼ်ႉၶဝ် လေးပၼ်ၸွမ်းၼႃႈ ၸွမ်းတိၼ်သေ ပႂ်ႉဝႆႉပၼ်ယူႇ။

မိူဝ်ႈၽွင်း သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ ပုၼ်ႈတႃႇၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ ၼႂ်းၼႃႈသိုၵ်း လႆႈၸႂ်ႉမႃ သဵင်ႉဝႃးၼၢတ်ႉလႄႈ မႃတၢင်ႇၸိူဝ်း မွၵ်ႈ(10000) တူဝ်လိူဝ်လိူဝ်ယဝ်ႉ။ မႃဢွၼ်ႇ ထႄႇရီႇယႃႇတႄႉ ၸႂ်ႉတႃႇတေ ၽဵဝ်ႈၺွပ်းၼူ ၼႂ်းလုၵ်းထႅင်ႉ။ မႃတူဝ်လူင် ၸိူဝ်းႁႅင်းယႂ်ႇၸမ်ႉ ဢဝ်တၢင်းၵိၼ် ဢၼ်လိူတ်ႇလိူတ်ႇမႆႈမႆႈ သူင်ႇပၼ် တမ်ႈတီႈ ၵူၼ်းသိုၵ်းၶဝ်သေဢမ်ႇၵႃး ဢွင်ႈတီႈ ၽေးၶဵၼ်ၼမ် တီႈဢၼ် ၵူၼ်းဢမ်ႇၵႂႃႇလႆႈၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈမႃလူင်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵႂႃႇသူင်ႇၶၢဝ်ႇသိုၵ်းယဝ်ႉ။ မႃဢၼ်ၸွမ်း မေႃယႃၶဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ ၸွႆႈႁႃ ၸွႆႈၼႄတၢင်းပၼ် မေႃယႃၶဝ် ႁႂ်ႈၵႂႃႇႁႃႁၼ် ၵူၼ်းသိုၵ်း ဢၼ်မၢတ်ႇၸဵပ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸွမ်းၼင်ႇ ဝႃႈမႃး တီႈၼိူဝ်ၼၼ်ႉသေဢမ်ႇၵႃး မိူဝ်ႈသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ ၽိုၵ်းပၼ် မႃတင်းၼမ်သေ ဢဝ်မႃၸႂ်ႉပႂ်ႉယၢမ်း၊ ၸႂ်ႉပႂ်ႉၶူဝ်းသိုၵ်းၼႂ်းတပ်ႉ၊ ၸႂ်ႉႁႃမၢၵ်ႇမႅင်းၸိူဝ်းၼႆႉ လူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ပိူင်လၢၵ်ႇမၼ်း မႃဢၼ်ပႂ်ႉယၢမ်းၼၼ်ႉ သွပ်ႇၼူမ်ႁူႉႁၼ်လႆႈ ဢၢႆသႅဝ်ၽူႈၶဵၼ် ၽႂ်းၽၢႆလိူဝ်သေ ၵူၼ်းသိုၵ်း ဢၼ်ပႂ်ႉယၢမ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ၸိူင်ႉၼင်ႇ မႃဢႅတ်ႉသၵီးမူဝ်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ႁၢတ်ႉသၵီးၼၼ်ႉ မႃ'ၵရဵၵ်ႉတဵင်း' ဢၼ်ပဵၼ် 'မႃၽီလူး'လူင်ၵေႃႈ လႆႈၸႂ်ယႂ်ႇ မိူဝ်ႈပႂ်ႉႁိူၼ်းၼၼ်ႉတႄႉတႄႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မႃၽီလူးၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸၢဝ်း မႃမႅတ်ႉၸတိၵ်ႉသေ ပိၵ်ႉသမ်ႉႁၢင်ႈၸႃႉသေတႃႉ မီးမၢႆမီႈ မီးၵတိသတ်ႉၸႃႇတႄႉယဝ်ႉ။ သမ်ႉၵွႆႁတ်းၵၢၼ်သေ ပေႃးၶူပ်းပိူၼ်ႈၵေႃႈ တိုၼ်းၵၢပ်ႈတိုတ်ႉဝႆႉ ဢမ်ႇပွႆႇၽႃႈလႃးလႃး၊ ၵွပ်ႈၼႆ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ၸႂ်ႉတိုဝ်းလူၺ်ႈ ဢဝ်လမ်းမူထိူၼ်ႇလႂ်၊ တမ်ႈတီႈ ပွႆးမႃလႄႈဝူဝ်း ဝတ်ႉၵၼ်လႂ်ယဝ်ႉ။

မႃဢၼ် သွပ်ႇလႆႈဢၢႆသႅဝ် လီသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်မႃမူးသိူဝ်းယဝ်ႉ။ မႃမူးသိူဝ်းၼႆႉ လႅၼ်ႈၵေႃႈ လႅၼ်ႈၽၢႆတႄႉတႄႉ။ ဢၼ်လႅၼ်ႈၽၢႆသေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်မႃဢႅဝ်ယၢဝ်း ဢၼ်ဢဝ်ၸႂ်ႉလိုပ်ႈလမ်း ၵႂၢင်ၽၢၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မႃသႅၼ်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း တႃႇလိုပ်ႈလမ်း မႃၼႆးၵေႃႈ ႁၢင်ႈလီတႄႉတႄႉသေ တမ်ႈတီႈ မိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇၶဝ်တႄႉ လဵင်ႉဝႆႉပဵၼ်ၽုင်သေ ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ မႃဢၼ်ငႄႈၼၼ်ႉ မီးဝႆႉယူႇ 225 မဵဝ်းသေ မွၵ်ႈ 25 မဵဝ်းတႄႉ ပဵၼ်မႃသႅၼ်းတူဝ်ယႂ်ႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းမႃ ဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ သမ်ႉၶိုၼ်းၸႅၵ်ႇဝႆႉ 6 မဵဝ်းယူႇ။

