Ahejci (Homer)
Za ostala značenja, vidi Ahejci.Ahejci ili Ahajci (starogrčki: Ἀχαιοί) jedan je od naziva koje Homer koristi u Ilijadi (598 puta) i u Odiseji da bi označio Grke. Drugi česti nazivi koji se sreću u ta dva epa jesu Danajci (Δαναοί, 138 puta u Ilijadi) i Argivci (Ἀργεῖοι, 182 puta u Ilijadi), dok se po jedan put pojavljuju termini Panheleni (Πανέλληνες) i Heleni (Ἕλληνες);[1] svi ti nazivi koriste se kod Homera da označe zajednički grčki civilizacijski identitet.[2] U istorijskom periodu Ahajci su bili žitelji Ahaje, oblasti koja se nalazila u severnom delu centralnog Peloponeza. Polisi koji su se nalazili u toj oblasti kasnije su obrazovali svojevrsnu konfederaciju poznatu kao Ahajski savez, koja je na vrhuncu moći bila u 3. i 2. veku pne.
Homerovi "dugokosi Ahejci", kako se pretpostavlja, pripadali su mikenskoj civilizaciji koja je dominirala Grčkom u razdoblju od oko 1600. pne. do 1100. pne. Međutim, u arhajskom i klasičnom periodu termin "Ahajci" odnosio se na stanovnike mnogo manje oblasti koja se zvala Ahaja. Herodot je Ahajce iz severnog Peloponeza smatrao potomcima nekadašnjih Homerovih Ahejaca. Prema Pausaniji, koji je svoj Opis Helade napisao u 2. veku nove ere, "ahajskim" Grcima isprva su se nazivali žitelji Argolide i Lakonije.[3] Jasno je, međutim, da Homer naziv "Ahajci" ne koristi u tom smislu.
I Pausanija i Herodot prenose legendu prema kojoj su Ahejce iz njihove prvobitne domovine proterali Dorani tokom legendarne dorske invazije na Peloponez. Ahejci su se tada preselili u oblast koja se kasnije po njima prozvala Ahajom.
U nauci još nema konsenzusa o odnosu istorijskih Ahajaca prema homerskim, i to je pitanje i dalje predmet žive rasprave. Ranije se naglasak stavljao na pretpostavljene rasne karakteristike, npr. u članku Johna A. Scotta, koji plavu kovrdžavu kosu Ahajaca poredi s "mediteranskim" Posejdonom,[4] na osnovu aluzija koje pronalazi kod Homera, no taj je pristup u potpunosti odbačen. Prema drugoj teoriji, "Ahejce", kako su predstavljeni kod Homera, treba razumeti kao "naziv bez zemlje", kao "etnos" stvoren u okviru epske tradicije;[5] ova teorija danas ima pristalica među onima koji zaključuju da su "Ahajci" redefinisani u 5. veku pne. kao tada savremeni govornici eolskog grčkog dijalekta.
Karl Beloch izneo je tezu da se ono što se naziva dorskom invazijom nikada nije dogodilo, nego da su peloponeski Dorani zapravo bili Ahejci.[6] Eduard Meyer se nije složio s Belochom, već je umesto toga izneo tezu da su istinski Ahejci zapravo bili Grci koji su u kopnenoj Grčkoj živeli pre dolaska Dorana.[7] On je svoj zaključak temeljio na istraživanju sličnosti između jezika kojim su govorili Ahajci i preistorijski Arkađani. William Prentice ne slaže se ni s Belochom ni s Meyerom te primećuje da se na osnovu arheoloških nalaza može zaključiti da su se Ahejci preselili iz "južnih oblasti Male Azije u Grčku i verovatno se prvo naselili u donjoj Tesaliji", verovatno pre 2000. godine pne.[8]
Emil Forrer, švajcarski hetitolog, koji je u Berlinu proučavao tablice iz Boghazköya, tvrdi da su Ahejci iz prethomerske Grčke direktno povezani s terminom "zemlja Ahhiyawa" koji se spominje u hetitskim tekstovima.[9] Međutim, u to su vreme njegove tvrdnje osporili drugi hetitolozi (tj. Johannes Friedrich 1927. godine i Albrecht Götze 1930. godine), kao i Ferdinand Sommer, koji je 1932. objavio svoje monumentalno delo Die Ahhijava-Urkunden ("Dokumenta o Ahhiyawama").[9]
Neki hetitski tekstovi spominju narod koji živi na zapadu i zove se Ahhiyawa.[10] Ta se zemlja prvi put spominje u jednom pismu u kojem se izlažu povrede sporazuma koje je počinio hetitski vazal Madduwatta,[11] i u tom se tekstu zemlja zove Ahhiya. Drugi važan primer jeste Tawagalawino pismo, koje je napisao neimenovani hetitski kralj (najverovatnije Hatusili III) iz carskog perioda (14–13. vek pne.) kralju naroda Ahhiyawa, kome se obraća kao sebi jednakom, što sugeriše da se Milet nalazio pod njegovom kontrolom.[12] U pismu se spominje i neki raniji "incident oko Wilusa", kad su Ahhiyawa iskazali neprijateljstvo. Ahhiya(wa) su poistovećeni s Ahejcima u trojanskom ratu, a grad Wilusa s legendarnom Trojom, gde se može primetiti sličnost sa drevnim grčkim oblikom Ϝιλιον (Wilion), koji će se kasnije razviti u oblik Ίλιον (Ilion), što je bilo ime trojanske akropole.
