Boraks
| Boraks | |||
|---|---|---|---|
| |||
| |||
| IUPAC ime |
| ||
| Identifikacija | |||
| CAS registarski broj | 1303-96-4 (decahydrate) 
| ||
| ChemSpider[1] | 17339255
| ||
| UNII | 91MBZ8H3QO
| ||
| EINECS broj | |||
| ChEMBL[2] | CHEMBL1076681
| ||
| ATC code | S01 | ||
| Jmol-3D slike | Slika 1 | ||
| |||
| |||
| Svojstva | |||
| Molekulska formula | Na2B4O7·10H2O ili Na2[B4O5(OH)4]·8H2O | ||
| Molarna masa | 381.37 | ||
| Agregatno stanje | beo kristal | ||
| Gustina | 1.73 g/cm³ | ||
| Tačka topljenja |
743 °C[3] | ||
| Tačka ključanja |
1575 °C | ||
| Srodna jedinjenja | |||
| Drugi anjoni | Natrijum aluminat; Natrijum galat | ||
| Drugi katjoni | Kalijum tetraborat | ||
| Srodna jedinjenja | Borna kiselina, Natrijum perborat | ||
|
| |||
| Infobox references | |||
Boraks (od perzijskog - burah[4]) ili natrijum borat, natrijum tetraborat ili dinatrijum tetraborat je mineral i so borne kiseline. Na sobnoj temperaturi je bijeli kristalni prah koji je sastavljen od bezbojnih kristala koji se lahko rastvaraju u vodi.
Boraks ima vrlo široku primjenu. Najčešće se upotrebljava kao sastojak u industriji deterdženata, kozmetike i slično.
Također se upotrebljava i u biohemiji za pravljenje pufera, te kao antifugalno sredstvo za pravljenje fiberglasa. Ima i insekticidno dejstvo.
Pod pojmom boraks može se podrazumijevati i mnogobrojni hidrati boraksa, ali većinom se misli na tetrahidrat. U prodaji se obično distribuira dijelimično dehidriran.
Naziv boraks potiče od latinskog borat koje je nastalo iz arapskog burak. Arapski korijen tog pojma se vjerovatno vuče iz perzijskog burah ili srednjeperzijskog burak.
Boraks je u širokoj upotrebi u biohemijskim i hemijskim laboratorijama zbog pravljenja puferskih rastvora, tj. radi gel elektroforeze DNK. Ima slabu provodljivost, pri elektroforezi proizvodi oštrije vrhove te se može upotrebljavati za veće brzine elektroforeze od gelova napravljenih od TBE bafera ili TAE bafera (5-35 V/cm naspram 5-10 V/cm).
Smjesa boraksa i amonijum hlorida se koristi kao fluks pri proizvodnji željeza i čelika. On smanjuje tačku topljenja neželjenih željeznih oksida te na taj način olakšavajući njihovo odstranjivanje.
U nekim zemljama, boraks se upotrebljava kao dodatak hrani pod oznakom E285 ali je zabranjen u SAD. Upotrebljava se slično kao kuhinjska so. Kao dodatak nalazi se u francuskom i iranskom kavijaru.
- sastojak deterdženata
- sastojak kozmetičkih preparata
- sastojak u staklu, grnčariji i keramici
- antifugalno sredstvo za fiberglas
- insekticid za mrave i buhe
- sastojak za proizvodnju natrijum perborata monohidrata i borne kiseline kao i drugih borata
Boraks se obično može pronaći u poroznim depozitima u koritima povremenih rijeka i jezera. Najznačajniji depoziti se mogu pronaći u Turskoj i Kaliforniji te na drugim mjestima u SAD, zatim u Atakama pustinji u Čileu i Tibetu. Boraks je također moguće sintetizirati iz drugih spojeva bora.
Borna kiselina, natrijum borat i natrijum perborat imaju približno istu smrtnu dozu za ljude od 0,1 do 0,5 g/kg tjelesne težine.[5] Ove supstance su otrovne za sve ljudske ćelije te se veoma sporo izlučuju iz organizma putem bubrega. Trovanje bubrega boraksom je veoma opasno zbog degeneracije masnoća iz jetre, cerebralnog edema i gastroenteritisa. Naročito je opasna upotreba otopina borne kiseline za ispiranje očiju kod dojenčadi, pogotovo ako se često koristi, a sve zbog spore brzine eliminacije iz organizma.[6]
- ↑ Hettne KM, Williams AJ, van Mulligen EM, Kleinjans J, Tkachenko V, Kors JA. (2010). „Automatic vs. manual curation of a multi-source chemical dictionary: the impact on text mining”. J Cheminform 2 (1): 3. DOI:10.1186/1758-2946-2-3. PMID 20331846.
- ↑ Gaulton A, Bellis LJ, Bento AP, Chambers J, Davies M, Hersey A, Light Y, McGlinchey S, Michalovich D, Al-Lazikani B, Overington JP. (2012). „ChEMBL: a large-scale bioactivity database for drug discovery”. Nucleic Acids Res 40 (Database issue): D1100-7. DOI:10.1093/nar/gkr777. PMID 21948594.
- ↑ Lide David R., ur. (2006). CRC Handbook of Chemistry and Physics (87th izd.). Boca Raton, FL: CRC Press. 0-8493-0487-3.
- ↑ "borax" - Webster's Third New International Dictionary, Unabridged, Merriam-Webster, 2002
- ↑ Robert H. Dreisback: Handbook of Poisoning, 8. izdanje, str.314
- ↑ Goodman and Gillman's: The Pharmacological Basis of Therapeutics, 6. izdanje, poglavlje Antiseptici i desinfektanti, str.971