• ၸုမ်းမၢႆၼိုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်း ဢၼ်ငၢႆးမိူၼ် မႃၼႆးလႄႈ ႁိၵ်ႈဝႃႈ ၸၢဝ်းမႃၼႆးသေ ပဵၼ်ၸိူဝ်းမႃ ဢႅတ်ႉသၵီးမူဝ်းၶဝ်၊ မႃၼႆး ၵုၼ်ဢမေႇရိၵၶဝ်၊ မႃလဵင်ႉၸဵၼ်ၶဝ်၊ မႃၶႄႇ'ၶျၢဝ်ၶျၢဝ်'ၶဝ် လႄႈ မႃမိူင်းဝႄႇလၵျီႇယမ်ႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ 'သၶိၵ်ႉပႃႇၵီႇ' ဢၼ်မေႃပႂ်ႉထိင်းႁိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
• ၸုမ်းမၢႆသွင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းမႃဢႅဝ်ယၢဝ်းသေ ပဵၼ်ၸိူဝ်းမႃဢႅဝ်ယၢဝ်း ဢၼ်မီးၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၵူႈတီႈၵူႈလႅၼ်၊ မႃၼႆးဢႅဝ်ယၢဝ်းမိူင်းရသျႃး၊ ၵုၼ်ဢမေႇရိၵ ပွတ်းၸၢၼ်း၊ မိူင်းမႅၵ်ႉသီႇၵူဝ်ႇၶဝ်လႄႈ မႃဢႅဝ်ယၢဝ်း ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးၶူၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
• ၸုမ်းမၢႆသၢမ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းမႃသၢင်းၽေႃးၶူၼ်ယၢဝ်း ဢၼ်ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸပၢၼ်ႇၼီႇယႄႇသေ မႃၸုမ်းၼႆႉ ၶူၼ်ယၢဝ်း၊ ၵွၵ်းႁူဝ်ယႂ်ႇ၊ မႂ်ႁူယႂ်ႇဝႆႉလႄႈ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် တင်းမႃတၢင်ႇၸိူဝ်းယူႇ။ 'မႃၼိဝ်းၽွင်းလၢၼ်း'၊ မႃပီႇၵိၼ်းၵိ မိူင်းၶႄႇလႄႈ မႃဢၼ်ၵႂႃႇၸွမ်း ၵူၼ်းယိုဝ်းၼူၵ်ႉ မႃလိုပ်ႈထိူၼ်ႇ ၵူႈသႅၼ်းꧦ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸုမ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
• ၸုမ်းမၢႆသီႇၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်း မႃမူးသိူဝ်းယဝ်ႉ။ မႃဢၼ်လိုပ်ႈလမ်းမႃၼႆး၊ မႃလိုပ်ႈလမ်းမူၼ်ႈ၊ မႃလိုပ်ႈလမ်းၵႂၢင်လႄႈ မႃဢၼ်မေႃလမ်းတူဝ်ထိူၼ်ႇတင်းသဵင်ႈ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸုမ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
• ၸုမ်းမၢႆႁႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းမႃပႂ်ႉႁိူၼ်း ဢၼ်ႁိၵ်ႈဝႃႈ မႅတ်ႉၸတိၵ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မႃၵရဵၵ်ႉတဵင်း၊ မႃၸဵင်ႉဝႃးၼၢတ်ႉလႄႈ မႃၽီလူး ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸုမ်းၼႆႉသေ ပဵၼ်မႃဢၼ်မီးၵတိသတ်ႉၸႃႇ ပဵၼ်မႃဢၼ်ႁတ်းႁၢၼ် ပဵၼ်မႃ ဢၼ်လႆႈတမ်းၸႂ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
• ထႄႇရီႇယႃႇ မႃၶုတ်းႁူးလိၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶဝ်မေႃၶုတ်းႁႃဢဝ် ၼူလႄႈ တူဝ်ယူႇၼႂ်းလိၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မႃမဵဝ်းၼႆႉ ၺၢၼ်ႇလီ၊ ဝႃႈငၢႆႈလၵ်းလႅမ်၊ ႁၢင်ႈၵေႃႈႁၢင်ႈလီသေ ၵူၼ်းတင်းၼမ် သူင်ႁၵ်ႉလဵင်ႉလူ ဢဝ်ပဵၼ်တၢင်းႁၢင်ႈလီယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းၸုမ်းၼႆႉ 'မႃၸၵေႃႉထႄႇရီႇယႃႇ'၊ 'မႃဢၢႆးရိတ်ႉထႄႇရီႇယႃႇ'၊ 'မႃဢႄးယႃးထႄႇရီႇယႃႇ'၊ မႃယေႃႉရၢႆႇယႃႇထႄႇရီႇယႃႇ'၊ 'မႃၸၵၢႆးထႄႇရီႇယႃႇ' တႄႇၵႂႃႇ ၵႃႈပဵၼ်မႃထႄႇရီႇယႃႇတင်းသဵင်ႈ ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ 'မႃပူႇတႄး' ဢၼ်လၵ်းလႅမ်သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

လိူဝ်သေ မႃဢၼ်လၢတ်ႈမႃးတီႈၼိူဝ်ၼႆႉ မႃဢၼ်ဢဝ်ၸၢဝ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်သေ ၸၢပ်ႈဢဝ်ၵေႃႈ ယင်းမီးထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ မႃပၢၼ်ႇၸၢပ်ႈ (ႁွင်ႉ) မႃပၼ်ႇထၢတ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ၵႃႈၶၼ်ဢမ်ႇယႂ်ႇတၢၼ်ႇ မႃဢၼ်ဢမ်ႇၸၢပ်ႈၼၼ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မႃပၢၼ်ႇၸၢပ်ႈၼႆႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ဝႃႈငၢႆႈလၵ်းလႅမ်သေ ဢမ်ႇၵႃး ၺၢၼ်ႇၵေႃႈလီလႄႈ ပုၼ်ႈတႃႇၸဝ်ႈမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်ၵေႃႉပဵၼ်သႄႈယူႇတႄႉယဝ်ႉ။

ၵမ်းလိုၼ်းၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်မႃဝၢင်ႇၸႃး ဢၼ်ဢမ်ႇမီးၸဝ်ႈ ဢၼ်ပိူၼ်ႈဢမ်ႇဝႆႉၵႃႈၶၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် မႃဝၢင်ႇၸႃးၼႆႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် လႆႈႁၼ် မီးဝႆႉတမ်ႈတီႈ ၵုၼ်ယူးရူပ်ႉၽၢႆႇဢွၵ်ႇ၊ ၵုၼ်ဢေးသျႃးလႄႈ ၵုၼ်ဢႃႇၾရိၵၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ယူႇၸွမ်းၵၢတ်ႇၸွမ်းသႃး ၸွမ်ႈၵႄႈႁိူၼ်းၵႄႈယေးသေ ႁႃၵိၼ်ၸွတ်ႇၵိၼ်ၸေးယူႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မႃဝၢင်ႇၸႃးၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၸၢင်ႈဢဝ် တၢင်းပဵၼ်ရေႃးၵႃႇ ၽႄႈၸွတ်ႇလႄႈ မိူင်းလူင်မၢင်ၸိူဝ်းၼႆႉ တမ်းဝၢင်းမၢႆမီးဝႆႉ ပေႃးၶႂ်ႈလဵင်ႉမႃ တေလႆႈတၢင်ႇမၢႆၽၢင်သေ လဵင်ႉၼႆယဝ်ႉ။ တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ၸၢင်ႈၽႄႈၸွမ်းမႃသေ လီၵူဝ်သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် မႃမႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တမ်ႈတီႈမိူင်းတႆးမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉတႄႉ မႃဢၼ်လႆႈႁၼ်ၼမ်သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃဝၢင်ႇၸႃးယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ မႃဝၢင်ႇၸႃးၼၼ်ႉ မႃၼွၵ်ႈမိူင်းၵေႃႈ လႆႁၼ်ၵူၼ်းၵမ်ႈၽွင်ႈ လဵင်ႉဝႆႉယူႇ။ မႃၼွၵ်ႈမိူင်းလႄႈ မႃၼႂ်းမိူင်း ၸၢပ်ႈၵၼ်သေပဵၼ်မႃး မႃပၢၼ်ႇၸၢပ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈလႆႈႁၼ်ယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မႃဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းတႆးလဵင်ႉၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်မႃသၢင်းၽေႃး၊ အင်းခွေး၊ မႃၵမႃႇပီႇ၊ မႃဢႅဝ်ယၢဝ်း၊ မႃၽီလူးၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မႃတႅင်ႉဢွၼ်ႇ ဢၼ်တူဝ်လဵၵ်ႉၼွႆႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ပဵၼ် တၢင်းႁၢင်ႈလီသေ လဵင်ႉလူၵၼ်ယူႇ။

