Basil Davidson
| Basil Davidson | |
|---|---|
 | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | 5. 10. 1914. Bristol, Engleska, Ujedinjeno Kraljevstvo |
| Smrt | 9. 7. 2010. (dob: 95) London, Engleska, Ujedinjeno Kraljevstvo |
| Državljanstvo | britansko |
| Obrazovanje | |
| Zanimanje | historičar, novinar, pisac |
| Opus | |
| Književne vrste | afrikanistika, publicistika |
| Jezik | engleski |
| Nagrade | |
  | |
Basil Davidson (9. novembar 1914 – 9. jul 2010) je bio britanski historičar i pisac, poznat prije svega kao jedan od najvećih stručnjaka za historiju Afrike, odnosno pionir afričkih studija. Središnje teme njegovih radova su kolonijalizam i uspon afričkih emancipatorskih pokreta, prvenstveno u bivšim portugalskim kolonijama.
Tokom drugog svetskog rata je služio u britanskim obaveštajnim službama te učestvovao u nizu misija u okupiranoj Evropi, uključujući Jugoslaviju gde se borio se rame uz rame sa jugoslovenskim partizanima. Svoja iskustva je opisao u knjizi Slika partizana.
Rodio se kao sin Thomasa i Jessie Davidson. U dobi od 16 godina je napustio školu kako bi se bavio novinarstvom. Iako je ispočetka pisao reklame za londonske trgovine, njegov spisateljski talent je prepoznat od strane tadašnjih listova, tako da je već 1931. dobio angažman u uglednom časopisu The Economist, gde je 1938. napredovao do mjesta pariškog dopisnika. 1930-ih je često putovao Evropom i Mediteranom.
Njegov talent za učenje stranih jezika, kao i dobro poznavanje prilika u raznim zemljama je privuklo pažnju britanske tajne službe MI6. Nedugo nakon izbijanja rata, u novembru 1939. postao je njen agent, priključivši se tzv. Odseku "D" koji je imao zadatak obavljati sabotaže, odnosno minirati Dunav. Poslan je u Budimpeštu gdje je trebao raditi pod krinkom pres-agencije. Tamo je ostao sve do aprilskog rata 1941. kada je izbjegao u Beograd, ali su ga pri pokušaju bekstva u Grčku zarobili Italijani i držali u zarobljeničkom logoru u Albaniji. Nakon nekoliko meseci je preko neutralnog Portugala repatriran u Britaniju, odnosno razmenjen za italijanskog vojvodu od Aoste koga su bili zarobili Britanci.
Davidson je kraće vreme proveo u Londonu u sedištu SOE, britanske službe osnovane sa ciljem obavljanja subverzivnih aktivnosti u okupiranoj Evropi. Krajem 1942. je odatle upućen u Kairo gde je postao šef njenog jugoslovenskog odseka. Godine 1943. se oženio za agenticu SOE Marion Young s kojom će kasnije imati tri sina.
16. avgusta 1943. se padobranom spustio u Bosnu na čelu misije koja je trebala koordinisati savezničke aktivnosti sa aktivnostima partizana. Partizani su na njega ostavili izuzetno dobar utisak, a iskustvo gerilskog ratovanja će kasnije kod njega stvoriti simpatije za slične pokrete u Trećem svetu tokom procesu dekolonizacije. O svemu tome je ostavio zanimljiva i bitna svedočanstva:
U početku su postojala dva pokreta otpora u Jugoslaviji, četnici i partizani. Otpor četnika je trajao samo do jeseni 1941, njihovi lideri su tada prešli neprijatelju ili se vratili pasivnosti.[1]
Do sredine 1943 partizanski otpor Nemcima i njihovim saveznicima je porastao od dimenzija puke smetnje do glavnog faktora u opštoj situaciji. U mnogim delovima okupirane Evrope neprijatelj je trpeo gubitke od ruku partizana koje je teško mogao priuštiti. Nigde ti gubici nisu bili teži nego u Jugoslaviji.[2]
Tog avgusta kada sam stigao tamo je bilo preko 30 neprijateljskih divizija na teritoriji Jugoslavije, kao i velik broj satelita i policijskih formacija ustaša i domobrana, nemačkih Sicherheitsdienst, četnika, Nedićeve milicije, Ljotićeve milicije, i drugih. Partizanski pokret je mogao brojati do 150.000 borbenih muškaraca i žena (možda oko pet odsto žena) u bliskoj i nerazmrsivoj saradnji sa nekoliko miliona seljaka, ljudi zemlje. Partizanske brojke su bile podložne naglom uvećavanju.[3]