Tačan odnos termina Ahhiyawa s homerskim Ahejcima bio je predmet žučne rasprave među naučnicima, koja se nastavila i nakon što se utvrdilo da je mikenskim linearom B zapisan najstariji oblik grčkog jezika koji nam je poznat; ranije rasprave sažeo je 1984. Hans G. Güterbock iz Orijentalnog instituta u Chicagu.[13] Novija istraživanja, zasnovana na novom čitanju i tumačenju hetitskih tekstova, kao i na materijalnim dokazima o kontaktima Mikenjana s anadolskim kopnom, došla su do zaključka da se termin Ahhiyawa odnosi na mikenski svet ili bar na jedan njegov deo.[14]
Izneta je pretpostavka da se termin Ekwesh, koji se sreće u egipatskim dokumentima, možda odnosi na "Ahaju" (kao i hetitski Ahhiyawa), a da termini Denyen i Tanaju možda označavaju grčke "Danajce".[15] Mikenski se svet u sačuvanim egipatskim tekstovima prvi put spominje u analima Tutmosa III (oko 1479–1425. pne.), gde se kaže da su poslanici kralja zemlje Tanaju oko 1437. pne. doneli darove egipatskom kralju da bi uspostavili diplomatske odnose dok je ovaj ratovao u Siriji.[15] Tanaju se spominje i na jednom natpisu u Spomen hramu Amenhotepa III, koji je vladao Egiptom oko 1382–1344. pne. Štaviše, na tom su natpisu navedeni i gradovi i oblasti u zemlji Tanaju, između ostalih i Mikena, Nauplion, Kitera, Mesenija i Tebaida.[15]
U petoj godini vladavine faraona Merneptaha zapadnu je deltu navodno napao savez Libijaca i severnih plemena. Među imenima naroda koji su izvršili napad (koji je uspešno odbijen) nalaze se i Ekwesh ili Eqwesh, koje su neki poistovetili s Ahajcima, premda se u egipatskim tekstovima izrekom kaže da su ti Ekweshi obrezani, što, kako se čini, u to doba nije bila uobičajena praksa u egejskoj oblasti. Homer spominje jedan ahejski napad na deltu, a Menelaj o tom istom napadu priča Telemahu u četvrtom pevanju Odiseje kad mu opisuje svoj povratak kući iz trojanskog rata. I kasniji grčki mitovi kažu da je Helena tokom trojanskog rata zapravo boravila u Egiptu, a ne u Troji, te da su nakon rata Grci došli i Egipat po nju.
U grčkoj mitologiji ono što se smatralo kulturološkim razlikama među samim Grcima predstavljeno u kontekstu legendarnih genealoških linija, kojima su se oblikovale srodničke skupine, pri čemu je svaka linija kretala od jednog eponimnog pretka. Svako od grčkih plemena navodno je nazvano po svom pretku: Ahejci po Aheju, Danajci po Danaju, Kadmejci (Tebanci) po Kadmu, Heleni po Helenu, Eolci po Eolu, Jonjani po Jonu, a Dorani po Doru.
Kadmo je poticao iz Fenikije, Danaj iz Egipta, a Pelop iz Anadolije, no sva trojica su se preselila u kopnenu Grčku, gde su bili asimilovani i helenizovani. Helen, Greko, Magnet i Makedon bili su sinovi Deukaliona i Pire, jedinih ljudi koji su preživeli Veliki potop;[16] to je pleme (ethne) isprva navodno bilo nazvano Graikoi po starijem sinu, ali je kasnije promenilo ime u Heleni po Helenu, koji se pokazao najjačim.[17] Sinovi Helena i nimfe Orsejide bili su Dor, Ksut i Eol.[18] Sinovi Ksuta i Kreuse, kćeri Erehtejeve, bili su Jon i Ahej.[18]
Prema Higinu, 22 Ahejca ubila su 362 Trojanca tokom rata pod Trojom.[19][20]
- ↑ V. Homer, Ilijada, II, 530 za "Panhelene" i II, 684. za "Helene".