မႃၼႂ်းမိူင်းတႆးတႄႉ ပဵၼ်တူဝ်ႁၢတ်ႈသေ မီးလၢႆလၢႆသႅၼ်းယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် တူၺ်းသီၶူၼ်မၼ်းသေ ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈမႃ ၸႅၵ်ႇသႅၼ်းမႃယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈပဵၼ်မႃလမ်ၸိုင် ႁွင်ႉဝႃႈ မႃမီ၊ သင်ဝႃႈ ပဵၼ်မႃ မီးၶူၼ်သီလမ်လႄႈ သီၽိူၵ်ႇလေႃးၵၼ်ၸိုင် ႁွင်ႉဝႃႈ မႃလၢင်ႇ၊ သင်ဝႃႈ ပဵၼ်မႃ ႁၢင်ပိတ်းၸိုင် ႁွင်ႉဝႃႈ မႃပိတ်း၊ ဢၢႆႈပိတ်း၊ သင်ဝႃႈ ပဵၼ်မႃ လၢႆးလဵၼ်း မိူၼ်လၢႆးသိူဝ်ၸိုင် ႁွင်ႉဝႃႈ မႃလဵၼ်း၊ သင်ဝႃႈ ၶူၼ်မၼ်း ယုၺ်းၸိုင် ႁွင်ႉဝႃႈ မႃယုၺ်း၊ မႃဢၼ်တူဝ် ဢမ်ႇပေႃးယႂ်ႇၼၼ်ႉ ႁွင်ႉ မႃသႅဝ်း ၼႆယဝ်ႉ။

• ပေႃးႁွင်ႉမႃၸိုင်ဝႃႈ ဢူဝ်ႈဢူဝ်ႈ၊ ၵလုၺ်းၵလုၺ်း၊ မႃးမႃး၊ ၶတ်းတၢၵ်ႇလွႆးလွႆးသေ ၵေႃႈႁွင်ႉ၊ ၸုပ်ႇပၢၵ်ႇၸုပ်ႇလိၼ်ႉ ၸျုတ်ႉၸျုတ်ႉ ၵေႃႈႁွင်ႉ။ ၽိဝ်လူမ်း 'ဝုၺ်းဝုၺ်း
• ပေႃးလိုပ်ႈမႃၸိုင်ဝႃႈ သျုတ်ႉ၊ ၶူၺ်ႉ၊ ႁိူၺ်ႉ၊ သျိတ်ႉ ၶတ်းတၢၵ်ႇႁႅင်းႁႅင်းသေၵေႃႈ လိုပ်ႈ။
• ပေႃးၸႂ်ႉမႃလမ်းလိုပ်ႈသင်သိင်ၸိုင် သူႈသူႈ၊ ၸူႈၸူႈ၊ တူပ်းမိုဝ်းၽႂ်းၽႂ်းပၼ်။
• ပေႃႈၸႂ်ႉမႃ ၶဝ်ႈၶွၵ်ႈၸိုင်ဝႃႈ ၸွၵ်ႉ

မိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇ၊ မိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇလႄႈ မိူင်းယူးရူပ်ႉ ဢိၵ်ႇ မိူင်းမၢင်မိူင်းၼႆႉ လူႁၼ်လုမ်းလႃး လဵင်ႉလူမႃ ၶႅမ်ႉၶႅမ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွတ်ႈပဵၼ် မုၵ်ႉၸုမ်းသေ ပၼ်ႁႅင်း ဢဝ်မႃၶႄႉၶဵင်ႉၵၼ် ၵူႈပိူင်ပိူင်ၵွၼ်ႇ။ မၢင်မိူင်းမၢင်မိူင်း လွင်ႈဢဝ်မႃဢႅဝ်ယၢဝ်း လႅၼ်ႈၶႄႉၵၼ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်ဝႆႉၶိုၵ်ႉ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ပွႆးဢဝ်မႃႉ လႅၼ်ႈၶႄႉၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မႃၼႆႉ လႆႈၸႂ်ယႂ်ႇယူႇတႄႉယဝ်ႉ။ လၵ်းလႅမ်ႁူႉၶေႃႈၼႃႇ ဝႃႈၼႆသေတႃႉ ပေႃးလဵင်ႉၶဝ်ႈ ဢွႆႇၶဝ်ႈ လၢႆလၢႆလႄႈ ဢမ်ႇလၵ်းလႅမ်လႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ ၵေႃႉဢၼ်ၶႂ်ႈလဵင်ႉမႃၼၼ်ႉ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တေလႆႈလိူၵ်ႈႁႃ မႃၶိူဝ်းၸႅတ်ႈၸၢင်ႇ ဢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၶႂ်ႈလႆႈၼၼ်ႉသေ တေလႆႈဢဝ်လဵင်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉလႆႈႁူဝ်လိူၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႆႉၸႂ်ယႂ်ႇၸႂ်ယၢဝ်းသေ သွၼ်ပၼ် ၽိုၵ်းပၼ် ႁႂ်ႈၶဝ် မေႃထွမ်ႇၵႂၢမ်း၊ ၸႂ်ႉသင် ႁႂ်ႈမေႃႁဵတ်း၊ ႁႂ်ႈမေႃၸွမ်း မၢႆမီႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ^[1]

မႃၼႆႉမီးလၢႆမဵဝ်း‘မႃႁိူၼ်း’၊ မႃထိူၼ်ႇ၊ မႃလိၼ်၊ မႃဝွတ်းဝေႃႉ၊ မႃႁႅဝ်၊ မႃၼႆး’ၼႆ မီးလၢႆသႅၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ မႃသႅၼ်းလႂ်ၵေႃႈ ၵမ်ႈၼမ် ပဵၼ်ဢၼ်ယူႇၸွမ်းမူႇ၊ ၸွမ်း ၽုင်ယဝ်ႉ။ ပေႃးၺႃးၶဵၼ်ၵေႃႈ ၸွႆႈၵၼ်လိုပ်ႈလူၺ်းၶူပ်း ယဝ်ႉ။ ပေႃးမိူဝ်ႈၵိၼ်တႄႉ ဢမ်ႇသူႈႁူမ်ႈၵၼ်ၵိၼ်၊ ၵႆႉၶင်းတေႃႇၵၼ်၊ ၽႂ်ႁႅင်းယႂ်ႇၽႂ်လႅတ်းၵေႃႈ မၼ်းလႆႈ ၵိၼ်ဢွၼ်တၢင်းယဝ်ႉ။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈတၢင်းၵိၼ်ၼႆႉ လႆႈဝႃႈၽုၵ်ႉႁိတ်ႉ၊ မၵ်ႉၶႅဝ်း မၵ်ႉၼိူဝ်ႉ၊ မၵ်ႉဢၼ်တူႇ ဢၼ်ၼဝ်ႈၵမ်ႈၼမ်၊ ဢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းဝႃႈ“လီႁင်ႈလီမိူဝ်ႇ”ၼၼ်ႉ ပဵၼ်တၢင်းၵိၼ်လီတၢင်းၵိၼ်ဝၢၼ်ၶဝ်ယဝ်ႉ။ တူၺ်းဢဝ်မႃထိူၼ်ႇၶဝ် ပေႃးတႃႇႁႃၵိၼ် တၢင်းၵိၼ် လိုပ်ႈတူဝ်သတ်းတႄႉ လိုပ်ႈၸွမ်းၵၼ် ပဵၼ်ၽုင်ယူႇယဝ်ႉ။ မႃႁိူၼ်းၼႆႉ ၽႂ်လဵင်ႉၶဝ်ႈမၼ်းၵေႃႈ ပဵၼ်ၸႂ်မၼ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးၸဝ်ႈမၼ်းႁၵ်ႉမၼ်းၵေႃႈ မၼ်းမေႃ ႁၵ်ႉ ၶိုၼ်းၸဝ်ႈမၼ်းသေ မီးသတ်ႉၸႃႇၼိူဝ်ၸဝ်ႈ မၼ်း တႄႉ ꧦ။ မၢင်မိူင်း မိူၼ်ၼင်ႇ- မိူင်းဢိင်းၵလဵတ်ႈၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်လဵင်ႉမႃ၊ သွၼ်ပၼ်မႃသေ ႁႂ်ႈလုမ်းလႃးၵူၼ်း ၶိုၼ်း၊ ၵူၼ်းဢမ်ႇမီးလုၵ်ႈလၢင်းၶဝ်၊ ၵူၼ်းထဝ်ႈၶဝ် ၸိူဝ်း ဢၼ်လုၵ်ႈလၢင်းပွႆႇပႅတ်ႈၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ်မႃလၵ်းလႅမ် မႃး ႁဵတ်းၵေႃႉၶဝ်ယဝ်ႉ။ လႆႈႁူႉဝႃႈ ၶူပ်ႇပီ မႃဢၼ်လႆႈလိုဝ်ႈ ၵၢၼ်(ပိၼ်ႇၸိၼ်ႇ)ၼၼ်ႉ မီးယူႇသီႇမိုၼ်ႇတူဝ်ပၢႆ ၼႆယဝ်ႉ။

