Justinijan I

Justinijan se rodio u Tauresiju 483. u blizini današnjeg Skoplja u Severnoj Makedoniji. Justinijan I bio je savladar svog ujaka, Justina I, već od 518, a stupio je na presto 527. kao neograničeni gospodar države i crkve. Preduzimao je pohode protiv varvarskih naroda: Istočnih Gota u Italiji, Zapadnih Gota u Španiji i Vandala u Africi, u nameri da obnovi carsku vlast u zapadnom delu Rimskog Carstva.

 

Vodio je odbrambene ratove protiv Persijanaca i Slovena koji su iz rubnih područja nadirali u vizantijske oblasti.

Prekomerni poreski nameti izazvani stalnim ratovima doveli su do pobune Nika (532), koja je ugušena zahvaljujući Justinijanovoj ženi, carici Teodori. Pobuna je započela okupljanjem naroda na carigradskom hipodromu gdje su obe stranke (deme: Zeleni i Plavi) udruženo izvikivale Nika! Nika! što na grčkom jeziku znači Pobjedi! Treći dan pobune, pobunjenici su počeli jurišati na carsku palaču. U ključnom momentu kad je Justinijan namjeravao abdicirati Teodora je zapovijedila vojsci da napadne pobunjenike na hipodromu.

Došlo je do strahovitog pokolja u kojem je u jedno poslijepodne oko 50000 stanovnika izgubilo život. Ovim činom odbranjena je carska vlast Justinijana I i njegove carice Teodore zahvaljujući upravo njezinoj hladnokrvnosti i odlučnosti.

U toj pobuni je, među ostalim, bila uništena i stara crkva Svete Marije (Hagia Sofia), pa su se Justinijan i Teodora dali u gradnju nove bazilike, svojom veličinom dostojne središta Carstva.

Glavni arhitektri ovog velebnog zdanja bili su Antemije iz Trala i Izidor iz Mileta. Gradnja je trajala od 532. g. do 537 g. kada je posvećena. Međutim oko 550. g. bila je prilično devastirana u potresu pa je gotovo nanovo građena. Tada joj je dodana kupola. Nakon turskog osvajanja Carigrada 1453. g. crkva Svete Marije je pretvorena u džamiju Aja Sofiju, a danas se u njoj nalazi muzej.

Bez obzira na protivljenje svoje okoline i uprkos ozbiljnim nemirima u Konstatinopolisu, Justinijan pod nepovoljnim uslovima (uz danak od 11 000 zlatnih livara) okončao rat s Perzijancima (532), koji je trajao od 527 godine.

Uz Justinijana je neraskidivo vezano ime njegovog najvećeg vojskovođe, Velizara. Justinijan 22. juna 533. šalje u Afriku vojsku od 15.000 do 16.000 pešaka i konjanika pod komandom Velizara, jednog od najboljih vojskovođa starog sveta. Dve bitke nedaleko od Kartagine (Ad Decimum, septembra, i Tricamarun, decembra 533) kao i zarobljavanjem vandalskog kralja, Gelimera (proleće 534) učinile su kraj vandalskoj vlasti u Africi, koja postaje prefektura.

Odmah zatim 535, sa svega 9.000 ljudi, Velizar započinje osvajanje Italije. Zagospodarivši Sicilijom krajem 535, on osvaja Napulj (novembra 536), a 9—10. decembra 536. ulazi u Rim. Istočno-gotski vladar, Vitiges, opseda ga sa ogromnom vojskom (februar 537—mart 538). S jeseni ili u zimu 539—540, pošto je najzad dobio pojačanje od Justinijana, Velizar opseda Ravenu, ulazi na prepad u grad, maja 542, i zarobljava Vitigesa. Italija (koja kasnije postaje prefektura pod zapovedništvom ravenskog egzarha) vraćena je imperiji.

 

U pohodima na sever, imperator Justinijan stiže do Save i Dunava, i oko 535. godine renovira grad Singidunum.

U Španiji Justinijan oslobađa samo Andaluziju i primorsku oblast na jugoistoku od Zapadnih Gota, sa veoma oskudnim sredstvima, zaslugom patricija Liberija od od 550. do 554. godine. Istočno Rimsko Carstvo (Romejsko), Vizantija u njoj organizuje vojno zapovedništvo.

Justinijanova obnova nije spasla carstvo od opasnosti koje su mu pretile sa istoka. Kršeći "večiti mir" iz 532, Persijanci početkom 540. napadaju Antiohiju, grad razaraju a Makedonce raseljvaju. Velizar će ih potući na Eufratu, ali je Justinijan primoran da s njima, 546, zatim 562, obnovi mir koji ga sve skuplje staje.