- ↑ Nagy 2014, Texts and Commentaries – Introduction #2: "Panhelenizam je najmanji zajednički imenitelj starogrčke civilizacije... Panhelenski impuls vidljiv je već kod Homera i u hesiodskom pesništvu. U Ilijadi nazivi 'Ahejci', 'Dardanci' i 'Argivci' koriste se kao sinonimi da označe Panhelene, odnosno 'sve Helene', tj. 'sve Grke'."
- ↑ Pausanija, Opis Helade, VII, 1, 1 sqq.
- ↑ Scott 1925, str. 366–367.
- ↑ Kako je William K. Prentice formulisao taj davnašnji skepticizam prema nekom istinskom ahejskom identitetu koji je navodno postojao u dalekoj prošlosti, na samom početku svog članka "The Achaeans" (v. Prentice 1929, str. 206).
- ↑ Beloch 1893, Volume I, str. 88 (nap. 1) i 92.
- ↑ Meyer 1884–1902, Volume II, Part 1: Die Zeit der ägyptischen Großmacht – V. Das griechische Festland und die mykenische Kultur.
- ↑ Prentice 1929, str. 206–218.
- ↑ 9,0 9,1 Güterbock 1984, str. 114.
- ↑ Huxley 1960, str. 22; Güterbock 1983, str. 133–138; Mellink 1983, str. 138–141.
- ↑ Prevod Madduwattinih grehova.
- ↑ Prevod Tawagalawinog pisma.
- ↑ Güterbock 1984, str. 114–122.
- ↑ Windle 2004, str. 121–122; Bryce 1999, str. 60.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 Kelder 2010, str. 125–126.
- ↑ Hesiod, Katalog žena, fragmenti.
- ↑ Aristotel, Meteorologija, I, 14.
- ↑ 18,0 18,1 Pseudo-Apolodor, Biblioteka, I, 7, 3.
- ↑ Higin, Fabulae, 114.
- ↑ Konkretno: Ahilej njih 72, Antiloh 2, Protesilaj 4, Penelej 2, Euripil 1, Mali Ajant 14, Toant 2, Leit 20, Trasimed 2, Agamemnon 16, Diomed 18, Menelaj 8, Filoktet 3, Merion 7, Odisej 12, Idomenej 13, Leontej 5, Veliki Ajant 28, Patroklo 54, Polipet 1, Teukar 30, Neoptolem 6; ukupno 362 Trojanca.
- Beloch, Karl Julius (1893). Griechische Geschichte (Volume I). Strassburg and Berlin.
- Bryce, Trevor (1999). The Kingdom of the Hittites. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-924010-4.
- Güterbock, Hans G. (April 1983). „The Hittites and the Aegean World: Part 1. The Ahhiyawa Problem Reconsidered”. American Journal of Archaeology (Archaeological Institute of America) 87 (2): 133–138.
- Güterbock, Hans G. (June 1984). „Hittites and Akhaeans: A New Look”. Proceedings of the American Philosophical Society (American Philosophical Society) 128 (2): 114–122.
- Huxley, George Leonard (1960). Achaeans and Hittites. Oxford: Vincent Baxter Press.
- Kelder, Jorrit M. (2010). „The Egyptian Interest in Mycenaean Greece”. Jaarbericht "Ex Oriente Lux" (JEOL). str. 125–140.
- Mellink, Machteld J. (April 1983). „The Hittites and the Aegean World: Part 2. Archaeological Comments on Ahhiyawa-Achaians in Western Anatolia”. American Journal of Archaeology (Archaeological Institute of America) 87 (2): 138–141.
- Meyer, Eduard (1884–1902). Geschichte des Altertums (Volume 1–5). Stuttgart-Berlin.
- Nagy, Gregory (2014). „The Heroic and the Anti-Heroic in Classical Greek Civilization”. Cambridge, MA: President and Fellows of Harvard College. Arhivirano iz originala na datum 2016-05-20. Pristupljeno 2014-07-15.
- Prentice, William K. (April–June 1929). „The Achaeans”. American Journal of Archaeology (Archaeological Institute of America) 33 (2): 206–218.
- Scott, John A. (March 1925). „The Complexion of the Achaeans”. The Classical Journal (The Classical Association of the Middle West and South) 20 (6): 366–367.
- Windle, Joachim Latacz (2004). Troy and Homer: Towards a Solution of an Old Mystery. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926308-0.
- Jordan, Herbert (2009–2012). „The Iliad of Homer (Translated by Herbert Jordan): The Achaeans, Argives, Danaans, or Greeks?”.
- Salimbetti, Andrea (30 September 2013). „The Greek Age of Bronze”.