General Mihailović je vidio svoj doprinos zajedničkom cilju u skretanju anti-njemačkih osjećanja u anti-partizanska osjećanja. Samo na potpuno licemjernoj osnovi može njegovo djelovanje biti predstavljeno kao išta drugo osim štete cilju Saveznika.[4]
Kod kuće u Engleskoj bien-pensant dame i gospoda će usrdno raspravljati o vrednosti četnika i nepravdi nanetoj od Britanaca generalu Mihailoviću blaženopočivšem; ovde na Majevici partizani su zauzeti jednom i po nemačkom divizijom, a četnici ubijaju njihove kurire i ranjenike.[5]
Partizanska vojska je već odavno prerasla u regularnu borbenu formaciju uporedivu s vojskama drugih malih država, i beskrajno superiorniju od većina njih, a posebno od predratne Jugoslovenske vojske, u taktičkoj vještini, terenskoj snalažljivosti, vodstvu, borbenom duhu i vatrenoj moći.[6]
Bilo je zbilja isuviše jasno svima nama koji smo služili sa partizanima da su oni postojali u vrlo konkretnoj i borbenoj formi pre no što smo se ikada pojavili na sceni – čak i u danima kada smo snabdevali četnike, uprkos našim pogrešnim naporima – i da bi oni postojali, i verovatno trijumfovali, bez obzira na kurs koji smo odlučili da zauzmemo.[7]
Iz Bosne se Dejvidson prebacio u Srem, odnosno na Frušku goru gde se borio zajedno sa tamošnjim partizanima, i, prema sopstvenom svedočanstvu, nekoliko puta jedva izbegao smrt i zarobljavanje od strane osovinskih trupa. Njegovi pretpostavljeni iz SOE su mu u prvoj polovini 1944. naredili da se prebaci u Mađarsku (odnosno Bačku) i tamo organizaje partizanski pokret. Dejvidson je to učinio, ali je ubrzo shvatio da tamo ne postoje onako povoljne okolnosti kao drugde u Jugoslaviji. U junu 1944. se na Frušku goru, gde su se on i tamošnji partizani našli u obruču. Iz njega se izvukao tek posle sovjetsko-partizanske ofanzive, posle čega je avionom prebačen u Italiju pod savezničkom kontrolom.
U januaru 1945. je poslan na okupirani sever Italije da koordinira i pomaže aktivnosti tamošnjih partizana, odnosno služi kao britanski oficir za vezu u Liguriji. Tamo je nastojao sprečiti nemačke trupe da prilikom povlačenja uništavaju puteve i infrastrukturu. Uprkos naređenja feldmaršala Aleksandera o zabrani direktnog suprotstavljanja nemačkim trupama, učestvovao je u ustanku protiv nemačkog garnizona u Đenovi. On je završen sporazumom o kapitulaciji nemačkih trupa u Đenovi 26/27. aprila 1945. čiji je Dejvidson bio potpisnik. Iz rata je izašao sa činom potpukovnika.
Posle rata se Dejvidson zaposlio kao dopisnik londonskog Timesa. Na tom je mestu ostao sve do 1949. godine, a karijeru mu je ozbiljno prečilo to što zbog izbijanja hladnog rata više nije mogao putovati u zemlje novostvorenog Istočnog bloka, kao i to da mu je javno iskazivanje oduševljenja partizanima stvorilo reputaciju komunista ili njihovog simpatizera. Tu reputaciju, koja će dugo godina pratiti, nije sprečilo ni to što je 1949. u odsutnosti na montiranom procesu osuđen kao špijun od staljinističkih vlasti posleratne Mađarske.
Times je, pak, napustio iste godine, nezadovoljan uređivačkom politikom koja je podržavala ponovno naoružavanje Zapadne Nemačke. Zbog toga se priključio levičarskoj pacifističkoj organizaciji Union for the Democratic Control, čiji je postao generalni sekretar. S obzirom da mu je novinarska karijera u Evropi bila zaprečena, 1951. se okrenuo Africi, koja je u to vreme još uvek bila pod vlašću evropskih kolonijalnih sila. Postao je fasciniran njenom kulturom i istorijom, koja je bila uglavnom nepoznata i ignorisana od strane zapadnih istoričara i publicista. Žestoka kritika režima apartheida u Južnoj Africi i britanskih kolonijalnih vlasti ga je dovela u sukob čak i sa uredništvom levičarskog časopisa New Statesman odakle je otpušten 1951. Kasnije je našao stalni angažman u listovima Daily Herald i Daily Mirror.