Na Balkanu se još od kraja IV veka pojavila nova opasnost: Sloveni, nastanjeni između Baltika, Visle, močvara Pripeti i Karpata, pod stalnim pritiskom zavojevača iz Azije, podelili su se u tri grane i započeli, da se šire u više pravaca. Zapadni Slaveni zauzimaju, između Elbe i srednjeg toka Dunava teritorije koje su napustili Germani. Istočni Slaveni — po rečima historičara Jordanesa — verovatno su u VI veku obrazovali, između Dnjestra i Dona, kraljevinu Anta. Južni Slaveni se pojavljuju na donjem Dunavu krajem vladavine cara Anastasija. Pod Justinijanom oni u nekoliko mahova (svake godine od 548. do 551) prelaze nezaštićenu granicu i upadaju sve do Soluna i Konstatinopolisa. U isto vreme druge grupacije stižu do Jadrana (536). Plemena nastanjena između donjeg Dunava i Solunskog zaliva potpadaju pod vlast Huna Kutrigura ili Bugara, čije ime primaju. Ovi pustoše Trakiju, Ilirikum, Grčku do samih prilaza Konstatinopolisu (538, 540, 558).

Teškoće u kojim se nalazi Istočno Carstvo odražavaju se i na Zapadno gde se javljaju pobune. U Italiji energični kralj Totila ponovo osvaja skoro celo poluostrvo, uključujući Rim, između 542. i 547. godine. Velizarov naslednik Narzes, kome Justinijan poverava, uz znatno pojačanje, vrhovno zapovedništvo nad Italijom, stao je na put Totili (552). Posle poraza i smrti Tejasa (552), Vizantiji se vraća opustošena oslabljena zemlja, unapred predodređena za deobe. U Africi samo blagodareći energiji guvernera Jovana Troglite, ugušena je pobuna Berbera (546—548).

Počevši od 565. Justinijan odustaje od osvajanja. Pritisnut godinama, finansijskim teškoćama, sve lošijim trupama i vojskovođama, primoran je da pređe u defanzivu. Da bi se lakše odupro varvarima, naređuje da se izgradi sistem utvrđenja čiji ostaci u Tebesi, Setifu, Timgadu, i danas izazivaju divljenje. Odustajanje u spoljnoj politici ne može da baci u zasenak trajne spomenike kao što je Justinijanova kodifikacija klasičnog rimskog prava: Kodeks (529), Digesta i Institucije (533) i Novele (534). Rimsko pravo koje danas poznajemo i koje je osnova savremenih građanskih prava civilizacije, zapravo je Justinijanova, vizantijska kodifikacija.

Tokom svoje vladavine Justinijan je objavio veliki broj zakona, teoloških spisa, vodio veoma bogatu i sadržajnu prepisku sa državnim i crkvenim velikodostojnicima, i sastavio crkvenu pesmu Jedinorodni Sine i Slove Božij, koja na liturgiji poje od 536. godine.

»Želja je Naša da svi narodi koji žive pod blagom vlašću Naše milosti žive u veri koju je sveti apostol Petar doneo Rimljanima i koja se i danas propoveda onakvom kakvom ju je propovedao apostol. Određujemo stoga i zapovedamo da samo oni imaju pravo da se zovu hrišćanima koji se ovom zakonu pokoravaju, a da su svi ostali ludaci ili bezumnici na čije glave pada sramota jeresi. Oni najpre mogu očekivati osvetu Božju da bismo ih napokon i Mi kaznili presudom na koju Nas nadahnjuje nebo«.^[1]

– Justinijanova pravna novela, 16. 1–2.

U Justinijanovoj teološkoj zaostavštini nalaze se i Ispovedanje vere (oko 544), Tri poglavlja (oko 551. godine), zatim Pismo ili Poslanica koju je uputio konstatinopoliskom patrijarhu Mini u kojem posebno razmatra sporna dogmatska učenja poznatog crkvenog pisca i učitelja iz Aleksandrije, Origena (+253). U Ispovedanju vere se po logičnlom principu, za i protiv (pro et contra), u trinaest tačaka iznose pravoslavni stavovi i istovremeno izriče anatema (prokletstvo) na one koji suprotno veruju. Justinijanovo Ispovedanje vere uvod je i priprema za održavanje Petog Vaseljenskog Sabora, koji na neki način predstavlja završnicu teološkog spora starog više od dve stotine godina, ali i proveru snage tek ujedinjenog Carstva.

Justinijan je osnivac porodicnog stabla Andjelkovic,zapravo porodice Andjela,kojoj je pripadala njegova porodica,poreklom iz okoline Leskovca. Oni su prvobitno bili stocari iz Caricinog grada,zatim su bivali preseljeni u Konstantinopolj ne bi li ih Veliki car vratio na prostore južne Srbije odakle ce se prosiriti u Bugarsku, Crnu Goru i Makedoniju. Svojom vlascu,car je uspeo da obezbedi svome narodu mnoge uslove za zivot.

