Sibilla Aleramo (stranòm ëd Rina Faccio) a l'era nassùa a Lissandria ël 14 d'agost dël 1876, da n'antica famija turinèisa, masnà pì granda dël professor Ambrogio e d'Ernesta Cottino.
A l'avìa n'ann che sò pare a l'ha tramudà a Vërsèj, për mostré chìmica; peui a van a Milan, anté che 'l pare a l'avìa anandià con sò cugnà n'atività comersal.
A Vërsèj a l'era nassuje soa seur Cora; a Milan, ij frej Aldo e Jolanda.
Për na rusa con sò cugnà, ël pare a tramuda torna, a Pòrt Sivitaneuva ant le Marche, anté che a dódes agn la cita Rina a ancamin-a a ocupesse dla contabilità dla vedrerìa dirigiùa dal pare.
Dël 1892 a anandia na colaborassion con vàire publicassion regionaj.
Rina Faccio a l'era mariasse con Ulderico Pierangeli e ai 3 d'avril dël 1895 a l'é nassuje un fieul, Walter.
Peui con soa famija a l'ha tramudà a Milan.
A torno a Pòrt Sivitaneuva cand Pierangeli a suced a sò msé ant la diression dla vedrerìa.
Apress na relassion con ël poeta Guglielmo Felice Damiani, dël fërvé 1902 Rina a chita Pòrt Sivitaneuva e la famija.
A tramuda a Roma, anté ch'a travaja për l'arvista Nuova antologia, colaboranda con ël poeta Giovanni Cena, dont a dventa morosa.
Sò prim lìber a l'é stàit ël romanz autobiogràfich Una donna, scrivù già con lë stranòm Sibilla Aleramo, che l'autris a l'ha butà quatr agn për livré.
A l'é surtì dël novèmber 1906 ant j'edission Stern, apress esse stàit arfudà da d'àutri editor.
Dël 1910, la scritris a chita Cena.
An efet, vers la fin dël 1909 a l'avìa rancontrà lë scritor Nazareno Cardarelli e con chiel a l'ha vivù për n'ann a Roma; peui la cobia a l'ha tramudà a Firense, anté ch'a l'é gropasse a la partìa d'anteletuaj ëd La Voce.
Apress Cardarelli, a l'é la vira ëd Giovanni Papini, che la scritris a ciama Arno, 'me 'l fium ëd Firense.
Tutun Papini a l'era marià e a l'ha decidù ëd finì la relassion.
Antratant, Aleramo a l'era stàita pijà da na depression.
As arpija an butandse ansema al pitor Michele Cascella.
Peui a rampiassa ël pare ëd Cascella, ël pitor Basilio, a la diression dla Grande illustrazione, n'arvista d'art e literatura.
Ansima a cost giornal, la scritris a pùblica Trasfigurazione e vàire poesìe.
Pì tard, a l'avrà na relassion con ël poeta Dino Campana, ëd neuv agn pì giovo che chila.
Dël 1918 a livra Il passaggio, ch'a l'avìa ancaminà ant ël 1912.
A l'é stampà dël 1919, ma a oten nen ël sucess che l'autris a së spetava.
Antratant, d'la prima dël 1918, a l'ha un neuv moros, Giovanni Merlo, ma dlë dzèmber 1919 a rancontra lë schermidor Tullio Bozza (ch'a l'é malavi e a muirà tòst).
La scritris a l'é ant ël moment pì drù ëd soa cariera e a pùblica l'arcòlta ëd poesìe Momenti e le pròse crìtiche Andando e stando.
Dël maj 1925 a sot-signa la Diciarassion ëd Benedetto Croce d'oposission al fassism.
Bele ch'a l'era nen n'antifassista militanta, pì tard la scritris a sarà arestà e a passrà na neuit an përzon.
An dzorpì, vàire giornaj a arfudo ij sò scrit.
Dlë stèmber 1926 a tramuda a Roma, an contrà Margutta 42.
Dël mars 1927 Mondadori a pùblica Amo, dunque sono, romanz epistolar anspirà da la passion ëd la scritris për ël giovo Giulio Parise.
