Kumani
Kumani (mađ. Kunok, rus. Половцы, bug. Кумани, rum. Cumani), takođe poznati kao zapadni deo naroda Kipčak (Kumani) bili su narod turkijskog porekla koji su živeli u Kipčačkom kanatu.
| Kumani | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Ukupno pripadnika | |||
| drevni narod | |||
| Značajna područja naseljavanja | |||
|
Kumani su bili nomadsko pleme koje je nastanjivalo predele severno od Crnog mora, duž reke Volge poznatog pod imenom "Kumanija".
Istorija
urediU predele južne Ukrajine, nekadašnje Moldavije i Vlaške i dela Transilvanije Kumani su ušli u 11. veku. Jednom kada su zaposeli ove predele i učvrstili se, nastavili su da upadaju u na teritorije Vizantijskog carstva, Kraljevine Ugarska i Kijevske Rusije. Mađarski kralj Ladislav prvi ih je porazio 1089. godine.
Svoju državu Kumani su proglasili u 11. veku pod imenom "Kumanija". To su bile teritorije gde se danas nalaze Moldavija i Vlaška.
Pečenjezi, polunomadski narod koji je živeo u jugozapadnim delovima Evroazije je dolazio u sukob sa Kumanima. Poslednji poznati sukob su imali 1094. kada su ih Kumani porazili. Mnogi Pečenjezi su ubijeni, a ostali su asimilovani od strane Kumana.
U Vlaško-bugarskom ustanku protiv Vizantije, Kumani su igrali značajnu ulogu u pobedi pobunjenika i ponovnog proglašenja bugarske nezavisnosti 1185. godine.
Kumani su takođe u 12. veku porazili velikog kneza Kijevske Rusije Vladimira Monomaka u bici kod reke Stugne, ali su ih razbili Mongoli 1238. godine, posle čega su se razišli po okolnim državama Vlaške, Moldavije, Mađarske, Bugarske i Vizantije.
Posle mnogo sukoba sa Mađarima, većina Kumana, zajedno sa Jasima, je napustila Mađarsku i pridružila se svojim izbeglim plemenima u Bugarskoj. Kumani koji su prebegli u ruske stepe su se pridružile mongolskim Zlatnim hordama.
Mađarski kraljevi su prisvajali teritorije na kojima su se nalazili Kumani, tako da su mađarski kraljevi dinastije Arpad i Anžuj imali i titule kralja Kumanije (rex Cumaniae).
U 13. veku zapadni Kumani su prihvatili katoličanstvo, u Mađarskoj su postali kalvinisti, u Moldaviji (Gagauzi) su prihvatili pravoslavnu veru, dok su istočni Kumani prihvatili islam.
Uticaj Kumana u početku je bio toliki da su u Moldaviji i Vlaškoj preuzimali Kumanska imena, ne samo običan narod nego čak i vladari. Međutim, vremenom su se asimilovali i preovladao je rumunski uticaj i većina se u tim krajevima počela izjašnjavati kao Rumuni.
Basarab prvi, sin vlaškog princa Tihomira Vlaškog, je održao nezavisnost od Mađarske sve do početka 14. veka. Basarab se smatra Kumanskim imenom i ima značenje otac kralj.
Uticaj Kumana je veoma dugo ostao u Mađarskoj, sve do kraja 17. veka. To se ogledalo u kumanskom jeziku i običajima koji su se održali u Mađarskoj kraljevskoj županiji Kunšag (Kunság)
Generalno je prihvaćeno da bugarske dinastije Asen, Šišman i Terter imaju kumanske korene.
Ostavština
urediDok je sam kumanski narod bio asimilovan od strane ostalih naroda, njihovo ime se može sresti i danas u različitim oblicima i krajevima. Izvrsni primeri za to su mesto Kumanovo u Makedoniji, zatim u Rumuniji Komanešti (Comăneşti) i u Bugarskoj Komana, kao i selo Kumane u opštini Novi Bečej u Srbiji. U Mađarskoj su prilikom naseljavanja na Mađarske teritorije u 1238. godine imali svoju sopstvenu upravu i teritorija, gde su bili kolonizirani, je dobila ime po njima Kunšag (Kunság) i u tom obliku je teritorija ostala poznata sve do 19. veka.
Ime Kumana (Kun) je i danas prisutno u Mađarskoj županijama Bač-Kiškun i Jas-Nađkun-Solnok i u imenima gradova Kiškunhalaš i Kunsentmikloš.
U Mađarskoj Kumani su bili organizovani u četiri plemena (Kolbas/Olaš u velikoj Kumaniji blizu mesta Karcag a ostale tri u južnom delu zaposednute teritorije).
Druga grupa Kumana je Palocka grupa. Ova grupa živi u severnoj Mađarskoj i južnoj Slovačkoj i ima specifičan dijalekat. Njihovo Kumansko poreklo nije dokumentovano ali ja govor potpuno isti pa ih lingvisti svrstavaju u istu grupu naroda.
Jezik Kumana je najduže ostao sačuvan u Mađarskoj, ali je po dolasku Turaka u 17. veku zauvek izgubljen.
Toponimi sa osnovom Kumanskog jezika se još mogu naći u Rumuniji u županijama Vaslui i Galaţi.
U krajevima gde je postojala asimilacija Kumana, česta su i prezimena koje u osnovi imaju naziv Kumani kao što su Kuman, Koman ili Kun (Nađa Komaneči (Nadia Comăneci), Otilija Koman (Otilia Coman) i Nikolaj Komanesku (Nicolai Comănescu). U Bugarskoj prezime Kumanov i makedonska varijanta Kumanovski i najzad u Mađarskoj prezime Kun (Bela Kun).
Kumani odnosno Polovci se pojavljuju u starom ruskom epu „Spev o Igorovom pohodu u kome je opisan pohod Igora Svjatoslavića protiv njih. Po motivima ovog epa Aleksandar Borodin je napisao operu „Knez Igor“ (dovršio ju je Nikolaj Rimski Korsakov) čiji zaseban baletski deo čine tzv. „Polovačke igre“.
Izvori
uredi- Vasary, Istvan (2005) "Cumans and Tatars", Cambridge University Press.
- Gyarfas Istvan: A Jaszkunok Törtenete: Kumani Arhivirano 2007-05-15 na Wayback Machine-u
- Györffy György: A Codex Cumanicus mai kerdesei
- Györffy György: A magyarsag keleti elemei
- Hunfalvy: Etnographia