မႃၼႆႉ ပဵၼ်သတ်းဢၼ်လီႁၵ်ႉၵေႃႈၸႂ်ႈ၊ ဢၼ်လီ ၸင်းၵေႃႈပဵၼ်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၶဝ်မေႃၶူပ်းၵူၼ်းလႄႈ လီၸင်း၊ ယွၼ်ႉၶဝ်မေႃၵႅတ်ႇၶႄ ႁႄႉၵင်ႈၽေးၶဵၼ်လႄႈ လီႁၵ်ႉ။ ယွၼ်ႉပဵၼ်သတ်းလႄႈ ၼႂ်းၵၢၼ် မူၼ်ႈလူၺ်ႈ ၵႃႇမၼၼ်ႉ ဢမ်ႇဝႆႉပေႃႈဝႆႉမႄႈ၊ ဢမ်ႇႁူႉဝႃႈပဵၼ်ပီႈပဵၼ် ၼွင်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၵူၼ်းႁဝ်း ပေႃးၺႃးၵူၼ်းယွၵ်း ၵေႃႉ ဢၵျၢင်ႉဢမ်ႇလီၼၼ်ႉ ၵႆႉလႄႇပွင်ႉထႃႉလႃႇၵၼ်ဝႃႈ “ဢၢႆႈမႃ၊ ဢေးမႃ” ၼႆလူင်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶဝ် ၸွမ်းၵႃႇမၼႆႉ မီးၶၢဝ်းမၼ်း၊ ပေႃးဢမ်ႇၸႂ်ႈလိူၼ်မၼ်း ၶဝ်ဢမ်ႇၸွမ်း။ ၼႆႉတေလႆႈဝႃႈ ပိူင်မႃ၊ ၵူတ်းမၢႆမႃၶဝ် ၼႆၵေႃႈ ဝႃႈလႆႈယဝ်ႉ။ ၶႂ်ႈဝႃႈႁို0်ဝႃႈ ‘မႃ’ၼႆႉ ပဵၼ်သတ်း လႄႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈတႅၵ်ႈၼမ်ႉၵတ်ႉၶဝ်မိူၼ်ၵူၼ်း၊ ဢၼ် လီယွင်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၼမ်ႉၸႂ်ၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မႃၼႆႉ ပဵၼ်သတ်းဢၼ်မေႃႁၵ်ႉၶိူဝ်းမဵဝ်းၼိုင်ႈ၊ ပေႃး တူၺ်းၶိုၼ်း ၼႂ်းပိုၼ်းၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ ယၢမ်ႈပဵၼ် မႃသေ ၸွႆႈထႅမ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းမၼ်းၸဝ်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၼေႃႇ ၶမ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဢၵုသူဝ်ႇၵၢမ်ႇလႄႈ လႆႈတႄႇ သၼ်ႇထႄႇ ၼႂ်းတွင်ႉမႃယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ‘ပရမ်ႇမတတ်ႈ’ ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ၽွင်းငမ်း မိူင်း ပႃႇရၼသီႇယဝ်ႉ။ မီးဝၼ်းၼိုင်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၶီႇလေႃႉမ ႁၢင်ႈၶိူင်ႈသေ ဢွၵ်ႇဢႅဝ်ႇလႄႇ သူၼ်သိူဝ်းယဝ်ႉ။ ယၢမ်း မိူဝ်ႈပွၵ်ႈမႃးၶိုၼ်းသေ ဢဝ်ၶိူင်ႈလေႃႉမ ဝႆႉၼႂ်းဝၢင်းႁေႃ ယဝ်ႉ။ ၶမ်ႈၼၼ်ႉ ၽူၼ်လူင် သမ်ႉတူၵ်းမႃးလႄႈ ယမ်း ပႃးၸိူၵ်ႈၼင်မတ်ႉၶၢတ်ႈၶိူင်ႈလေႃႉမယဝ်ႉ။ ယၢမ်းတဵင်ႈၶိုၼ်းၼၼ်ႉ မႃၼႂ်းႁေႃၶဝ် လႆႈဢၢႆတူႇ ၼႆႈၼင်ၶၢတ်ႈလေႃႉမၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ် လူင်းမႃးၶူပ်းၵဵဝ်ႉၵိၼ်ပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ပေႃးမိူင်းလႅင်းမႃး ၵူၼ်း ၼႂ်းႁေႃၶဝ် လူင်းမႃးႁၼ်လေႃႉမၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉ မႃၶဝ်ၶူပ်းၵိၼ်ဝႆႉလႄႈ ၸင်ႇမိူဝ်းလဝ်ႈဝႃႈ

• “ၸဝ်ႈမုၼ်ယႂ်ႇ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတီႈၶႃႈ၊ ၸိူၵ်ႈၼင် ၶၢတ်ႈလေႃႉမၸဝ်ႈႁဝ်းၼၼ်ႉ မႃႁၢႆႉၶဝ် ၶူပ်းၵိၼ်ပႅတ်ႈ မူတ်းယဝ်ႉၶႃႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵေႃႈ ၸႂ်လမ်သေ ပူင်ဝႃႈ
• “ႁၼ်မႃတီႈလႂ် ႁႅမ်တၢႆတီႈၼၼ်ႈတႃႉ” ၼႆယဝ်ႉ။ တေႇဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး ၽုင်မႃၶဝ် လႆႈလုယႂ်ႇတၢႆၼမ်တႄႉ တႄႉယဝ်ႉ။ မႃၸိူဝ်း ဢၼ်ပၢႆႈတၢႆၼၼ်ႉ ၸင်ႇၵႂႃႇၸူး ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈၶုၼ်မႃ တီႈႁိမ်းပႃႇႁဵဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးၺႃးတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၼႆ လွင်ႈလႅၼ်ႈႁႃ တီႈပိုင်ႈဢိင် ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈမၼ်းယဝ်ႉ။