Monofiziti su u Carstvu bili tako brojni i jaki da je Justinijan sa njima vodio pregovore. U Konstatinopolisu je održan 532. godine susret monofizitskih i pravoslavnih teologa, susret koji nije dao nikakve konkretne rezultate, ali je pokazao da sve nije izgubljeno za uvek i da hitno treba ponovo pretresti neka teološka pitanja vezana za bivšeg kontatinopoliskog patrijarha Nestorija, osuđenog 431. godine na Saboru u Efesu.

U pokušaju da izmiri stanovništvo svoje države i učvrsti jedinstvo imperije Justinijan je sazvao Peti Vaseljenski Sabor (maj-juni 553. godine) u Konstatinopolisu. Sabor je osudio monofizite kao jeretike ali i spis tri episkopa, kao ostatka Nestorijeve jeresi. Iako papa Vigilije iz Rima nije prisustvovao Saboru (iako je već nekoliko godina boravio u Carigradu i bio nekoliko puta pozivan da se uključi u rad sabora), papa je prihvatio sve saborske odluke, a to je učinio i ceo Zapad.

Srpska pravoslavna crkva slavi Svetog Justinijana, bizantskog cara, 14. novembra po Julijanskom kalendaru, odnosno 27.novembra po Gregorijanskom kalendaru, zajedno sa njegovom ženom, caricom Teodorom.

 

Nastojeći da povrati moć i slavu Rimske Imperije, Justinijan (527—565) obrazuje komisiju od 16 pravnika, na čelu sa Tribonijanom (Tribonionus) i nalaže im im da prikupe i kodifikuju celokupnu pravnu ostavštinu klasičnog perioda rimskog prava (ius) i sve propise koje su izdali imperatori pre njega (leges).

Rezultat njihovog rada, Corpus iuris civilis (Zbornik građanskog prava) sastoji se iz četiri dela: Justinijanov kodeks – Codex (zbirka imperatorskih odredaba iz vremena od Hadrijana do Justinijana); Digestae (zbirka spisa rimskih pravnika); Institutiones (izvodi iz dva prethodna dela, sa komentarima, koncipiran kao udžbenik) i Novelle (nove odredbe i propisi objavljeni za vreme vladavine Justinijana).

Corpus iuris civilis kao zajednički naziv za sve knjige Justinijanove kodifikacije, prvi put je upotrebljen u Gothofredusovom izdanju 1583. godine.

U kasnijim izdanjima, sve do 1954. donekle je promenjena organizacija Kodeksa. Danas je u upotrebi izdanje u 3 knjige, od kojih I sadrži Digesta i Institutiones, II Codex, a III Novellae, i ono se smatra najboljim. Prvo reorganizovano izdanje pripremili su nemački istoričari Momsen i Kriger. Njeno poslednje, XVI izdanje izišlo je 1954. u Berlinu; uredničkim nastojanjem Kinkela u njoj su objavljene i dve Justinijanove konstitucije kojima je obrazovao komisiju koja je radila na Kodifikaciji. Momsenovo izdanje Digesta u dva toma (1870) poznato je kao Editio maior.

Zadatak je bio složen budući da nije bilo lako snaći se u važećim pravnim normama, pošto su one stvarane vekovima i na razne načine. Tu su bile odredbe Zakona XII tablica, koje Rimljani nikada nisu ukinuli, kao i mnogi zakoni doneti tokom republike; osim toga, edikti gradskog i peregrinskog pretora i edila, senatske odluke, mnoga mišljenja pravnika koja su bila obavezna za sudove, kao i mnogobrojne konstitucije princepsa i svih imperatora od Oktavijana Avgusta do Justinijana. Mnogi tekstovi nisu više bili sačuvani u originalu, već samo prepričani ili komentarisani; mnogi propisi bili su međusobno protivrečni; veliki deo pravila nastao je u uslovima robovlasništva i razvijene razmene, a rimsko društvo poslednjih vekova Rimske Imperije (period dominata) bilo je više feudalno nego robovlasničko.

Uz sve to, zbog prenošenja državnog centra u Konstatinopolis (Bizant), rimsko pravo je već vekovima trpelo uticaj grčkog i istočnjačkih prava, a donekle i hrišćanstva. Najzad, mnogi termini bili su već izašli iz upotrebe i stvoreni su novi. Od celog tog materijala je komisija trebalo da stvori jedinstven i pregledan sistem pozitivnog prava. Posao je obavljen u rekordno kratkom vremenu.

Prvo je objavljen prečišćeni zbornik imperatorskih konstitucija izdatih pre Severine(1975). Tekst ovog zbornika je sačuvan. Zatim (533. godine) je objavljena kodifikacija klasičnog prava pod nazivom Digesta (latinski naziv koji označava nešto što je izloženo izvesnim redom) ili 'Pandectae' (grčki naziv koji znači "sadrži sve").

 

Justinijan I na Wikimedijinoj ostavi

• St Justinian the Emperor na portalu Orthodox Church in America (en)