Jedna od prvih knjiga na temu Agrike bila African Awakening (Afričko buđenje) iz 1955. godine, a početkom 1960-ih je postao jedan od prvih predavača afričkih studija na univerzitetima. Tokom putovanja po Africi 1950-ih i 1960-ih je stekao veze sa brojnim antikolonijalističkim pokretima u afričkim državama, pre svega onima koje su još uvek bile pod vlašću Portugala, kojim je upravljao fašistički režim Estado novo. U svojim je knjigama, pak, istoriju Afrike nastojao prikazivati pre svega iz afričke perspektive, a posebnu je pažnju posvetio transantlantičkoj trgovini robljem koju je smatrao jednom od najvećih katastrofa u istoriji kontinenta. Kasnije mu se zamerao nedostatak objektivnosti, odnosno prevelika sklonost da se pred-kolonijalni period Afrike prikazuje kao svojevrsno zlatno doba. Uprkos toga je do kraja života uživao veliki ugled.
- Scenes From The Anti-Nazi War, Monthly Review Press.
- Partisan Picture. Bedford: Bedford Books, 1946
- African Awakening. London: Cape, 1955
- Black Mother: the years of the African slave trade. Boston: Little Brown, 1961.
- African Slave Trade: precolonial history 1450-1850. Boston: Atlantic-Little Brown, 1961.
- The African Past: chronicles from antiquity to modern times. London: Longmans, 1964
- Africa: history of a continent London: Weidenfeld & Nicolson, 1966
- Africa in History. London: Weidenfeld and Nicolson, 1968 ISBN 0-297-76405-5
- The Africans: an entry to cultural history. Boston, Mass: Little, Brown, 1969
- The African Genius. Boston, Mass: Little, Brown, 1969 ISBN 0-85255-799-X
- Special Operations Europe: scenes from the anti-Nazi war. London: Gollancz, 1980 ISBN 0-575-02820-3
- Let Freedom Come: Africa in modern history
- The Black Man's Burden: Africa and the curse of the nation-state;
- A History of Africa
- Lost Cities of Africa
- African Kingdoms. Time-Life International (Nederland) N V, 1969.
- African Civilization Revisited: from antiquity to modern times
- Old Africa Rediscovered
- The Africans
- The Liberation of Guine, 1969
- In the Eye of the Storm: Angola's people
- Africa in Modern History
- Golden Horn (novel)
- Black Star
- West Africa Before the Colonial Era
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "In the beginning there had been two resistance movements in Jugoslavia, the chetniks and the partisans. The resistance of the chetniks had lasted only until the autumn of 1941, their leaders then going over to the enemy or returning to passivity."
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "By the middle of 1943 partisan resistance to the Germans and their allies had grown from the dimensions of a mere nuisance to those of a major factor in the general situation. In many parts of occupied Europe the enemy was suffering losses at the hands of partisans that he could ill afford. Nowhere were these losses heavier than in Jugoslavia."
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "In that August of my arrival there were over 30 enemy divisions on the territory of Jugoslavia, as well as a large number of satellite and police formations of Ustashe and Domobrani (military formations of the puppet Croat State), German Sicherheitsdienst, chetniks, Neditch militia, Ljotitch militia, and others. The partisan movement may have counted up to 150,000 fighting men and women (perhaps five per cent women) in close and inextricable co-operation with several million peasants, the people of the country. Partisan numbers were liable to increase rapidly."
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "General Mihaylovitch saw his contribution to the common cause in turning anti-German feeling into anti-partisan feeling. Only on the most Jesuitical grounds can his action be represented as anything but damaging to the cause of the Allies."
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "At home in England bien-pensant ladies and gentlemen would be earnestly discussing the value of the chetniks and the wrongs done by the British to General Mihaylovitch of blessed memory; here in the Mayevitsa the partisans were busy with one and a half German divisions, and chetniks sniped their couriers and their wounded."
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "The partisan army had long since grown into a regular fighting formation comparable to the armies of other small States, and infinitely superior to most of them, and especially to the pre-war Jugoslav army, in tactical skill, fieldcraft, leadership, fighting spirit and fire-power."
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "It was indeed all too clear to everyone of us who served with the partisans that they had existed in very concrete and combatant form before we had ever appeared upon the scene—and even, in the days when we were supplying the chetniks, in spite of our mistaken efforts—and that they would have existed, and probably have triumphed, whatever course we had chosen to take."