Ant ël giugn dël midem ann a-i meuir sò pare a Pescara, anté ch'a l'era stabilisse.
An trovand-se an dificoltà econòmica, vers la fin dë dzèmber 1928 la scritris a ciama ëd podèj rancontré Mussolini, për ciamé n'agiut dal goern.
Ël rancontr a-i riva a j'8 ëd gené: Aleramo a oten na donassion ëd desmila lire e apress a arseivrà d'àutre novantamila lire, an tre s-ciancon.
Dël 1930 a pùblica da Mondadori Gioie d'occasione, dont ij giudissi dla crìtica a son contrastant.
Con ës volum a partìssipa al premi Viaregg, ma a lo vagna pà.
Tutun, virà an fransèis, ël lìber a pija ël premi Latinité.
A la fin ëd novèmber 1945 a fa seurte sò diari dj'agn 1940-1944, ansentrà an sl'amor ëd l'autris con Franco Matacotta; ma d'ës lìber, publicà da Tumminelli as vendo mach quatsent e tranta còpie.
Ai 30 dë dzèmber 1945, a partìssipa al congress nassional comunista e a resta anciarmà dal discors ëd Togliatti; chèich di apress a ciama l'anscrission al partì.
Parèj a ancamin-a a colaboré, al prinsipi mach ëd tansantan, peui ëd fasson regolar, a L'Unità.
As buta ëdcò a avèj dle frequentassion polìtiche: antra j'àutri, Palmiro Togliatti, Nilde Iotti, Concetto Marchesi, Ranuccio Bianchi Bandinelli.
Dl'otonn 1947, da Mondadori a-i seurt Selva d'amore, lìriche soasìe da soe arcòlte pì veje e ëdcò dij vers ancor nen publicà.
Dël mars 1948 a-j dan ël premi Fila e dël midem ann a l'é creà për chila ël premi ëd poesìa dla Versilia, ma as trata pì che àutr d'un premi ëd consolassion.
Ëd mars 1949 l'editor Milano-Sera a smon an volum le pròse che chila a l'avìa publicà ansima a l'Unità e a Noi donne ant ij darié tre agn e anté che l'autris a fa mostra ëd na gran fiusa an n'avnì ëd giustissia sossial.
La scritris a viagia soèns: dël 1948 a vìsita a Osta jë stabiliment ëd la Cogne; dël 1950 a rancontra a Génoa j'ovriere dl'Ansaldo; ant l'istà dël 1952 a passa un mèis e mes an Russia.
La përmanensa a Mosca a la ampiniss d'antusiasm: cand ch'a rintra a na fa na relassion anciarmà an na serie ëd conferense e peui an sël giornal dël PCI.
Ant ël 1952 a ten an vàire pòst la conferensa Esperiense ëd na scritris e sò viage an Russia a j'anspira ël poemet Russia, alto paese.
Ëdcò soa situassion econòmica a va mej: la cassa assistensa dla SIAE a l'ha assignaje na pension mensil.
Dël 1955, an cambi d'un vitalissi mensil, Giangiacomo Feltrinelli as garantiss la publicassion dël diari d'Aleramo apress soa mòrt; tutun a arfuda ëd publiché soe poesìe.
An avril, për volontà dël partì, Aleramo a chita la nìvola ëd contrà Margutta për tramudé an n'alògg al Mont Sacrà, anté ch'a restrà findi a la fin ëd maj 1958, cand a andrà a sté an n'apartament al long-Téver Flamini.
Ëd mars 1958 a-i seurt da Vallecchi, con prefassion ëd Mario Luzi, l'epistolari antra 'd chila e Campana.
Soa salute as fa viaman pì grama e a l'é soèns arcoverà an clìnica.
Dl'otóber 1959 a-i ven diagnosticà la ciròsi epàtica e dlë dzèmber a intra a la clìnica Speranza, a la pinera Sacchetti.
Sibilla Aleramo a meuir a Roma ël 13 ëd gené dël 1960.