မႃၶဝ်ၵေႃႈ ပၢႆႈၽေးသေဢွၼ်ၵၼ်မႃးတုမ်ၵၼ် တီႈပႃႇႁဵဝ်ႈ လၢတ်ႈၼႄလွင်ႈတၢင်းမၼ်းတီႈၸဝ်ႈၶုၼ်မႃဝႃႈ

• “ယၢမ်းလဵဝ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းပႃရႃႇၼသီ ၸႂ်လမ် ယွၼ်ႉမႃၶဝ် ၶူပ်းၵိၼ်ပႅတ်ႈၸိူၵ်ႈၼင်ၶၢတ်ႈလေႃႉမ မၼ်းလႄႈ ၸႂ်ႉၶႃႈႁႅမ်မႃတၢႆပႅတ်ႈမူတ်း” ၼႆဢေႃႈ။ ယၢမ်းလဵဝ်မႃႁဝ်းၼႆႉ လုယႂ်ႇတၢႆၼမ်၊ ပဵၼ်ၶဵၼ်လူင် တႄႉတႄႉဝႃႈဢေႃႈ”ၼႆယဝ်ႉ။ ၼေႃႇၸဝ်ႈၶုၼ်မႃ ၸင်ႇဝူၼ်ႉဝႃႈ
• “ၼႂ်းႁၢင်ႈႁေႃဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၵူၼ်းပႂ်ႉမၼ်း မီးၵူႈၶၢဝ်း ယၢမ်း တႃႇမႃတၢင်းၼွၵ်ႈ တေၶဝ်ႈမိူဝ်း ၼႂ်းဝၢင်းႁေႃၼႆႉ တိုၼ်းဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။ ဝႃႈဢမ်ႇဝႃႈၵေႃႈ တိုၼ်းပဵၼ် မႃ ၼႂ်းႁေႃၶဝ် ၵိၼ်ၶိုၼ်းၵူၺ်း။ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ မႃၸၢင်ႈလၵ်ႉ သမ်ႉဢမ်ႇထူပ်းၽေး၊ မႃးမၢပ်ႇၼေးမႃလီ လႄႈ ဢၼ် ဢမ်ႇမီးတၢင်းၽိတ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉလႆႈတၢႆ၊ ဢၼ်မီးတၢင်းၽိတ်း သမ်ႉလႆႈယူႇလီၵိၼ်ၵျေႃႇယဝ်ႉ၊ သင်ဝႃႈ ၵဝ်တိ ၺွပ်းၽူႈလၵ်ႉသေ ၼႄလႆႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း လူႇပၼ်သၢႆ ၸႂ်ၽုင်မႃႁဝ်းတင်းၼမ်ၸိုင် တေလီတၢၼ်ႇႁိုဝ်ၼေႃး” ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇပၼ်ႁႅင်းၸႂ်ၶဝ်ဝႃႈ
• “သူယႃႇပေၵူဝ်သင်၊ ၵဝ်တေၶိုင် ယႃႇႁႂ်ႈထူပ်းၽေး ၼၼ်ႉယူႇ၊ ၸူဝ်ႈၵဝ် ပႆႇထူပ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼႆႉ ပႂ်ႉဝႆႉတီႈ ၼႆႈၵွၼ်ႇ” ၼႆသေ ဝူၼ်ႉၶိုၼ်းပႃႇရမီႇ ဢၼ်လႆႈသၢင်ႈ မႃး၊ ဢဝ်မဵတ်ႉတႃႇတြႃးၼၢမ်းၼႃႈ၊ တိတ်ႉထၢၼ်ႇဝႃႈ ၼႂ်းၸႂ်

“ယႃႇႁႂ်ႈၽႂ်ဢဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ် ၶွၼ်ႉပေႃႉၼၢၵ်ႈၵဝ်လႆႈ သေၵမ်း” ၼႆသေ ၶဝ်ႈၵႂႃႇ ၼႂ်းဝဵင်းတူဝ်လဵဝ်ႁင်းၵူၺ်း ယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းဢၼ်ႁၼ်မၼ်းသေ ၸႂ်လမ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီး သေၵေႃႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵေႃႈ ၼင်ႈၼိူဝ်တင်ႇၽူႈထတ်း သိၼ်သေ ပူင်ၶေႃႈၸိသင်ႇ ႁႂ်ႈၶႃႈႁႅမ်မႃယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်မႃ ၵေႃႈ လၵ်ႉလွတ်ႉသွတ်ႉသႅတ်ႉလႅၼ်ႈ ၶဝ်ႈတႂ်ႈပလၢင်ႇ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းယဝ်ႉ။ ယၢမ်းၼၼ်ၵူၼ်းၶဝ် ၶတ်းၸႂ် ဢၢင်ႈတိၺွပ်းမၼ်းလႄႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၸင်ႇႁၢမ်ႉတၢပ်ႈ ၶဝ်ဝႆႉယဝ်ႉ။

ၼေႃႇၸဝ်ႈၶုၼ်မႃၵေႃႈ လိုဝ်ႈႁိူဝ်ႉၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉသေ ၽုတ်းဢွၵ်ႇမႃး တႂ်ႈပလၢင်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်းသေ ဝႆႈသႃၼပ်ႉ ယမ်ထၢမ်ဝႃႈ

