Zborów

Według podań na miejscu współczesnego miasta istniała miejscowość Werchostaw, która miała zostać zniszczona podczas najazdu tatarskiego w roku 1241. Zborów został założony przez szlachtę przybyłą z Wielkopolski i swą nazwę wziął od pierwszych właścicieli Zborowskich herbu Jastrzębiec. W roku 1639 nadano prawa miejskie. W 1649 roku nastąpiło oblężenie obozu wojsk koronnych z królem Janem Kazimierzem przez wojska kozacko-tatarskie zakończone rozejmem – tzw. ugodą zborowską.

Od 1642 roku miejscowość należała do Sobieskich, od 1740 roku – do Radziwiłów, a od 1760 roku – do Bielskich.

Przez pewien czas Zborów jako miasteczko wchodził w skład obwodu złoczowskiego w Królestwie Galicji i Lodomerii^[2].

W 1890 pożar zniszczył miasteczko^[3]. Pod koniec XIX w. przedmieście miejscowości nosiło nazwę Zagrobela^[4].

W roku 1913 miasto liczyło 6000 mieszkańców, w tym 1300 Polaków, 2400 Rusinów i 2300 Żydów. W czasie I wojny światowej miały miejsce ciężkie walki między legionistami czeskimi i słowackimi a armią austro-węgierską, tzw. bitwa pod Zborowem 2 czerwca 1917.

W dwudziestoleciu międzywojennym Zborów leżał w granicach Polski i był siedzibą gminy Zborów i powiatu zborowskiego w województwie tarnopolskim. W 1921 roku liczył 3730 mieszkańców, w tym 1653 Polaków, 1617 Ukraińców, 459 Żydów i 1 Serba^[5]. W okresie tym działały w mieście liczne towarzystwa ukraińskie m.in. „Proswita”, „Ridna szkoła” i „Silśkyj hospodar”.

W 1939 r. miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. 3 lipca 1941 r. do Zborowa wkroczyły wojska niemieckie. Tego samego dnia żołnierze dywizji SS Wiking, rzekomo w odwecie za sowieckie zbrodnie, zabili w mieście 600–830 Żydów. 1 grudnia 1942 r. na podstawie rozporządzenia Hansa Krügera utworzono w Zborowie getto, w którym umieszczono około 3 tys. Żydów. 9 kwietnia 1943 r. 2,3 tys. mieszkańców getta zostało rozstrzelanych przez policję bezpieczeństwa z Tarnopola przy udziale niemieckiej żandarmerii i ukraińskiej policji. Ostatecznie getto zlikwidowano 5 czerwca 1943, zabijając pozostałych jeszcze przy życiu Żydów^[6].

W latach 1941–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali w różnych okolicznościach 50 Polaków^[7].

• Sobór Prokatedralny Przemienienia naszego Pana i Zbawiciela Jezusa Chrystusa (greckokatolicki)
• Cerkiew greckokatolicka nowomęczenników ludu ukraińskiego (pierwotnie kościół św. Anny^[8]) – murowana, zbudowana przez wiernych obrządku łacińskiego w latach 1748–1755 w miejsce drewnianej, konsekrowana przez arcybiskupa lwowskiego Wacława Sierakowskiego w 1766 r. Uszkodzona w czasie I wojny światowej, odrestaurowana w 20. latach XX w. Ponownie uszkodzona w wyniku ostrzału sowieckiej artylerii w 1944 r., zaadaptowana na magazyn w 1945 r, przekazana grekokatolikom w 1992 r. którzy przebudowali ją na cerkiew^[9].
• Kaplica-mauzoleum – na cmentarzu, upamiętniająca żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej, wojny polsko-ukraińskiej oraz wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. Wzniesiona w 1935 r. z inicjatywy starosty Alfreda Kocóła, według projektu Wawrzyńca Dayczaka, odrestaurowana w latach 2015–2016^[10][11].

• Korneli Juliusz Heck (1860–1911) – pedagog, edytor, historyk^[12]
• Rudolf Kostecki (ur. 25 stycznia 1894, zm. ?) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
• Roman Pioterek (1929-2022) – ksiądz rzymskokatolicki, syn polskiego policjanta, zabitego przez NKWD. Zesłany do Kazachstanu, wyświęcony w Poznaniu, proboszcz w Chwałkowie Kościelnym i Skokach^[13], autor wspomnień Przez Sybir do kapłaństwa ISBN 978-83-925375-0-2.
• Mikołaj Skorodyński – duchowny greckokatolicki^[14].

Osoby na polskiej liście Sprawiedliwych

• Antoni i Anastazja Bigosowie - ukrywali 9 Żydów^[15]
• Julia Ciurko - ukrywała Sabinę Fuchs i jej kuzynkę^[16]
• Włodzimierz i Stefania Leszczyńscy - ukrywali 10 osób na strychu swojego domu^[17]
• Zofia Nowosielska - ukrywała w budynku gospodarskim Reginę i Ignacego Weinbergerów^[18]
• ks. Jan Pawlicki - dostarczył fałszywe dokumenty tożsamości rodzinie Dollów (Dulów), ukrywał przez dwa tygodnie Marię Cukier i znalazł dla niej schronienie, namawiał parafian do pomocy Żydom^[19][20]

Osoby na ukraińskiej liście Sprawiedliwych

• Anton Suchinski - ukrywał sześcioro Żydów, w tym rodzinę Zeigerów^[21][22]

•  
  Ratusz w Zborowie
•  
  Polski pomnik Poległym za Ojczyznę
•  
  Pomnik Bohdana Chmielnickiego
•  
  Cerkiew gr.kat. (dawniej kościół)
•  
  Pomnik żołnierzy czesko-słowackich, 1917

• bitwa pod Zborowem, 1649

• Michał Baliński, Tymoteusz Lipiński: Zborów. [W:] Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym, i statystycznym. T. 2. Cz. 2. Warszawa, 1845, s. 586–589.

• fotografie Zborowa
• Zborów 2.) Z., miasteczko w pow. złoczowskim, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 525 .
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona