Widłak
Widłak (Lycopodium L.) – rodzaj roślin z rodziny widłakowatych. W szerokim ujęciu obejmuje ok. 40 gatunków[3][4], a w wąskim około 15 gatunków[2], z których w Polsce występuje jeden – widłak goździsty L. clavatum[5] (zarazem gatunek typowy rodzaju[6]). W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych zaliczano tu ok. 200 do nawet 400 gatunków (w tym 7 występujących w Polsce), jednak po poznaniu ich filogenezy zostały one podzielone na kilka różnych rodzajów, a nawet zaliczone do różnych podrodzin[7][2].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
widłak |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} L. Sp. Pl. 1100. 1753 | |
Znaczenie użytkowe mają zarodniki widłaka goździstego. Ze względu na dużą zawartość tłuszczy są łatwopalne, a zmieszane z powietrzem – wybuchowe. Wykorzystywane są podczas efektów specjalnych w przemyśle filmowym. Wykorzystywane były także jako posypka w wyrobach lateksowych (prezerwatywach, rękawiczkach chirurgicznych), w odlewnictwie do wysypywania form odlewów, stosowano je jako środek zapobiegający sklejaniu się pigułek i tabletek oraz w kosmetykach (proszki do makijażu). Ograniczono jego wykorzystanie ze względu na reakcje uczuleniowe (od łagodnych stanów zapalnych po ostre ataki astmy)[8].
Morfologia
Łodyga składa się z odcinka płożącego się po ziemi, widlasto rozgałęzionego z drobnymi liśćmi. Szczytowa część łodygi wyrasta pionowo i zakończona jest kłosem lub kilkoma kłosami zarodnionośnymi.
Systematyka
Rodzaj Lycopodium pierwotnie obejmował wszystkich współczesnych przedstawicieli rodziny widłakowatych Lycopodiaceae, do czasu opisania i wyodrębnienia rodzaju Phylloglossum[9]. W drugiej połowie XX wieku Josef Holub wyodrębnił z niego kilka rodzajów (np. widłaczek Lycopodiella Holub 1964, Phlegmariurus Holub 1964, widlicz Diphasiastrum Holub 1975, Pseudodiphasium Holub 1983, Pseudolycopodium Holub 1983), a już wcześniej wyodrębniano czasem także rodzaj wroniec Huperzia Bernhardi 1800. Poza rodzajami uznawanymi szerzej za odrębne w końcu XX wieku (Huperzia, Lycopodiella i Phylloglossum) wciąż wielu autorów ujmowało szeroko rodzaj Lycopodium sprowadzając część ww. taksonów do rangi podrodzajów. Wyróżniano ich 9[4]. Kryteriami podziału były różnice w budowie roślin: zróżnicowanie wielkości (anizofilia) lub nie liści na pędzie, wykształcanie kłosa zarodnionośnego na szypule lub siedzącego, budowa liści zarodnionośnych (tarczowate, łuskowate lub pośrednie), budowa ściany komórkowej w komórkach epidermy zarodni, budowa zarodników i gametofitu oraz liczba chromosomów[4]. W XXI wieku włączono do kryteriów podziału wyniki badań molekularnych i zaczęła dominować tendencja do wyodrębniania drobnych rodzajów. W systemie PPG I z 2016 rodzaj Lycopodium obejmuje tylko 15 gatunków i jest jednym z 16 rodzajów w rodzinie widłakowatych i jednym z 9 w podrodzinie Lycopodioideae[2]. W ujęciu Checklist of Ferns and Lycophytes of the World należy tu tylko 9 gatunków[10].
Copodium Rafinesque, Lepidotis P. de Beauv. ex Mirbel in Lam. et Mirbel.
- Pozycja i podział rodzaju w systemie PPG I (2016)[2]
Rodzaj Lycopodium należy do podrodziny Lycopodioideae W.H.Wagner & Beitel ex B. Øllg. należącej do rodziny widłakowatych Lycopodiaceae, jedynej rodziny roślin współczesnych w obrębie rzędu widłakowców Lycopodiales w obrębie klasy Lycopodiopsida w grupie roślin naczyniowych Tracheophyta.
W systemie PPG I rodzaj Lycopodium liczy 15 gatunków, z których tylko jeden widłak goździsty (Lycopodium clavatum L.) występuje we florze Polski[5]. Drugi z gatunków rodzimych[5] zaliczany dotychczas do rodzaju widłak – widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinum L.) – został przeniesiony do rodzaju Spinulum jako Spinulum annotinum (L.) A.Haines.
- Wykaz gatunków według Checklist of Ferns and Lycophytes of the World[10]
- Lycopodium clavatum L. – widłak goździsty (gatunek kosmopolityczny)
- Lycopodium diaphanum (P.Beauv.) Sw. – Tristan da Cunha
- Lycopodium hygrophilum Alderw. – Nowa Gwinea
- Lycopodium japonicum Thunb. – wschodnia i południowo-wschodnia Azja
- Lycopodium lagopus (Laest. ex C.Hartm.) Zinserl. ex Kuzen. – obszar cyrkumborealny
- Lycopodium papuanum Nessel – Nowa Gwinea
- Lycopodium pullei Alderw. – Nowa Gwinea
- Lycopodium venustulum Gaudich. – Hawaje, Samoa, Wyspy Towarzystwa
- Lycopodium vestitum Desv. ex Poir. – Ameryka Południowa (Andy w północno-zachodniej części kontynentu)
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero, Dennis P. Gordon, Thomas M. Orrell, Nicolas Bailly, Thierry Bourgoin, Richard C. Brusca, Thomas Cavalier-Smith, Michael D. Guiry, Paul M. Kirk. A Higher Level Classification of All Living Organisms. „PLOS ONE”. 10(6): e0130114, 2015. DOI: 10.1371/journal.pone.0119248.
- ↑ a b c d e The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
- ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 546. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c K.U.Kramer, P.S. Green (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. I. Pteridophytes and Gymnosperms. Berlin, Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona: Springer-Verlag, 1990, s. 36-37. ISBN 3-540-51794-4.
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
- ↑ Bogdan Zemanek: Widłak. W: Encyklopedia biologiczna. Zdzisława Otałęga (red. nacz.). Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 2000.
- ↑ Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 19. ISBN 978-1842466346.
- ↑ Zbigniew Podbielkowski, Irena Rejment-Grochowska, Alina Skirgiełło: Rośliny zarodnikowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 668. ISBN 83-01-04394-6.
- ↑ a b Michael Hassler and Bernd Schmitt: Checklist of Ferns and Lycophytes of the World. 2020. [dostęp 2020-07-11].