• “ၸဝ်ႈႁဝ်းတီႈၶႃႈ၊ ၸဝ်ႈႁဝ်းၸႂ်ႉၶႃႈႁႅမ်တၢႆ မႃတင်းမူတ်းမူတ်းၼႆၶႃႈႁႃႉ”ၼႆယဝ်ႉ။
• “ၸႂ်ႈဢိူဝ်ႈ၊ ၵဝ်ၸႂ်ႉဢဝ်တၢႆသဵင်ႈသဵင်ႈဢိူဝ်ႈ”
• “ယွၼ်ႉတၢင်းၽိတ်းသင်လႄႈ ၸႂ်ႉၶႃႈႁႅမ်တၢႆၶႃႈ လႃႇ?”
• “ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၶဝ် ၶူပ်းၵိၼ်ၼင်ၶၢတ်ႈ လေႃႉမၸိူၵ်ႈ မႃႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉဢိူဝ်ႈ”
• “ပဵၼ်မႃတူဝ်လႂ်ၶူပ်းၼႆ ၸွင်ႇၸဝ်ႈႁဝ်းႁူႉ တူဝ် မၼ်းၶႃႈႁႃႉ?”
• “ၵဝ်ဢမ်ႇႁူႉၼင်ႇၵဝ်ႇ”
• “ပေႃးဢမ်ႇႁူႉဝႃႈပဵၼ်တူဝ်လႂ်ၼႆတႄႉ ꧦ ၵႃႈပဵၼ်မႃ သမ်ႉၸႂ်ႉဢဝ်တၢႆမူတ်း ꧦၼၼ်ႉဢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇၶႃႈယူဝ်ႉ”
• “ၼင်ၸိူၵ်ႈလေႃႉမၵဝ်ၼႆႉ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈမၼ်းပဵၼ်မႃၶူပ်း လႄႈ ၵႃႈပဵၼ်မႃၼႆႉ တေလႆႈ ၸႂ်ႉဢဝ်တၢႆမူတ်းယဝ်ႉ။
• “ပေႃးၼၼ် ၵႃႈပဵၼ်မႃႁိူၼ်းတင်းသဵင်ႈ ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်တၢႆမူတ်း ꧦၶႃႈႁႃႉ? ဢမ်ႇၼၼ် ၸိူဝ်း ဢၼ်လွတ်ႈတၢင်းၶႃႈတၢႆၵေႃႈမီးယူႇၶႃႈႁႃႉ?”
• “မီးဢိူဝ်ႈ၊ မႃၼႂ်းႁေႃ၊ ၼႂ်းႁိူၼ်းတႄႉ ဢမ်ႇဢဝ်တၢႆ ၼင်ႇၵဝ်ႇ”
• “ပေႃးၼၼ် ၸဝ်ႈႁဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းလိူၵ်ႈၼႃႈ၊ တူၺ်းၼႃႈလဵၵ်ႉၼႃႈယႂ်ႇ ၸွမ်းဢၵတိသေ တႅပ်းတတ်း ၶႃႈယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၶႃႈပွင်ႇၸႂ်တႄႉ ပေႃးၸွမ်း ဢၵတိလိူၵ်ႈ ၼႃႈသေႁဵတ်းၼႆႉ ဢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇ။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶုၼ် ၸွမ်းတြႃး၊ မဵဝ်းၸဝ်ႈၶုၼ်ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တေလႆႈႁႃ လွင်ႈ တၢင်းဢၼ်ၽိတ်း ဢၼ်ထုၵ်ႇမၼ်းတႄႉ ꧦသေ တႅပ်း တတ်းသိုဝ်ႈ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈမၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇယႃႇၸူႇ ၼၼ်ႉၶႃႈဢေႃႈ။ ပေႃးၵေႃႉဢၼ်ႁဝ်းႁၵ်ႉ သမ်ႉဝႆႉ၊ ၵေႃႉ ဢၼ်ႁဝ်းၸင်း သမ်ႉႁႅမ်၊ ပဵၼ်လၢႆးလၵ်းလိင်းၵူတ်ႉ ငေႃးၵူၺ်း။ မႃႁိူၼ်းသမ်ႉဢမ်ႇဢဝ်တၢႆ၊ မႃၶေႃႉ မႃၵၢင် လၢႆ ၸိူဝ်းဢမ်ႇမီးတီႈပိုင်ႈဢိင်ၵူၺ်းလႆႈတၢႆလၢႆ ꧦပေႃးၼႆ တႄႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ ၸႂ်ႉၶႃႈႁႅမ်မႃတင်းမူတ်း၊ လႆႈဝႃႈ လိူၵ်ႈ ႁႅမ်မႃၵၢင်လၢႆၵူၺ်း” ႁွင်ႉပၢဝ်ႇၼင်ႇၼႆသေ လဝ်ႈဝႃႈ
• “ၸဝ်ႈမုၼ်ယႂ်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတီႈၶႃႈ၊ ၵၢၼ်ဢၼ် ၸဝ်ႈႁဝ်းႁဵတ်း မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇၸွမ်းတြႃးသေ ဢိတ်း”ၼႆသေ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းဝႃႈ
• “မႃႁေႃမႃႁိူၼ်းၼႆႉ လဵင်ႉဝႆႉလီငၢမ်း၊ ၽၢင်ငၢမ်း ႁႅင်း ၶိူင်ႇ၊ ၽူႈဢုပ်ႇပိူင်ႇၶဝ် ဢမ်ႇဢဝ်တၢႆလႃးလႃး။ ၸိူဝ်းႁႃး ဢမ်ႇမီးၵေႃႉလူ၊ ၼွၼ်းထူၸွမ်းတၢင်း၊ ဢဵၼ်ႁႅင်းဢမ်ႇ တဵမ် ပိူၼ်ႈၸႂ်ႉမႃးၶႃႈႁႅမ်တၢႆ”ၼႆယဝ်ႉ။
• “မဵဝ်းၶုၼ်ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ လူဝ်ႇတဵၵ်းတဵင်ၽူႈလၵ်ႉ ၵူၼ်းႁၢႆႉၵူၺ်း၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတႃႇတဵၵ်းတဵင်ၵူၼ်းလီ၊ မိူဝ်ႈလဵဝ် ၼႆႉ ၽူႈလၵ်ႉလႆႈၵိၼ်လီ၊ ၽူႈလီလႆႈၺႃးတၢႆ၊ ဢေႃး... လွင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇလီပဵၼ်သေဢိတ်း၊ ၼႂ်းလေႃးၼႆႉ ဢ ထမ်ႇမ ဢၼ်ဢမ်ႇၸွမ်းတြႃးၼၼ်ႉ ပေႃႇမႃးယဝ်ႉ ၼေႃး” ၼႆယဝ်ႉ။

ၶုၼ်မႃႁေႃးတြႃးၼင်ႇၼႆလႄႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း လႆႈ ငိၼ်းသေ ၸင်ႇထၢမ်ဝႃႈ-

• “ၸဝ်ႈၶုၼ်မႃ၊ ပဵၼ်ၽႂ်လၵ်ႉၶူပ်းၼင်လေႃႉမ(ရ ထႃး)ၼႆ ၸွင်ႇၸဝ်ႈႁူႉႁိုဝ်?
• “ႁူႉဢေႃႈ”
• “ပဵၼ်ၽႂ်လႃႇ၊ ပဵၼ်မႃတူဝ်လႂ်?”
• “ပဵၼ်မႃ ဢၼ်ယူႇၼႂ်းႁေႃၸဝ်ႈႁဝ်းၼႆႉ ၵူၺ်း ဢေႃႈ”
• “ၸဝ်ႈႁဵတ်းႁိုဝ်ႁူႉဝႃႈပဵၼ်မႃၼႂ်းႁေႃ?”
• “ပေႃးၸဝ်ႈႁဝ်းဢမ်ႇယုမ်ႇ၊ ဢဝ်ၼမ်ႉ ၼူမ်းသူမ်ႈ လႄႈ ယိူဝ်ႈယႃႈၼွၵ်းလေႃးၵၼ်သေ တိုၵ်းၶဝ် ၵိၼ် တူၺ်းၶႃႈလႄႈ”

ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵေႃႈ ၸႂ်ႉၵူၼ်းမၼ်း ႁဵတ်းၸိူင်ႉၼင်ႇ ၶုၼ်မႃ သင်ႇၼၼ်ႉသေ ဢဝ်ယႃႈယႃတွင်ႉလူဝ်ႈ တိုၵ်း ပၼ်လႄႈ ဢၼ်ပဵၼ်မႃၼႂ်းႁေႃ ၸိူဝ်းလၵ်ႉၶူပ်းၼင် လေႃႉမၼၼ်ႉ ႁၢၵ်ႈဢွၵ်ႇပဵၼ်ၼင်မူတ်းယဝ်ႉ။

ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း လႆႈငိၼ်း ၶေႃႈၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃသုၵ်ႉ ယုင်ႈ လွင်ႈမႃၸိူဝ်းၼၼ်ႉၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ် ၼပ်ႉယမ်ၼိူဝ်ၶုၼ်မႃတႄႉတႄႉသေ ၸႂ်ႉၵူၼ်းမၼ်း ဢဝ် ၸွင်ႈၽိူၵ်ႇ မႃးၵင်ႈမုင်းပၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်မႃၵေႃႈ သိုပ်ႇ သင်ႇသွၼ်ပၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဝႃႈ “ၸဝ်ႈမုၼ်ယႂ်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဢိူၺ်ႉ! ၵျၢင်ႉၸွမ်း ထမ်းတြႃးသိုဝ်ႈသိုဝ်ႈတႃႉ။ ႁၵ်ႉသႃပေႃႈမႄႈၵူၼ်း မိူင်းၸဵမ် ၵူၼ်းၼႂ်းႁေႃ၊ သိုၵ်းႁၢၼ်ၶဝ်တႃႉ။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမႅၼ်ႈ ၸွမ်း ထမ်းတြႃးၶုၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇသိပ်းပိူင်သေ ယႃႇယူႇမဝ် ၵိၼ် မၢင် ႁႂ်ႈမီးသတိတြႃးၵိုၵ်းတူဝ်၊ ႁႂ်ႈမီးသိၼ်မီးထမ်းတႃႉ” ႁေႃးတြႃးၵႂႃႇၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵေႃႈ ထွမ်ႇၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ်ၶုၼ်မႃသေ ႁဵတ်းၵၢၼ်လီၵုသူဝ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵႃႈပဵၼ်မႃတင်းသဵင်ႈၵေႃႈ လွတ်ႈၽေးၶဵၼ်သေဢမ်ႇၵႃး ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵေႃႈ ၶၢမ်ႇ လဵင်ႉလူၶဝ်မူတ်း တေႃႇသုတ်းၸူဝ်ႈပၢၼ်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၶေႃႈ သင်ႇသွၼ် ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈၶုၼ်မႃၼႆႉမၼ်ႈၵိုမ်း တႃႇ မိုၼ်ႇသွင်ႁဵင်ပီၼႆယဝ်ႉ။ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈႁဝ်း ပဵၼ်ပုတ်ႉထမႃးသေ လၢတ်ႈဝႃႈ “ႁဝ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွႆႈထႅမ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း၊ လူႇၼိူဝ်ႉ လိူတ်ႈ တၢႆတၢင်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၼႆႉ(ၺႃတတ်ထၸရိယႃ) ဢမ်ႇၸႂ်ႈမိူဝ်ႈလဵဝ်ၵူၺ်း၊ ပဵၼ်မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉသၢင်ႈ ပႃႇရမီႇၼၼ်ႉဢိူဝ်ႈ။ ၸွႆႈထႅမ်ၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ယိူင်းဢၢၼ်း လူင်ႁဝ်းၸဝ်ႈ ဢၼ်ၼိုင်ႈဢိူဝ်ႈ” ၼႆ ယဝ်ႉ။

ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းပႃႇရၼသီႇၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ဢႃႇၼၼ်ႇတႃႇယဝ်ႉ၊ ပရိသၢတ်ႈၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ်ပရိ သၢတ်ႈၽြႃးယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ၊ ၶုၼ်မႃ မီႈပၺ်ႇၺႃႇၼၼ်ႉ ၸမ်ႉ မႃးပဵၼ် ၵဝ်ၽြႃးယဝ်ႉ။ လွင်ႈၸိူင်း ဢၼ်ၼႆႉ မႃးၼႂ်း“ၵုၵ်ၵုရၸႃတၵ”ၸၢတ်ႈၸဝ်ႈမၢႆ (22) ၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းပိုၼ်းၼႆႉ တွၼ်ႈလီယိူင်ႈမၼ်းၸိုင် ၶုၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းၼႆႉ -

1. တေလႆႈႁူႉလွင်ႈၽိတ်းလွင်ႈထုၵ်ႇ၊
2. တေဢမ်ႇလႆႈတူၺ်း ၼႃႈလဵၵ်ႉၼႃႈယႂ်ႇၸွမ်း ဢၵတိ၊
3. တၢင်းၽိတ်းၼႆႉ ပေႃးႁူႉဝႃႈၽိတ်းယဝ်ႉၼႆသေ ၶိုၼ်းပိၼ်ႇပႅင် လႅၵ်ႈလႆႈပဵၼ်ဢၼ်လီမႃးလႆႈယူႇ၊
4. ယႃႇဝႃႈၵူၼ်း တေႃႈမႃပဵၼ်သတ်းယင်းမီးတြႃး၊
5. သမ်ႉဝႃႈပဵၼ်မႃသေတ မီးၼမ်ႉၸႂ်မေႃႁၵ်ႉၶိူဝ်း၊
6. မႃၼႆႉတၢင်းႁူႉဢမ်ႇပဵင်းၵူၼ်းၵေႃႈ မေႃၽွမ်ႉ ၵၼ်၊
7. တေႃႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းပႃႇရႃႇၼသီႇ ယင်း ထွမ်ႇၵႂၢမ်း ၶုၼ်မႃသေ ႁဵတ်းၵၢၼ်လွင်ႈလီလႆႈ၊ ၸိူဝ်းႁဝ်း ပဵၼ်ၵူၼ်း ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် ၽူႈမီးပၺ်ႇ ၺႃႇ၊ သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၶဝ် သင်ႇသွၼ်လွင်ႈလီၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈ သင်လႄႈ ႁဝ်းဢမ်ႇၸွမ်းလႆႈ-ၼႆၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈ သွၼ်မၼ်းယဝ်ႉ။

• မႃမေႃႁၵ်ႉၸဝ်ႈ၊ မႃတွင်းၸဝ်ႈ၊ မေႃၸွႆႈၸဝ်ႈ မၼ်းၶိုၼ်း၊
• ၸဝ်ႈမၼ်းသွၼ်ပၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ် မေႃႁဵတ်းၸိူင်ႉ ၼၼ်၊
• မႃၼႆႉ မီးသတ်ႉၸႃႇ ၼိူဝ်ၸဝ်ႈမၼ်း၊ ၵူၼ်းႁၵ်း လင်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၼၼ်ႉ ပွင်ႇဝႃႈ မၼ်းဢမ်ႇပဵင်းမႃ၊ ၺၢမ်ႉ ၶုၺ်ႈလိူဝ်မႃၼႆယဝ်ႉ။

