Pianeta

Un pianeta (dal grech πλανήτης [planɛː́tɛːs] = vagabond) a l'é un còrp celest ch'a òrbita antorn a n’ëstèila për via dla fòrsa d'atrassion gravitassional.

L'Union Astronòmica Antërnassional për s-ciairì la diferensa tra pianeta e d'àitr còrp celest che a son nen ëd pianeta (asteròid, stèile e satélit) dël 2006 a l'ha tirà fòra na definission pì precisa.

Sta definission a dis che un pianeta a l'é un còrp celest che a òrbita antorn a n’ëstèila, che a l'abia na massa ch'a basta për deje na forma sférica, ma ch'a basta nen për dé l'andi a na reassion nuclear; e ch'a l'abia nen an soa banda orbital dj'àutri còrp pì grand ëd chiel o dla medema taja.

Ij pianeta ch'i conossoma mej a son coj ch'a òrbito antorn al Sol. A son eut: Mercuri, Vénere, la Tèra, Mart, Gieuv, Saturn, Uran e Netun. Ij primi quatr, che a son dit pianeta terestr o pianeta rocos, a son coj ch'a smijo a la Tèra, an essend pì cit e fàit ëd pera. J'àitr quatr, che a son dit pianeta giovian o gigant gaseus, a son coj ch'a smijo a Gieuv, an essend pì gròss e fàit ëd gas.

Fòra dël sistema solar i l'oma già trovane na milen-a, combin che a sìa nen facil s-ciaireje. Costi-sì a son ciamà pianeta extrasolar o esopianeta. A son tuti ëd gròssa taja e a giro dantorn a stèile ëd nòstra galassia. Ma j'astrònom a chërdo che quasi minca stèila a n'abia quàidun e che a-i na sìo 'cò ëd cit.