မီးမႃတူဝ်ၼိုင်ႈ တီႈဝဵင်းမတရပ်ႉ၊ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ ၸွႆႈထႅမ်ၵႅတ်ႇၶႄ သၢႆၸႂ်ၵူၼ်း မွၵ်ႈသၢဝ်းၵေႃႉပၢႆ၊ ၶၢဝ်း တၢင်းသိပ်း သွင်ပီ၊ ထိုင်တီႈမၼ်းတၢႆၵႂႃႇ ၶုၼ်ႁၢၼ် ပလိၵ်ႈၶဝ် ပေႃးလႆႈတၵ်ႉယမ်။ တီႈမိူင်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ မီးယႃႈၼၢႆးထဝ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ တၢႆၵႂႃႇ လႆႈသၢမ်သီႇဝၼ်း မႃမၼ်းၵႂႃႇမွၵ်ႇပိူၼ်ႈမႃးဢဝ်၊ လႆႈဝႃႈ မီးသတ်ႉၸႃႇ တေႉ ꧦ။ တီႈမိူင်းၵျပၢၼ်ႇ မႃတူဝ်ၼိုင်ႈ ပေႃးဝႃႈ ထိုင်ၶၢဝ်းတၢမ်းၶမ်ႈ ၸဝ်ႈမၼ်းတေပွၵ်ႈမႃး မိူဝ်းႁိူၼ်းၼႆ မၼ်းၵႆႉမႃးပႂ်ႉႁပ်ႉတီႈ တႃႈရူတ်ႉရဵၼ်းတႃႇသေႇ၊ ပေႃးဝႃႈ ၸဝ်ႈမၼ်းၽႅဝ်မႃးၼႆ မၼ်းၸူမ်းၸူမ်းသိူဝ်းသိူဝ်း ႁပ်ႉ ၸဝ်ႈမၼ်း ၸွမ်းၸဝ်ႈမၼ်း မိူဝ်းၵႂႃႇတေႃႇပေႃးထိုင်ႁိူၼ်း ႁဵတ်းၼၼ်ၵူႈဝၼ်းယဝ်ႉ။ ထိုင်ၼင်ႇဝၼ်းၼိုင်ႈ မႃတူဝ် ၼၼ်ႉ ၵႂႃႇပႂ်ႉၸဝ်ႈမၼ်းၵေႃႈ ၸဝ်ႈမၼ်းဢမ်ႇၽႅဝ်မႃး၊ မၼ်းၵေႃႈ သိုပ်ႇပႂ်ႉၵႂႃႇတေႃႇမိူင်းလႅင်း၊ သိုပ်ႇပႂ်ႉထႅင်ႈဝၼ်း ၼိုင်ႈ၊ ဢမ်ႇၵႂႃႇတၢင်းလႂ်သေ သိုပ်ႇပႂ်ႉၸဝ်ႈမၼ်းယူႇ တိၵ်း ꧦ။ ၵူၼ်းၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢဝ်ၶဝ်ႈမုၼ်းတၢင်းၵိၼ် ဢွႆႇ မၼ်းၵေႃႈ မၼ်းဢမ်ႇၵိၼ်၊ သိုပ်ႇပႂ်ႉၸဝ်ႈမၼ်းယူႇ။ ၸဝ်ႈမၼ်းၼၼ်ႉ တၢႆၵႂႃႇသေ ဢမ်ႇၸၢင်ႈပွၵ်ႈမႃးၸိူင်ႉ ၼင်ႇၵူႈပွၵ်ႈလႄႈ မႃတူဝ်ၼၼ်ႉ သိုပ်ႇပႂ်ႉၸဝ်ႈမၼ်းႁဵတ်း ၼၼ်တေႃႇပေႃးတၢႆၵႂႃႇ တီႈတႃႈရူတ်ႉရဵၼ်းၼၼ်ႉလႄႈ တႃႈရူတ်ႉရဵၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸပ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈ “တႃႈရူတ်ႉ ရဵၼ်းမႃ” တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယူႇ။ ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်း ၼႄပၼ် မႃၼႆႉ မီးၵတိသတ်ႉၸႃႇ တီႈၼိူဝ်ၸဝ်ႈမၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လႆႈလူၶၢဝ်ႇ ႁွပၺေၢမေ ငြၢၼႄ မၢႆ(2)၊ တွၼ်ႈ (433) ၼၼ်ႉတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “ၼၢႆးၶႄႇသထေး လူင်ၵေႃႉ ၼိုင်ႈ သိုဝ်ႉဢဝ်မႃတိပႅတ်ႉတူဝ်ၼိုင်ႈ ၵႃႈၶၼ်မၼ်း ၵိုင်ႇငိုၼ်းတေႃႇလႃႇႁူၵ်းသႅၼ်၊ မႅၼ်ႈငိုၼ်းမၢၼ်ႈ မွၵ်ႈႁူၵ်း သိပ်းလၢၼ်ႉပၢႆယဝ်ႉ၊ ၵႃးမႃးႁပ်ႉမႃ တီးဝၢင်းႁိူဝ်း မိၼ်ၼႆႉ မီးသၢမ်သိပ်းလမ်းပၢႆၼႆယဝ်ႉ။ ၼၢႆးၶႄႇသထေး ၼၼ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ“ၶမ်းၼႆႉ မီးၵႃႈၶၼ်ဢိူဝ်ႈ၊ မႃၼႆႉဢမ်ႇ မီးၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇ၊ ၵွပ်ႈၼၼ် ၸင်ႇသိုဝ်ႉၵႃႈယႂ်ႇ ꧦ”ၼႆယဝ်ႉ။

မၼ်းပွင်ႇဝႃႈ မႃၼႆႉ မၢင်တူဝ်မီးၽုင်းၵၢမ်ႇလိူဝ်သေ ၵူၼ်းထမ်ႇမတႃႇ၊ ၵူၼ်းယွၼ်းၼႆႉ ပေႃးၶဝ်ယွၼ်းၵိၼ် ၸင်ႇလႆႈ၊ မႃသထေးဢမ်ႇလႆႈယွၼ်းၵိၼ်၊ မီးတီႈၼွၼ်း ၶႅမ်ႉ ꧦ၊ မေႃပႂ်ႉႁိူၼ်း၊ ၵႅတ်ႇၶႄၽူႈလၵ်ႉလႆႈလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ မႃၼႆႉ ပေႃးလိုပ်ႈၶဝ် ၶဝ်လႅၼ်ႈပၢႆႈယူႇ၊ ၵူၺ်းပေႃးတၢင်း တိူၵ်ႈမႃး ပေႉဢမ်ႇပေႉၵေႃႈ မေႃၶူပ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ တီႈ တႄႉမၼ်း ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ မီးၼမ်ႉၵတ်ႉလိူဝ်မႃ၊ ၽုင်းယႂ်ႇ လိူဝ်သတ်း၊ ႁဝ်းၶႅၼ်းလီႁတ်းႁၢၼ်ၽွမ်ႉၵၼ်၊ မီးသတ်ႉ ၸႃႇ ၼိူဝ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်းယဝ်ႉ။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလိူင်ႈမႃၼႆႉ ယင်းမီး ၵႂၢမ်းၵပ်းထုၵ်ႇဝႃႈ-

• မႃတႃမွတ်ႇ ဢမ်ႇဢိုပ်းၶီႈ၊
• ၸဝ်ႈၼီႈဢမ်ႇဢိုပ်းၶဝ်ႈ။
• မႃဢမ်ႇႁဝ်ႇၸၢင်ႈၶူပ်း ၊ ၵူၼ်းဢမ်ႇသူပ်းၸၢင်ႈႁၢႆႉ။
• ယိုင်ႈႁူႉလွင်ႈၵူၼ်း ၊ ယိုင်ႈၶႅၼ်းလီႁၵ်ႉမႃ။
• မႃၵိၼ်ၶီႈၸိုင်ဢမ်ႇမၵ်ႉလဝ်ႈ ၊ ၵူၼ်းၵိၼ်ၶဝ်ႈသမ်ႉ မၵ်ႉလဝ်ႈ ၸိုင်တႃႉဢမ်ႇဢၢႆမႃ-ၼႆၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

• ၶုၻ်ၻၵၼိၵႃႇယ ဢတ်ႉထၵထႃႇ၊ ၵုၵ်ၵုရၸႃတၵ
• ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ (17)

1. ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၂)